Vətən müharibəsi deyəndə, hamımızın gözü önünə əlində silah tutaraq döyüşən əsgərlər gəlir. Təbiidir, çünki müharibənin ən ağır işini onlar – ölümün gözünə dik baxanlar görüblər. Amma həmin əsgərlərlə yanaşı müharibənin gizli, gözə görünməyən qəhrəmanları da var.  O, əsgərləri yaşatmaq üçün ölümlə çarpışan həkimlər...

Məhz onların sayəsində bu gün yüzlərlə, minlərlə əsgərimiz, insanımız yenidən həyata qayıdıb, ikinci dəfə yaşamaq şansı əldə edib. Onlar olmasaydı, bu gün şəhidlərimizin sayı çox, daha çox olardı. Onlar müharibənin gözə görünməyən qəhrəmanlardır. Bunu onlara deyəndə isə bir qədər etiraz edib deyirlər - “Biz daha çox adamı xilas edə bilərdik, bacarmadıq...”

Bugünkü müsahibimiz Azərbaycan Tibb Universitetinin Ağız və Üz Çənə Cərrahiyyəsi kafedrasının assistenti, Azərbaycan Könüllü Həkimlər Assosiasiyasının sədri, hər iki Qarabağ müharibəsində həkim kimi iştirak etmiş Oktay Mehdiyevdir.

- Oktay həkim, siz hərbi həkim deyilsiniz. Amma döyüş bölgəsində olmusunuz, müharibədə birbaşa iştirak etmişiniz. Aktiv döyüşlərin getdiyi bölgələrdə, yaralı hərbçilərimizin tibbi əməliyyatlarında necə iştirak etmisiniz? Orada sizin fəaliyyətiniz nədən ibarət olub?

- Müharibə başladıqdan sonra biz Könüllü Həkimlər Assosiasiyası olaraq 3 qrupa bölünüb cəbhəyə yaxın ərazilərdə yerləşən xəstəxanalara yollandıq. Birinci qrup Naftalan, ikinci qrup Gəncə, üçüncü qrupsa Füzuli istiqamətinə getdi. Beləcə, müharibə iştirakçısına çevrildik.

- Siz özünüz hara yollandınız?

- Mən ilk olaraq Gəncə Beynəlxalq Xəstəxanasına getdim. Oktyabrın 18-nə kimi orada fəaliyyət göstərdim. Sonra isə Füzuli Diaqnostika Mərkəzinə yollandım. Və müharibənin sonuna qədər orada qaldım. Mərkəzin qeyri-rəsmi olaraq baş həkimi funksiyasını icra edirdim.

- Müharibəyə ilk olaraq hansı sahənin həkimləri qatıldılar?

- İlk könüllü qruplar stomatoloqlar arasında yaradılıb və mən də o prosesdə iştirak etmişəm. Məqsədimiz orduya dəstək idi. “WhatsApp” qrupumuzun adı da “Hərbiyə dəstək” adlanırdı. Bizim fəaliyyətimiz də o qrupun adı ilə uyğun idi. Döyüşən ordumuza əlimizdən gələn bütün dəstəyi göstərməyə çalışırdıq. Həm özümüz döyüş bölgələrinə yaxın xəstəxanalara yollanır, həm də ordunu tibbi ləvazimatlarla təmin etməyə çalışırdıq. Sadəcə Füzuli rayonunda 3 təminat anbarı yaratmışdıq. Bu anbarlarda həm tibbi, həm də qida məhsulları toplamışdıq və hər gün onları cəbhəyə yollayırdıq.

- Füzuli Diaqnostika Mərkəzi ölümlə savaşan həkimlərimizin qalasına çevrilmişdi. Nə üçün könüllü həkimlərin böyük əksəriyyəti məhz Füzuliyə gedirdi?

