Düşündüklərimiz bəzən başımıza gəlir. Məsələn, bir dostunuzu düşünürsüz, həmin an o da sizə zəng açır. Bəzi psixoloqlar bunu “psixoloji çəkim qanunu” ilə izah edir. Bu qanunun icmalı isə belədir, deyilənlər gəlir başa.
Son günlər oxuduğum Yusif Səmədoğlunun tamamlaya bilmədiyi romanı da belə adlanırdı, “Deyilənlər gəldi başa”...
Bu dəfə başımıza gələnsə xoş bir təsadüf idi. Günlərdir həmkarlarımızla haqqında bəhs etdiyimiz yazıçı Seyran Səxavət ofisin qonağı idi. Yenə, şıq geyimli, yenə nikbin, gülərüz, həmişəki Seyran Səxavət. Dərhal bir müsahibə üçün icazə istəyirik. Çox keçmir ki, yazıçı bütün təvazökarlığı ilə gəlib, deyir, “mən kimə lazımam?”
Bütün millətə cavabı ilə razılaşmayaraq, müsahibəyə keçməyi təklif edir və beləcə biz söhbətə başlayırıq...
- Seyran bəy, əvvəllər televiziyalarda az görünərdiz. Xüsusilə, dövlət televiziyası sanki sizin “sivri” dilinizdən çəkinib, verilişlərə sizi dəvət etmirdi. Vətən müharibəsi və sonrasında isə tez-tez efirlərə çağırılırsız. Bunun səbəbi nədir?
- Sizin təbirinizcə desək, əvvəllər dilimin sivri olmasından qorxurdular. Vətən müharibəsində isə yaxşı mənada, yatsaq yuxumuza da girməyəcəyi bir şəkildə milli birlik meydana gəldi. Özü də bunu heç kim təşkil etməmişdi, millət özü birləşmişdi. Lakin bundan əvvəl də mən televiziyalara dəvət alırdım, təkcə AZTV-dən savayı. Müharibədən sonra AZTV-dən məni verilişə çağırdıqları zaman təəccüblənərək soruşdum ki, nə məsələdi? Dedilər Qarabağla bağlıdır. Dedim Qarabağla bağlı hara desəz gələrəm və gəldim. Mən həmişə ürəyimdən keçəni danışanam, danışmayanda vurur məni birtəhər edir. Mən orada izhar elədim ki, son 200 ildə nə dədəm, nə babam, nə də mən belə sevinməmişdik. Onda heç mənim donum açılmamışdı, heç indidə tam açılmayıb, 30 ildir içimdə donan bir məvhum, necə birdən birə açıla bilər?!
Bu verilişə gəlməzdən təxminən 15 il əvvəl başqa bir verilişdə bir aparıcı mən də daxil olmaqla bir neçə yazıçını qarşısında oturdub danlayırdı ki, niyə Qarabağdan yazmırsız. Lap sinif rəhbəri uşaqları danlayan kimi. Mən hələ orada dedim ki, gəlin özümüz, özümüzü aldatmayaq. Yaxın qonşularımız bizi aldadır, dünya ictimaiyyəti, BMT, ATƏT kimi “fuflo” təşkilatlar aldadır, heç olmasa özümüz, özümüzü aldatmayaq. Əsərlə, poemayla Qarabağ almaq olmaz. O zaman aparıcı sual verdi ki, bəs neyləyək, qollarımızı sallayıb, oturaq? Mən 15 il əvvəl o aparıcıya belə cavab verdim, “Qarabağ barədə ən yaxşı əsəri Ali Baş Komandan yazmalıdır”.
- “Qaçhaqaç” romanınızı yazanda içinizdəki məfhum donmuşdu, bəlkə indi “Qayıdış”ı yazmaq vaxtıdır, necə düşünürsüz?
- Bilirsiz, bu söz oyunudur, mənim də sözü oynatmaqdan xoşum gəlmir. Söz ağır, batman olanda gözəldir. Qaçhaqaçı siz oxumazsız, qurana əl basaram. Mən, öz adıma deyirəm, Qarabağa qayıdışla bağlı nə yazsam, Ali Baş Komandanın son 200 ildə yazılmış vacib əsərə ən yaxşı halda nəzirə olar. Ona görə də niyə yazım? Niyə mənim yazım onunkundan zəif olmalıdır? Hələlik yazmaq fikrim yoxdur, ola bilər, bir saat sonra fikrim dəyişər.
- Belə bir fikir səsləndirmisiz ki, yerli telekanallar Azərbaycan dilinin anasını ağladır, dilimizi ağlar günə qoyan səbəblər hansılardır?
