“Onlar şüurlu olmayınca, qiyam etməyəcəklər, qiyam etməyincə də, şüurlu olmayacaqlar”- C.Oruell, “1984” kitabından.
Yanvarın 20-si Azərbaycanda ümumxalq matəm günüdür. 1990-cı ilin bu günündə Sovet qoşunları elə öz vətəndaşlarının iradəsini qırmaq üçün Bakıya girib. Qanlı akt nəticəsində həmin gecə Sovet hökuməti tərəfindən 147 insan öldürülüb və 700-dən çoxu yaralanıb. Yüzlərlə azərbaycanlı ata, ana, oğul, qız, qardaş, bacısını itirib. Halbuki, həmin mərd oğul və qızlar həyatları bahasına Azərbaycanın 1920-ci ildə itirilmiş müstəqilliyini bərpa etmişlər.
Çox təəssüflər olsun ki, 30 il keçməsinə baxmayaraq 1990-cı il 20 yanvar məsələsi həm siyasi, həm də hüquqi mənada açıq qalır. Bundan başqa, dinc nümayişçilərin güllələnməsi hadisələri daha kiçik miqyasda olsa da Tbilisi, Vilnüs və Riqada da təkrar olunub. Dünya ictimaiyyəti öz növbəsində bu qanlı aktlara heç cür reaksiya verməyib, günahkarlar cəzalandırılmayıblar. Əksinə, Mixail Qorbaçov Nobel mükafatına layıq görüldü və Avropanın alqışları ilə qarşılandı.
Bu yüksək qiyməti SSRİ-nin birinci və sonuncu prezidenti Sovet İttifaqının parçalanması kimi mühüm siyasi tapşırığı yerinə yetirdiyinə görə alıb. Azərbaycana münasibətdə isə növbəti dəfə olaraq ikili standartlar tətbiq edilib.
Sovetlərin paradoksu ondan ibarət idi ki, müxtəlif xalqların bir xoşbəxt ölkədə birləşməsi ideologiyasını yaradan sistem 70 il ərzində milli məsələlərin tənzimlənməsi mexanizmini icad etməyib. Sovet dövlətinin yarandığı gündən ən yaralı yeri məhz bu olub, elə bu da onun axırına çıxıb. SSRİ-nin dəmir pərdə arxasında gizləndikləri kəslər çözülməmiş milli münaqişələrdən məharətlə istifadə etdilər.
Xalqların psixologiyasından xəbərsiz olmaq və mili məsələləri tənzimləyə bilməmək, həmçinin müəyyən xalqların müəyyən səbəblərdən hökumətdə yüksək vəzifələrə buraxılmaması 100 il öncədən qanayan yaralar yaratdı. Tarixə nəzər salsaq, XX əsrin 20-ci illərində ermənilər və azərbaycanlılar arasında ərazi münaqişəsi süni yolla 1923-cü ildə Azərbaycanın tərkibində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılmasıyla həll olundu. Bu, çox kobud səhv edi. Belə ki, Azərbaycan SSRİ-nin tərkibinə tamhüquqlu respublika kimi 1918-ci ildə elan edilmiş sərhəd çərçivəsində - heç bir muxtariyyətsiz və Dağlıq Qarabağla birlikdə daxil olub. DQMV yaradılmasına heç bir ehtiyac yox idi. Bunun səbəbkarları Ermənistan SSR-nin maraqlarını ifadə edən bolşevik-daşnaklar oldu. 65 il keçəcək və ermənilər ilə azərbaycanlılar arasında münaqişə elə qızışacaq ki, onu bu günədək həll etmək mümkün olmayacaq. Belə ki, bolşevik sistemi hər iki tərəfdən bir neçə nəsli öncədən bir-birinə qarşı nifrətə məruz qoydu.
Azərbaycan SSRİ-nin 1980-ci illərin sonunda regiondakı problemə Mərkəzin diqqətini yönəltmək cəhdləri nəticəsiz qalırdı. Çoxsaylı müraciətlərə cavab olaraq Sovet hökuməti “Udar” adlı əməliyyat hazırlayaraq onu yanvarın 20-də gecə həyata keçirdi. Partiyanın əhalinin bütün yaş hədləri üçün oktyabryat, komsomol, kommunist təşkilatları yaratmasına rəğmən, bu olay, SSRİ-nin süqutunun başlanğıcına təkan verdi. Hər bir sovet vətəndaşı az qala anadan olduğu gündən partiya üzvü idi. Sanki başqa cür mümkün deyildi. Lakin hər şey mümkündür. Tarix göstərdi ki, komsomol məktəbi və ideologiyası xalqın iradəsi qarşısında dayana bilmədi. “Qanlı yanvar” hadisələri nəinki azərbaycanlılar, eləcə də digər İttifaq ölkələrinin xalqlarının sovet quruluşu barədə yanıldığını üzə çıxardı . Böyük ölkədə xoşbəxtlik hamının payına düşmədi və yaxud hamı üçün öncədən nəzərdə tutulmamışdı. Hər-halda mənəviyyatı rədd edən ideologiya və dövlət quruluşu gec və ya tez iflasa uğrayacaq. Partiya Allah deyil.
Allah şəhidlərimizə rəhmət eləsin!
Siyasi analitik Cavid Məmmədzadə
