Məlum olduğu kimi, bu gün Sumqayıt şəhərində ermənilər tərəfindən Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş təxribat xarakterli qırğından 30 il ötür.

1988-ci ildə Sumqayıt şəhər Xalq Deputatları Sovetinin İcraiyyə Komitəsinin sədri, daha sonra isə şəhərin icra başçısı vəzifəsində işləmiş Təvəkkül Məmmədov ilə Sumqayıt hadisələri ilə bağlı açıqlama aldıq.

Hadisə Xankəndidən başladı...

Orada Qarabağın Ermənistana verilməsi ilə bağlı böyük mitinqlər keçirilirdi. Bu, M.Qorbaçov və erməni daşnakları tərəfindən çox dəqiqliklə hazırlanmışdı və bizim bu haqda heç bir məlumatımız yox idi. Hadisələr baş verməzdən əvvəl, Sumqayıtda hər şey öz axını ilə davam edirdi. Fevral ayının 27-si, saat təxminən 5-6 radələrində mənə xəbər verdilər ki, bəs yığılıblar binanın qabağına, mitinq keçirirlər. Çıxdım çölə, gördüm ki, heç kəs yoxdur. Dedilər ki, parkda toplaşıblar. Getdim parkı gəzdim, amma orada da yox idilər. Qayıdanda gördüm ki, binanın qabağına təxminən 60-80 nəfər yığışıb. Soruşdum, nə istəyirsiniz, nə lazımdır?! Onları "ESKA” (indiki Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı) klubuna aparmaq istədim ki, həvəskarlar da yığışıb sayı artırmasınlar. Klubun pilləkəninə çatanda arxadan qışqırdılar ki, hara gedirsiniz, dəlisiniz?! Onlar da geri qayıtdılar. Başladılar danışmağa ki, böyük mitinqlər keçirilir, çoxlu sayda müsəlmanlar öldürülüb. Gələnlərin heç biri sumqayıtlı deyildilər, hamısı Qarabağdan, Xankəndidən gəlmələr idilər və dərs alaraq, aranı qızışdırmaq üçün gəlmişdilər. Bir xeyli söhbətdən sonra onlara dedim ki, sizin dediklərinizi rəhbərliyə çatdıracağam, gedin, sakit oturun evdə.

Bu hadisələrdən sonra şəhərdə dağıntılar, ölənlər oldu...

Sumqayıt onlar üçün çox əlverişli şəhər idi. Çünki Bakı böyük şəhər idi, şəhərimizin isə o vaxt 300 min əhalisi vardı və ermənilər burada kompakt şəkildə yaşayırdılar. Ona görə də, Sumqayıtda ermənilərin yaşadığı mənzilləri dəqiqləşdirmək onlar üçün çox asan idi. Əllərində siyahıları var idi və onlar ermənilərin mənzillərinin ünvanını məndən yaxşı bilirdilər. Bu hadisələrdən sonra şəhərdə dağıntılar, ölənlər oldu. Qızları, gəlinləri, ana və iki qızını zorladılar. Ana tanıdı ki, hansı erməni onları zorlayıb, prokurorluq da onların hamısını təhlil etmişdi. Onlar elə hazırlaşmışdılar ki, şəhərdəki hər kəs bu hadisələrin olacağından xəbərsiz idi. Üçüncü gün müzakirəyə çıxmışdıq və bizə xəbər gəldi ki, artıq Moskva, Amerika və digər xarici ölkələrin liderləri Sumqayıtda ermənilərin necə qırılması ilə bağlı müzakirələr aparırlar.

Göndərilənlər narkomanlar, özlərini itirənlər, heç nədən qorxmayanlar idilər...

Bu hadisələr Xankəndidən göndərilmiş böyük bir qrup ilə təşkil olunmuşdu. Hadisə iştirakçılarının şəkillərini, videolarını çəkmişdilər, amma onların içərisindən bir nəfər də olsa, sumqayıtlı tapılmadı. Sumqayıtda anadan olub, illərdir burada yaşayan, Sumqayıtın ensiklopediyası adlanan insanlar belə onları tanımadılar. Mən özüm də neçə illərdir bu şəhərdə yaşayıram, insanların çoxu ilə görüşən adamam, amma onların heç birini tanıya bilmədim. Göndərilənlər narkomanlar, özlərini itirənlər, heç nədən qorxmayanlar idilər. Yataqxanada qalan erməni uşaqlardan da istifadə etmişdilər. Nə uşağa, nə qocaya, nə hamilə qadınlara baxırdılar. Əllərində ermənilərin dəqiq ünvanlarının siyahısı olduğundan Sumqayıt əhalisi də daha çox erməni öldürülməsin deyə əllərindən gələni edirdi. Blokların qarşısına iki-üç nəfər adam qoyurdum ki, nə içəriyə, nə də çölə erməni buraxılmasın. Qonşular erməniləri evlərində gizlədirdilər. Onları ESKA klubuna doldurduq və yeməklə təmin etdik.

Təvəkkül Məmmədov həmçinin qeyd edib ki, artıq martın 1-də xarici ölkələrdə Sumqayıt hadisələri barədə videolar göstərilirdi.

Xatırladaq ki, 1988-ci il fevralın 27-dən 28-nə keçən gecə Sumqayıt şəhərində baş vermiş iğtişaşlar nəticəsində 32 nəfər ölüb. Onlardan 26-sı erməni, 6-sı isə azərbaycanlı olub. (xeberle.com)