EDNews.net Qazaxstanın Siyasi tədqiqatlar mərkəzinin direktoru, siyasi ekspert Aydar Amrabayevin Azvision.az saytının rus redaksiyasına verdiyi eksklüziv müsahibəsini oxucuların diqqətinə təqdim edirik. - Əfqanıstanda hakimiyyətə gəlmiş taliblər Mərkəzi Asiya ölkələrini birbaşa təhdid edə və ya dünyanın vacib regionlarından olan bu bölgədə radikal islamçıların fəaliyyətinin güclənməsini şərtləndirən tətik rolunu oynaya bilərlərmi?
- Moskvaya səfər etmiş taliblərin nümayəndə heyəti orada keçirdiyi mətbuat konfransında qonşu ölkələrə təhdidi istisna etdiklərini, ölkədə dinc quruculuqla məşğul olmaq məramalarını və region dövlətləri ilə mehriban qonşuluq münasibətləri qurmaq arzularını bəyan ediblər. Buna şübhə etməyə hələlik səbəb yoxdur. Məsələn, Qazaxstanın Əfqanıstanda öz kommersiya maraqları var. Qazaxstan unu əfqanlar arasında çox populyardır.
Əfqanıstan özü isə zəngin ehtiyatlara malik ölkədir və çox iş adamları bu ölkənin məsuliyyətli və legitim hakimiyyəti ilə əməkdaşlıq etməyə hazırdırlar. Əsas məsələ taliblərin rejiminin beynəlxalq miqyasda tanınmasıdır. Çünki əksər ölkələrdə «Taliban» terrorçu təşkilat kimi tanınıb. Zaman keçdikcə, taliblər buna cavab verə bilərlər ki, belə addımlar da Mərkəzi Asiya ölkələrinin sakinlərində dolayısı ilə müəyyən mənada həyəcana səbəb ola bilər.
Bununla yanaşı məsuliyətsiz hakimiyyətin olduğu bir sıra oturuşmamış və qeyri-sabit region ölkələrində vəziyyətin «əfqanlaşması» təhlükəsi mövcuddur. Bəziləri bütövlükdə Mərkəzi Asiyada islam dövlətinin və ya Xilafətin yaranması təhlükəsini vurğulayırlar. Amma faktiki «Taliban» İŞİD və özünə alternativ olan digər terrorçu təşkilataların rəqibidir. Hazırda taliblər ölkə ərazisinin öz düşmənlərindən "təmizlənməsi" ilə məğuldurlar. Ona gör də, mən hətta orta perspektivdə taliblər rejiminin Mərkəzi Asiya ölkələrinə təhdidindən danışmazdım. Amma, «əfqan keysi» anlayışını daha geniş mənada nəzərə almaqla, ölkələrin öz müdafiə qabiliyyətini və funksional gücünü möhkəmləndirməsi zəruridir.
- Bildiyiniz kimi, Azərbaycan onun ərazilərinin bir hissəsini işğal etmiş Ermənistana qalib gəlib. Amma bu gün ordusu praktik olaraq döyüş meydanında darmadağın edilmiş Ermənistanda revanşist çağırışlar səsləndirilir. Sizcə, erməni tərəfin revanşizm arzuları onun real imkanları ilə nə dərəcədə uzlaşır?
- Düşnürəm ki, məsələ döyüş meydanında bitib...revanşist əhval-ruhiyyəsi daha çox bu ölkənin daxilində hakimiyyət uğrunda gedən mübarizədə hansısa siyasi dividendlərin qazanılması məqsədilə istifadə olunan siyasi texnologiyaların məhsuludur. Xarici təsir elementi də mövcuddur, xüsusilə də Cənubi Qagqazda öz iştirakını gücləndirmək və Türkiyə, İran kimi potensial rəqiblərini sıxışdırmaq məqsədilə Qarabağ məsələsi ətrafında isteriyanı qəsdən qızışdıran Rusiya amili var. Bu məsələyə böyük və nüfuzlu erməni diasporunun yaşadığı ölkələr də dəstək verirlər. Lakin revanşist istəklərin həyata keçməsi üçün real praktik addımlar, elitanın siyasi iradəsi və bu iradənin bütün xalq tərəfindən dəstəklənməsi, silahlı qüvvələrin real şəkildə yenidən silahlanması və modernləşməsi, dünya ictimaiyyətinin geniş dəstəyi və sair amillərin olması lazımdır. Yəni Qarabağ müharibəsində Ermənistan və Rusiya ilə qarşıdurmada İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycanın qalib gəlməsinə imkan verən faktorlar olmalıdır. Bunlar Ermənistanda yoxdur.
Məncə, Rusiya çətin ki, «vəziyyəti geri qaytara bilsin». Çünki öz sərhədlərinin bütün perimetri boyunca həddən çox geosiyasi vəzifələri var. Rusiyaya qarşı həyata keçirilən təcridedici sanksiya rejimi onun xarici siyasi proseslərdə potensial moderatorluq imkanlarını yalnzı dünyada yox, hətta Avrasiya məkanında da əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədib.
- Ermənistan ərazisindən keçəcək Zəngəzur dəhlizinin açılması Mərkəzi Asiya ölkələrinə hansı mənfəəti gətirə bilər?
- Güman edirəm ki, istənilən nəqliyyat-logistik dəhlizlərin və ticarət yollarının açılışı, insanların ünsiyyəti üçün yaradılan xoş niyyətli rejimlərin yaradılması xalqların rifahına çox müsbət təsir göstərir.
Hesab edirəm ki, ölkəyə pulların və ticarət axınının təminatı məqsədilə Ermənistan rəhbərliyi Zəngəzur dəhlizini bacardığı qədər populyarlaşdırmalıdır. Bu, erməni xalqının marağına uyğundur və onun rifahının artmasını şərtləndirər. Mərkəzi Asiya ölkələrinə gəldikdə isə biz Çinin «Bir kəmər və bir yol» təşəbbüsünün iştirakçısıyıq və Şərqdən Qərbə gedən daha bir effektli və təhlükəsiz ticarət-nəqliyyat yolunun yaranmasında maraqlıyıq.