- Orda müəyyən çatışmazlıqlar var idi və bizim orda fəaliyyətimiz həm təminat, həm də tibbi müdaxilələr baxımından zəruri idi. Üstəlik, yaralıların çoxu da məhz bura göndərilirdi. Düzü, müharibənin ilk günlərində yaralı əsgərlərimiz daha çox Naftalana və Gəncəyə göndərilirdi, lakin qısa zamanda hərbi əməliyyatın istiqamətinin cənuba yönəlməsi, Füzuli-Cəbrayıl istiqamətində düşmənin müdafiə xəttinin yarılması və bu cəbhədə gedən döyüşlərin daha intensiv xarakter alması bizi Füzuli Diaqnostika Mərkəzinə keçməyə vadar etdi. Mən ora yollandıqdan sonra müxtəlif sahələr üzrə həkimləri Füzuliyə dəvət etdim. Dəvətimə bir çox həmkarım qoşuldu və orada çox mütəşəkkil və güclü bir komanda yaratdıq. Və bütün müharibə dövründə, hətta sonra da yaralı əsgərlərimizin qəbulu, təxliyyəsi və onlara ilkin tibbi yardımın göstərilməsi işlərini icra etməyə başladıq. Zaman keçdikcə həm döyüşlər şiddətlənir, həm də bizim sıralarımız böyüyürdü. Qısa bir müddət sonra bizim demək olar ki, istənilən sahə üzrə mütəxəssis olan həmkarlarımız bizə qoşulmuşdu və məhz bunun vasitəsilə biz ixtisaslaşdırılmış həkim yardımını təşkil edə bilirdik.

- Təxminən neçə həkim könüllü olaraq sizin assosiasiyaya qoşuldu? Daha çox hansı sahənin həkimləri cəbhəyə yollandı?

- Təkcə 300-dən çox stomatoloq döyüşə yollanmışdı. Onlar növbəli prinsip üzrə fəaliyyət göstərirdi. Digər sahələrdən isə 100-ə yaxın həkim sıralarımıza daxil olmuşdu.

- Müharibədə hərbçilərimiz daha çox hansı tip yaralar alırdılar? Siz birinci Qarabağ müharibəsində də iştirak etmisiniz. Birinci və ikinci müharibədə əsgərlərimizin aldığı yaralarda hansı fərqləri müşahidə etdiniz?

- Birinci Qarabağ müharibəsi ilə müqayisədə 44 günlük müharibədə daha çox əsgərlərimiz qəlpə yaraları almışdılar. Qəlpədən xəsarət alanların sayı həddindən artıq çox idi. Və deyərdim ki, əsgərlərimizin əksəriyyəti bədənlərinin ətraf zonalarından yara almışdı. Qarın boşluğu, döş qəfəsi və baş nahiyəsi qoruyucularla örtüldüyünə görə, daha çox ətraf nahiyələrdə yaralar müşahidə edilirdi. Bundan savayı baş-beyin zədələnmələrinə də tez-tez rast gəlinirdi.

- Müharibədə hansı sahənin həkimlərinin üzərinə nisbətən daha çox yük düşürdü?

- Təbii ki, travmatoloqlara. Onların işi digər həkimlərə nisbətən daha çox idi. Onlarla birlikdə ağız-üz cərrahlarının, neyrocərrahların da çox intensiv çalışdığını deyə bilərəm.

- Sirr deyil ki, Ermənistan silahlı birləşmələri tez-tez yaşayış məntəqələrini, mülki obyektləri, o cümlədən, xəstəxanaları atəşə tuturdu. Siz də döyüşlərin intensiv getdiyi ərazilərin çox yaxınlığında fəaliyyət göstərirdiniz. Heç çalışdığınız xəstəxanaya artilleriya atəşi açılıbmı, yaxınlığınıza raket düşübmü?

