Hazırda tərkibində Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və Qırğızıstan olmaqla dörd türkdilli dövləti birləşdirən TürkPA (Türkdilli dövlətlərin Parlament Assambleyası) təşkilatı sıralarına daha bir türkdilli ölkəni qatmağı planlaşdırır. Uzun müddət siyasi və diplomatik sahədə neytrallıq nümayiş etdirən Özbəkistanın TürkPA-ya üzv olmaq qərarına gəldiyi bildirilir.
Əslində, son zamanlar cərəyan edən proseslər göstərir ki, uzun müddət Rusiyanın təsir dairəsində olan türkdilli ölkələr, bu gün qlobal qərarların verilməsində iştirak etmək üçün mütləq bir araya gəlmələri zəruridir. Lakin bunun hansı formatda davam edəcəyi hələ də məlum deyil. Xüsusilə, bu birlik zəncirindəki ən zəif bəndin kim olduğu və bu birliyi daha sıx edə biləcək zəruri addımların nə olduğunu zaman və şərait müəyyən edəcək.
Məsələ ilə bağlı politoloq Teymur Qasımlı Eurasia Diary-yə müsahibə verib.
- Artıq türkdilli ölkələrinin bir araya gəlməsi məsələsində ciddi və sürətli proseslər baş verir. Qırğızıstan prezidentinin Türkiyəyə səfəri, Qazaxıstan baş nazirinin müavini, xarici işlər nazirinin Bakıya qəfil səfəri... Bu arada uzun müddət neytrallığını qoruyub saxlayan Özbəkistan dövləti TürkPA-ya üzv olmağı qərara alıb.
- İcazə verin bu sualinıza fərqlı cavab verim. Türkdilli ölkələrdə son zamanlarda müxtəlif siyasi proseslər gedir. Fikrimcə, bəzi türkdilli ölkələr, əsasən də Qırğızıstan Türkiyəyə yaxınlaşmaq istəyir. Qırğızıstan Orta Asiyada həm Moskva, həm də Vaşınqton üçün önəmli dövlətdir. Qırğızıstan həm də Orta Asiyada ən çox rusyönümlü dövləti sayılırdı. Qırğızıstan cəmiyyətində bu günə qədər Türk birliyi ilə bağlı dəstək fikirlər səslənməmişdi. Bundan əlavə, Qırğızıstanın keçmiş rəhbəri “erməni soyqırmı” abidəsini ziyarət etmişdi. Amma son zamanlar Orta Asiyada açar rolunu oynayan Qırğızıstanın münasibəti dəyişib. Yeni seçilmiş Qırğızıstan prezidentinin Ankara səfəri önəmlidir. Amma yenə Bişkek öz dövlət maraqları çərçivəsində, Rusiya və Türkiyə arasında balanslı siyasət aparmaq istəyir. Lakin bunun nə qədər uğurlu olacağını zaman göstərəcək.
Qazaxıstanın dövlət rəsmilərinin Bakıya səfərinə gəldikdə, bu səfərlər hər dövrdə olub və belə də davam edəcək. Qazaxıstan öz maraqlarını güdən bir dövlətdir və məhz Azərbaycanla da münasibətləri bu çərçivədə qurub. Məsələn, Xəzərin statusu ilə bağlı Rusiyaya qarşı Azərbaycanla birlikdə hərəkət edib. Düşünürəm ki, Qazaxıstan dövlətinin Bakıya səfərləri Türk birliyi ilə yanaşı, digər məsələlərdə birlikdə hərəkət etmək məqsədi daşıya bilər. Onu da qeyd edim ki, son zamanlar Rusiyanın təzyiqi Qazaxıstan üzərində artmağa başlayıb.
Özbəkistan dövləti haqqında onu deyə bilərəm ki, İslam Kərimovdan sonra Özbəkistanda çox yeniliklər olub. Həm daxili, həm də xarici siyasətdə bəzi dəyişikliklər özünü göstərir. Əsas da xarici siyasətdə maraqlı gedişlər artmaqdadır. Özbəkistanın TürkPA-ya üzv olması ilk öncə öz dövlət maraqları üçündür. Digər tərəfdən, Daşkənd Vaşınqtonla yaxınlaşıb və bəzi məsələlərdə ondan dəstək alır. Eyni zamanda, ABŞ rəhbərliyinin də Özbəkistan və Tacikistanla bağlı maraqlı planları var. Orta Asiya və Qafqaz çətin coğrafiyadır, ona görə də, türkdilli ölkələr dövlət kimi irəli getmələri üçün ən azında öz maraqları çərçivəsində birlik nümayış göstərməlidirlər.
- Sizcə Azərbaycanın Qarabağ müharibəsində qələbəsi, Türkiyə və Azərbaycan arasında imzalanan Şuşa bəyannaməsi türkdilli dövlətlərin daha da yaxınlaşmasında rol oynaya bilərmi?
- İlk öncə onu deyim Türk birliyi modelinin təməli Bakıda qoyulub. Azərbaycan aydınları bu modeli Türkiyəyə aparıblar. Bakı, Ankara və Təbriz türk dünyası üçün önəmli və vacib şəhərləridir. Azərbaycan və Türkiyə türk dünyası və türklük üçün ağır bədəllər ödəyib. Xüsusən də Azərbaycan xalqı. İndi Azərbaycan öz maraqları nəyi tələb edirsə, o addımları atmalıdır. Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsində tarix yazıb. Bu qələbə türk ölkələri üçün də stimul ola bilər. Şuşa bəyannaməsi Azərbaycan-Türkiyə birliyi, əlaqələrinin çox möhtəşəm modelidir. Digər türkdilli ölkələr yaxınlaşmanı dərinləşdırmək üçün mövqe ortaya qoymalıdırlar. Fikrimcə, digər türkdilli dövlətlər özlərinin maraqlı dairəsində belə bir yaxınlaşmaya gedəcəklər.
- TürkPA-nın genişlənməsi və gələcək perspektivlərini necə görürsünüz?
- Türkmənistan və Özbəkistan çıxmaqla digər türkdilli dövlətlər TürkPA-ya üzv olmuşdular. Özbəkistan son zamanlar dünyaya çıxmaq üçün addımlar atır. Bu gün də onun TürkPA-ya üzv olması həmin addımlardan biridir.
Türkdilli dövlətlərinin hər birinin öz maraqları var və hər birinin özünə görə problemləri var. Düşünürəm ki, türkdilli dövlətlər birlikdə olsalar, müəyyən problemlərini həll edə bilərlər. Türkdilli dövlətlər beynəlxalq arenada olmaları üçün düzgün gedişlər etməlidirlər. Ən azından TürPA-nın nüfuzu artmalı və tanınmalıdır. İnanıram ki, TürkPA gələcəkdə uğurlu işlər görəcək.
