Taliban hərəkatı Əfqanıstanda hakimiyyəti ələ keçirəndən sonra vəziyyət köklü şəkildə dəyişib. Özləri ilə bərabər insanların həyatına xeyli qadağalar və dəyişikliklər gətirən taliblər ölkəni fərqli şəkildə idarə edəcəklərini bildirilər.

Amma ölkəni İslama uyğun, şəriətlə idarə edəcəklərini deyən taliblərin sözləri ilə əməlləri uyğun gəlmir. Bütün din qardaşlarına eyni gözlə baxmalı, ayrı-seçkilik etməməli olan taliblər etnik azlıqları sıxışdırmaqla məşğuldurlar. Daha çox etnik puştunlardan ibarət olan Talibanın ölkədə yaşayan azlıqlara ciddi problemlər yaratdığı barədə xəbərlər gəlməkdədir. Bu mənada tarixən Əfqanıstana köçərək orada özlərinə ikinci vətən quran etnik türk (azərbaycanlı) tayfaları olan qızılbaş, əfşar və digərlərinin vəziyyəti ciddi narahatlıq doğurur.

EDNews.net taliblərin hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra onların vəziyyəti, ümumiyyətlə əfşar və qızılbaş tayfaları barədə bir neçə məqalə dərc edib. Bu günlərdə isə Əfqanıstanda yaşayan etnik türk, qızılbaş tayfasının nümayəndəsi Fərid Şabanpur saytımıza müsahibə verib.

- Taliblərin etnik azərbaycanlılara (qızılbaşlara) münasibətləri necədir?

- Onların münasibəti tamamilə mənfidir. Azərbaycanlı sözündə azəri şəkilçisi var. Taliban hesab edir ki, ölkə onlara məxsusdur, buna görə taciklər Tacikistana, özbəklər Özbəkistana, türkmənlər Türkmənistana, azərbaycanlılar Azərbaycana getməlidir. 

Hələ hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl taliblər çox sayda etnik azərbaycanlını evlərindən çıxararaq qətlə yetiriblər. Bu azərbaycanlılar həkim, hüquqşünas və ya başqa vəzifələrlə çalışırdılar. Onlar çox böyük təhlükə altındadırlar, əminəm ki, bir neçə ay sonra qalan azərbaycanlıları da öldürəcəklər.

- Milli müqavimət cəbhəsinin lideri Əhməd Məsud rəsmi bəyanatında Əfqanıstan xalqını Talibana qarşı üsyan etməyə çağırıb. Qızılbaşlar bu üsyanda iştirak edəcəklərmi?

- Qızılbaşlar dövlət idarələrində lider mövqeyə sahib deyillər, ancaq aşağı səviyyələrdə iştirak edirlər. Etnik azlıq olduqlarından heç kim onlara lider mövqe tutmağa imkan vermir.

- Əfqanıstanda hakimiyyətin taliblər tərəfindən ələ keçirilməsi ölkədə qaçqın dalğasına səbəb olub. Etnik azərbaycanlılar arasında qaçqınlar olubmu? Və onlar hansı ölkələrə üz tutublar?

- Bu dalğada Tacikistan təhlükə altında olan tacikləri Əfqanıstandan çıxarmağa çalışdı. Əfqanıstanı tərk edənlər arasında daha əvvəl İran, ABŞ, İngiltərə və Almaniya kimi ölkələrdə işlədikləri üçün bu ölkələrə gedənlər vardı.

Etnik azərbaycanlılar meydanda tək qaldılar, dəfələrlə müxtəlif orqanlardan kömək istədik. Səsimizi müxtəlif KİV-lərə çatdırmaq istədik, amma indiyə qədər heç kim bizə müsbət cavab verməyib. Herat-Əfqanıstan-Məşhəd-İran əyalətlərində təqribən 16 min azərbaycanlı var. Azərbaycan Diaspora Komitəsinin Əfqanıstandakı nümayəndəsi olaraq Kabil hava limanında yerləşən sülhməramlı qüvvələr vasitəsi ilə 70 nəfərin müvəqqəti olaraq təxliyə edilməsini istədim. Amma təəssüf ki, bu mümkün olmadı. Heratda yaşayan 70 intellektual, mədəni insanın, azərbaycanlı yazıçı və şairin həyatı hələ də təhlükə altındadır və hazırda ağır iqtisadi, psixoloji mühasirədədirlər. Taliban onları əvvəlki hakimiyyətin agentləri hesab edir.