- Ermənilər Gəncəyə ilk raket zərbələri endirdiyi zaman biz Gəncə Beynəlxalq Xəstəxanasında idik. Hətta raketlərdən biri təxminən 150 metr yaxınlığımıza düşdü. Biz orada erməni terrorunun qurbanı olmuş dinc sakinlərə ilkin tibbi yardım göstərirdik. Xüsusilə yaralı uşaqları diqqətimizdə saxlayırdıq. Sonradan sosial şəbəkələrdə və mətbuatda məşhurlaşan yaralı uşaqların bir neçəsinin şəklini mən öz telefonumla çəkmişdim (üzünə hüzn çökür, qarşısındakı çaydan bir qurtum içərək dərindən nəfəs alıb, söhbətə davam edir). Açığı bizim üçün həmən gün çox ağır və dəhşətli idi. Döyüşçülərə tibbi yardım göstərmək də asan deyil, onlar da bizim balalarımızdır. Onları da itirəndə o dünyanı görüb gəlirdik. Lakin körpə, günahsız, silahsız balaları qan içində görəndə həkim də olsan mənəvi sarsıntı keçirirsən (siqaret yandırır...)

- Doğrudur, hər uşaq, hər əsgər, hər zabit vətənin bir parçasıdır və onların ölümü bir ailənin, bəzənsə bir elin faciəsidir. Lakin adətən orduda belə bir deyim var ki, yüksək rütbəli zabitlərin həyatı bəzən bir bölüyün, briqadanın, taborun həyatı anlamına gəlir, ona görə də onları qorumaq və xilas etmək ordu üçün əhəmiyyətə malikdir. Heç xilas etdiyiniz yüksək rütbəli zabit olubmu?

- Təbii, olub, çox olub, lakin indi adlarını çəkmək istəmirəm. Bu gün də onların çoxu ilə dostluq əlaqələrim var, Allah onları qorusun! Lakin sizə özümün də çox təəccübləndiyim bir neçə hadisəni danışa bilərəm. Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin (XTQ) şəxsi heyəti döyüşlərdə necə fərqlənirdisə, inanın ki, reanimasiya otaqlarında da onlar sanki başqa cür idi, fərqlənirdilər. Davranışları, sözləri tam başqa idi. Bunları izah etmək üçün söz tapa bilmirəm. Məsələn, onu deyə bilərəm ki, yüngül xəsarətlər alan XTQ zabitləri xəstəxanaya getməkdən imtina edirdilər. Hətta bir dəfə bir XTQ zabitinin bədənini güllə dəlib keçmişdi, lakin mən onu şəhərə, xəstəxanaya göndərə bilmədim. Eləsi var idi ki, yarasına tikişi qoyurduq, dava-dərmanın götürürdü, “mən orada təcili lazımam, yaramı yolda işləyərəm” deyib, döyüşə qayıdırdı. (Nə qədər təkid etsəm də, müsahibədə onların hansınınsa adının çəkilməsinə razı olmur.)

Yüksək rütbəli bir polkovnik-leytenant var idi. 5 noyabrda, Şuşa istiqamətində, Daşaltı uğrunda gedən döyüşlərdə ağır yaralanmışdı. Təsəvvür edin, snayper gülləsi onun alın nahiyəsindən girmiş, arxa nahiyədən çıxmışdı. Amma xoşbəxtlikdən beyinə daxil olmamışdı...

- O komandir sağ qaldı?

- Allahın işinə baxın da. Başında böyük bir kəsik vardı, sanki güllə başı yara-yara getmişdi. Mən ona ilkin tibbi yardımı göstərdim, sarğı qoydum, özünə gəldi və ilk dediyi söz nə olsa yaxşıdır?! “Mən, təcili döyüş bölgəsinə qayıtmalıyam”. Bunu deyəndə təbii ki, biz onu buraxmaq istəmədik. Sonra izah etdi ki, hərbi hissə komandiri şəhid olub və o, müavindir. Hazırda da döyüşə rəhbərliyi həyata keçirəcək ondan yüksək rütbəli komandir yoxdur. “Sağ qalmışamsa, buraxın gedim, uşaqları başsız qoymayım” dedi. Biz çox düşündük, yarası çox böyük idi, arxa cəbhəyə göndərilməliydi. Axırda onunla bacara bilmədik, ərizə yazdı və döyüşə qayıtdı...

(Ardı növbəti yazıda)

Söhbətləşdi: Nicat İsmayılov

Məqalə Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır

6.3.10. gənc nəslin milli mənlik şüurunun inkişaf etdirilməsi və vətənpərvərlik hisslərinin tərbiyəsi