- Bu yaxınlarda mən Dövlət Dil Qurumunun nəzdində Monitorinq Mərkəzində və Mətbuat Şurasında ana dilimizlə bağlı məruzə etdim. Məruzəmdə də qeyd etdim ki, Azərbaycan dili reanimasiyadadır. O məruzənin adı belə idi ki, “cümlə qurmaq dövlət qurmaq qədər çətindir”. Başı çıxan bilər ki, dövlət elə cümlə ilə, cümlələlərdən ibarət konstitusiya ilə qurulur. Problemin kökündə isə oxumaq durur. Oxuyan isə yoxdur. Ona görə də jurnalistlərin 90, televiziyanın 98%-i Azərbaycan dilində danışa bilmirlər. İstəyirsiz, nümunələr deyim. Mənim evimdə stolun üstü, salfetkalar, vərəqlər, qəzetlər tutduğum səhvlərlə bağlı qeydlərlə doludur. Məsələn, televiziyada ötən günlərdə bir ifadə işlədildi, bir nəfər deyirdi ki, telefonuma zəng daxil oldu. Zəng adam deyil ki, harasa daxil olsun. Telefona zəng gələr, daxil olmaz. Mən artıq bu misalları deməkdən yoruluram, diksinirəm. Belə getsə Azərbaycan konstitusiyasındakı “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir” cümləsi dəyişdirilib, “dövlət dili Azərbaycan televiziya məkanının dilidir” olacaq.
- Siz bir müsahibənizdə ziyalı sözünə belə tərif vermisiz. “Qatığın rəngini dəqiq bilən və lazım gələndə onu ifadə edən adama ziyalı deyilir. Bəs, müharibədən sonra qatığın rəngini olduğu kimi deyə bilən ziyalıların sayı artdı, yoxsa azaldı?
- Bu zamanda qatığın rəngini bilmək çox qəliz məsələdir. Çünki ziyalılar arasında daltonizm geniş yayılıb. Məsələn, Rusiya qatığın rəngini bilmədiyi üçün Ukraynaya soxulub. Bizə gələndə, bəlkə də, Vətən müharibəsi zamanı bütün ziyalılar qatığın rəngini seçə bilirdilər. Qələbəmizin bir səbəbi də elə bu idi. Amma məncə, müharibədən sonra yenə hər kəs öz yerinə qayıtdı, kim əvvəl qatığı nə rəngdə görürdüsə, yenə o rəngdə görməyə başladı.
- İcazənizlə ənənəvi bir sual verim. Nə üçün müasir Azərbaycan ədəbiyyatında klassiklər yetişmir?
- Çünki siz gənclər, oxumursuz. Axı, oxumadan, haradan biləcəksiz, klassikləri necə tanıyacaqsız? Kəramət Böyükçölün, Təranə Turanın, Təranə Vahidin, Arzu Nehrəmlinin əsərlərini oxumursuz, sonra deyirsiz niyə klassiklər yetişmir... (əsəbləşir)
- Sizcə, günahlar məhz biz gənclərdədir? Təhsil sistemində, həvəssiz ziyalılarda heçmi günah yoxdur?
- Elə problemi yaradan təhsildir. Mən sonuncu müsahibələrimin birində qeyd etdim ki, Azərbaycanda milli şüur aşağı deyil, milli şüur quyunun dibindədir. Bunu yaradan səbəbsə təhsilin hazırkı durumudur. Təhsil sistemində hər şeyi pozub, başdan başlamalıyıq. Dünya təcrübəsindən, elə ötən əsrdə tətbiq etdiyimiz sovet təcrübəsindən yararlanmalıyıq. Mən, sovet dövründə, Qarabağda, bir kənddəki orta məktəbi bitirib, Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsinə daxil olmuşam. Qəbul olan 7 nəfərdən biri idim. Həmçinin mən orta məktəbdə orta oxuyan bir şagird olmuşam. İndi bunun nəyi pis sistemdir?
Müsahibə bitsə də ustadın sözü bitməmişdi. “Quşunun qonduğu” gənclərə incə zarafatlarla bəzi acı həqiqətləri izah etdi, tövsiyələr verdi. Seyran Səxavət bir boranla gəldi, bir tufanla getdi. 40 dəqiqəlik söhbətdənsə bizə bir ömürlük xatirələr qaldı. Bundan sonra 40 il yaşayıb, yaradası olsaq, bir gün bir ofisdə qarşılaşacağımız nəvəmiz yaşındakı gənclərə yəqin ki, elə Seyran Səxavətin bu günkü əhvalatını danışar, “o vaxt Seyran Səxavət belə izhar etmişdi” deyərdik. Biz dedik, təki deyilənlər gəlsin başa...
Nicat İsmayılov
