İlk baxışdan bu sual qəribə səslənir. Çünki bir neçə onilliklər ərzində erməni millətçilərinin öz xalqlarına sırıdıqları Azərbaycanofobiya və Türkofobiya milli şüurun əsasını təşkil etmişdir. Lakin, müasir dünyada bir çox “dərrakəli” erməni etnik millətçiliyin ancaq ümidsizliyə yol açdığını anlayır.
Bu yaxınlarda Ermənistan-Azərbaycan sülh platformasının həmsədri Artur Ağacanov “Qafqaz Albaniyası” adlı verilişdə ermənilərin eşitməyə vərdiş etmədiyi fikirlər səsləndirdi: “Bildirirəm ki, qəribə də olsa, bizə azərbaycanlılardan daha yaxın heç kim yoxdur ... Bu xalqla dinc şəkildə birgə yaşamaq olar, düşünürəm ki, onlarla münasibətlərimiz düzələcək".
Azərbaycana Ermənistandan daha yaxın bir ölkənin olmadığını başa düşmək üçün xəritəyə baxmaq kifayətdir. Bu gün Ermənistanın yerləşdiyi ərazini (və bu tarixi Qərbi Azərbaycan torpağıdır) Azərbaycanın qalan hissəsindən ayırmaq mümkün deyil. Xüsusilə də sürətlə qloballaşan dünyada.
İnsanların və malların sərbəst hərəkət edə biləcəyi normal sərhədlər əvəzinə cəbhə xəttinin olması dövlət üçün hər sahədə: iqtisadiyyatda, humanitar sahədə, turizmdə böyük itkidir. Millətçi miflər üzərində normal müasir iqtisadiyyat qurmaq mümkün deyil. Çünki miflər bugünkü dünyanın reallıqlarına ziddir.
Böyük şirkətlər ölkənin qonşuları ilə düşmənçilik münasibətini gördükdə yan qaçır. İnvestorlar qorxur. Normal istehsal təşkil etmək mümkün deyil. Yoxsulluq içində və cəbhədə yaşamaq istəməyən sakinlər ölkəni tərk edirlər.
Prinsipcə, ötən əsrin 80-ci illərinin əvvəllərində SSRİ-nin dağılması prosesi başlarkən də Ermənistan və Azərbaycan yaxşı qonşular kimi yaşamalı idi. Erməni millətçiləri sərhədlərin dəyişdirilməsi tələbləri və Qarabağ münaqişəsini qızışdırmaqla yalnız SSRİ-nin dağılması prosesini sürətləndirmiş oldular və təkcə Qarabağda deyil, həm də Gürcüstan Abxaziyasında və Tsxinvali bölgəsində separatçılıq və etnik təmizləmələr başladı.
Bu vaxt, əgər Ermənistan və Azərbaycan arasında Qarabağ münaqişəsi olmasaydı müstəqil dövlətlər kimi Gürcüstanla birlikdə Cənubi Qafqazın vahid iqtisadi məkanına daxil olardılar. Ermənilər Azərbaycanda, o cümlədən Bakıda və Dağlıq Qarabağda yaşayardılar. Azərbaycanlılar Ermənistan Respublikasının bir çox bölgələrində yaşamağa davam edərdilər. Erməni xalqı üçün pis bir şey olmazdı. Əksinə, sərhədlərin olmaması və qonşularla qarşılıqlı münasibətlər sayəsində iqtisadiyyat sürətlə inkişaf edərdi. Ermənistan yaşayış üçün cəlbedici bir yer olardı. Onu tərk etməkAyrılmaq istəməzdi. İnsanlar iş axtarmaq üçün miqrasiya etməzdilər, çünki öz ölkəsində işləyə bilərdilər. Ermənilər öz oğullarını uzun sürən Qarabağ müharibəsi üçün güllə qabağına verməzdi.
Bu gün aydındır ki, hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq, Ermənistan Azərbaycanla münasibətləri normallaşdırmadan mövcud ola bilməz. Müxtəlif qruplar arasında gedən qarşıdurmalar Ermənistan dövlətini daha da zəiflədəcək, çünki yaşayış üçün resurs və əhali getdikcə azalır.
Gec-tez sual ortaya çıxacaq: ya Ermənistan mövcudluğunu dayandırır, ya da Azərbaycanla münasibətləri tənzimləyir və yalnız bundan sonra ölkənin normal inkişafı üçün şansı yaranacaq. Əlbəttə, 30 ildən çox vaxtın boş yerə getməsi, həm də erməni xalqının ziyanına olduğunu başa düşmək ermənilər üçün ağrılı olacaq. Yüz minlərlə erməni Ermənistan dövlətini birdəfəlik tərk etdi. Minlərlə insan öldü, çox sayda insan qaçqın oldu və yeni bir yerdə hər şeyi sıfırdan başlamağa məcbur oldular. Bütün bunlara görə kim cavab verəcək? Bir tərəfdən Qarabağ müharibəsində faktiki olaraq “qanlı ət maşını”na salınmış, digər tərəfdən isə dünyaya səpələnmiş erməni genofondunu kim bərpa edəcək?
Ancaq İrəvan Azərbaycanla barışıq zərurətini nə qədər tez dərk etsə, yeni itkilər o qədər az olar. Üstəlik, Rusiya kimi bir donorun hesabına Ermənistanı ayaqda tutmaq artıq mümkün olmayacaq. Koronavirus böhranı Rusiya iqtisadiyyatına böyük zərbə vurub. Və Rusiyadakı erməni lobbisi Ermənistan dövləti layihəsini dəstəkləmək üçün əvvəlki qədər dəstək ola bilməyəcək. Üstəlik, son illərdə bu dəstək Ermənistanı yoxsulluqdan çıxara bilməyib.
Buna görə də Ermənistan rəhbərliyinin fikirləşmək üçün az vaxtı qalıb. Bunun üçün ağıllı insanlara qulaq asılmalı və Azərbaycana düşmən kimi baxılması dayandırılmalıdır. Bundan əlavə, Azərbaycan dəfələrlə bəyan edib ki, Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə, beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərə qayıtmasına təkid edir.