Azərbaycanın pis günlərində, Şəkiban Mərvi kəndində yaşayan insanlar taliblərin birbaşa təhdidinə baxmayaraq, Azərbaycan Respublikasının dəstəyi ilə bir proqram həyata keçirdilər. Azərbaycanın dövlət himnini səsləndirərək eyni zamanda geyimlərinə Azərbaycan bayrağını tikmişdilər. Yüzlərlə insan öz Facebook profilini dəyişərək “Qarabağ Azərbaycandır” şüarı ilə Azərbaycana dəstək verdi. Qardaşlarının bu pis günlərdə istəklərinə müsbət cavab veriləcəyini gözləyirlər.

- Taliblər sıravi bir vətəndaşı hansı səbəbdən edam edə bilər?

- Etnik və ya dil cəhətdən azlıq hesab edilən biri olarsa, ona görə. Daha yumşaq dini ideologiyaya sahib olmağa görə öldürə bilərlər. Musiqi dinlədiyinə, üzünü təraş etdiyi üçün, uzun şalvar geyindiyinə və onları tənqid etdiyinə görə. Taliban çox kiçik bəhanə ilə insanları edam edir. Bir neçə gün əvvəl azərbaycanlıların yaşadığı Herat şəhərində Taliban əleyhinə etiraz keçirdik. 

- Əfqanıstanda yaşayan azərbaycanlıların sayı nə qədərdir?

- Problemlər ilə əlaqədar Əfqanıstanın əhalisinin dəqiq sayı ümumiyyətlə məlum deyil. Azərbaycanlıların da eynilə. Herat və Məşhəddəki azərbaycanlılar haqqında bilirəm ki, onların sayı təxminən 16 min nəfərdir. Amma əfşar, bayat, qaraili kimi başqa tayfalar da var.

- Əvvəlki hakimiyyət dövründə azərbaycanlılar necə yaşayırdılar?

- Əfqanıstan, müxtəlif etnik qrupların birgə yaşadığı ölkədir. Hakimiyyətdə olan etnik qrup başqalarına hökmranlıq edir. Təəssüf ki, azərbaycanlıların əvvəlki hakimiyyətdə də yer tutmurdu və həmişə onlar barədə qərəzli fikirlər irəli sürülürdü, daim təhdid edilir, lağa qoyulurdular. Azərbaycanlıları qacarlar, əcnəbilər, türklər adlandırırlar və bu titulları ələ salmaq üçün istifadə edirlər. Əslində isə türk olmaq bizim üçün böyük şərəfdir.

- Azərbaycanda yaşamaq istərdinizmi?

- Təbii ki. Bizim qanımızda azərbaycanlı qanı axır. Bizim atalarımız və analarımız Qarabağ müharibəsi zamanı ağlayır, Azərbaycan əsgərlərinin uğur qazanması üçün dua edirdilər. İlk dəfə 2019-cu ildə Bakıya girəndə dayanmadan göz yaşı axıdırdım. Özümü mənşəyinə qovuşmuş okeanda bir damla kimi hiss etdim. Orada atalarımızın ruhları mənimlə birləşdi. Bu bizim tarixi vətənimizdir. Dilimiz, qürurumuzdur. Bu 70 nəfər arasında ömrünün 40 ildən çoxunu təhsilə həsr etmiş həkimlər və mühəndislər var idi, onlar ölkənin ən yaxşıları arasındadır və Azərbaycan qəbul edərsə tarixi vətənimizə xidmət etməyə gedəcəyimizi vurğulayırlar.