Dünyanın diqqətini öz üzərinə çəkən Ukrayna münaqişəsinin hansı nəticə ilə bitəcəyi haqqında müxtəlif mülahizələr var. Çünki öz çıxarları üçün Ukraynanı əlində silaha çevirən, onu siyasətin qurbanına çevirən qüvvələr var. Bu da meydanda iki deyil, bir neçə oyunçunun mövcudluğundan xəbər verir.
ABŞ və Rusiya arasında yeni “soyuq müharibə” ehtimalı yenidən gündəmdədir. Bayden hakimiyyətə gələr-gəlməz münasibətlərdə kəskinləşmənin şahidi olduq. Donald Tramp nə qədər Rusiya ilə münasibətlərin normal məcarada saxlanılmasının tərəfdarı idisə, Bayden əksinə seçkilərdən başlayaraq rəsmi Kremlin əleyhinə sərt mesajlar verib, ABŞ hegemonluğunu yenidən bərpa edəcəyini bildirirdi. Bu gün də Baydenin bu istiqamətdə sərt addımlar atdığının şahidi oluruq. Bu baxımdan da hazır ki, vəziyyətdə ABŞ Ukrayna və Rusiya konfliktindən ikinciyə qarşı “uduş kart”ı kimi istifadə edir.
Ukrayna məsələsi ABŞ və Rusiya arasında qapalı gedən “soyuq müharibəni gün işığına çıxarır. Əslində Ukrayna Qərb və ya Amerika üçün heç bir əhəmiyyət kəsb etməyən bir ölkədir. Almaniya xarici işlər naziri də bildirib ki, NATO o qədər böyük deyil ki, Ukrayna sərhədlərinə qədər getsin. Bu da Qərbi Avropa ölkəsinin XİN başçısının alyansı bundan artıq genişləndirmək istəklərinin olmadıqlarının xəbərçisidir.
Buradan belə qənaətə gəlmək olur ki, Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı məsələdə Qərb liderləri arasında yekdil fikir yoxdur. Hətta bir neçə Avropa ölkəsi artıq açıq-aşkar bunun əleyhinə çıxış edib. Bu, həm də Qərbdən Ukraynaya Rusiya qarşı gözlənilən dəstəyin verilməyəcəyi deməkdir. Həm də müşahidələrə görə, Avropa Birliyi də bu konfliktə öz yaxasını kənara çəkəcək, heç ABŞ-ın da açıq dəstəyi gözlənilmir. Bunu Bayden də bildirib.
Avropaya gəldikdə isə göründüyü kimi qitə dövlətlərinin Rusiya qazından asılılığı onları “dilemma” vəziyyətinə salıb.
Bu yaxınlarda Almaniyanın yeni kansleri Olaf Şolz Rusiyaya tətbiq ediləcək sanksiyaların onun neft-qaz sənayesinə şamil olunmasının əleyhinə çıxış edib. Çünki Avropa Birliyi qaza olan tələbatının 70 faizini Rusiya hesabına ödəyir. Əgər Rusiya qazın verilməsinə qadağa qoyarsa, bu Avropa ölkələrinin əksəriyyətini çıxılmaz vəziyyətə salacaq.
Demək ki, ABŞ Ukraynadan öz məqsədləri üçün “kart” kimi istifadə edir. Amerika vaxtilə Gürcüstanla bağlı da eyni taktikadan istifadə etmişdi. 2008-ci ildə ABŞ tərəfindən Gürcüstana verilən “dəstəy”in hansı nəticələr ilə bitdiyi isə hamıya məlumdur.
Gürcüstan bu günə qədər o problemlərlə mübarizəsini davam etdirir. Təbii ki, onlar Gürcüstana maliyyə yardımı və ya başqa dəstək verə bilərlər, amma fakt budur ki, Gürcüstanın ərazi münaqişəsi bu günə qədər davam edir. Abxaziya və Cənubi Osetiyanın hələ də işğal altındadır. Gürcüstan bu günə qədər nə məsələni həll, nə də Qərbə inteqrasiya edə bilir.
Amerika indi həmin yanaşma ilə Ukraynaya da “dəstək” verir. Onu silahlandırmaqla, ona lazım olan dəstəyi verəcəyi mesajları ilə Rusiyanı qıcıqlandırır. Bundan başqa da heç nə etmir və etməyəcək də.
Xatırlayırsınızsa, bu situasiya Belarus-Polşa sərhədində də təkrarlanmışdır. Belarus isə daha ağıllı davranaraq, dərhal Rusiyaya qucaq açmışdı.
ABŞ hazırda da həmin taktika ilə Rusiyaya qarşı Ukraynanı əlində “bayraq” edib yellədir. Bu gün Ukraynanın necə dolanması, sabah başına hansı işin gələcəyi nə Amerikanı, nə də Avropa Birliyini maraqlandırmır. Sadəcə, ABŞ öz maraqları naminə Ukraynanı da özünün qurduğu oyuna qatmağa çalışır. Tarixi vərəqləyib prosesləri izləsək bunun ABŞ-ın yürütdüyü ənənəvi siyasəti olduğunun şahidi olarıq. Rusiya da özünü heç də kiçik və gücsüz dövlət saymır. Onun iqtisadi gücü ABŞ kimi olmasa da, hərbi cəhətdən imkanları genişdir.
Lavrov isə öz növbəsində rəsmi Kremlin mövqeyini belə dilə gətirib: “Rusiya müharibə istəmir, onu bu həddə gətirib çıxarmaq da lazım deyil”.
Əslində isə, indi hər iki tərəf öz gücünü göstərmək üçün Ukrayna məsələsindən istifadə etməyə çalışır. Bu rəqabətdən əziyyət çəkən isə Ukraynadır. Sabah baş verənlərə görə, Ukrayna ciddi problemlərlə üzləşsə, heç kim ona yiyə durmayacaq. Baş verənləri öncədən görən Zelenski də Qərbə təxribata getməyəcəklərini, bu səbəbdən müharibəyə girmək istəmədiklərini dəfələrlə bildirib.
Bir neçə ildir Türkiyə regionda yeni aktor kimi çıxış edir. Həm də Türkiyə bölgədə söz sahibi olmaq üçün son illər çox mühüm addımlar atır. Ankaranın 44 günlük Qarabağ müharibəsində nümayiş etdirdiyi mövqeyi, Azərbaycanla müttəfiqlik münasibətlərini genişləndirməsi və yeni müstəviyə daşıması, onun Cənubi Qafqaz regionunda geosiyasi oyunçu kimi daxil olmasına zəmin yaratdı. Rusiyaya isə ancaq Liviya və Suriyadan sonra Türkiyəni Cənubi Qafqazda qəbul etmək qaldı.
Rusiya-Türkiyə yaxınlaşmasına zəmin yaradan amillərdən biri də, Vaşinqtonun rəsmi Ankara ilə münasibətlərində yaratdığı problemlərdir. Rusiya isə hər zaman belə məqamlardan öz lehinə istifadə etməyə bacarıb. Əslində Rusiyanın bu siyasəti başadüşüləndir, çünki o təkləndiyi zaman özünə güclü tərəfdaş axtarır. Hazır kı, durumda isı Rusiya üçün ən sərfəli müttəfiq əlbəttə ki, Türkiyədir. Eyni zamanda, Rusiya-Türkiyə münasibətlərindəki bu müsbət dinamika Ərdoğan və Putin arasındakı yaxın dostluq əlaqələrindən də irəli gəlir. Bütün ciddi vəziyyətlərdə belə Ərdoğan və Putin son anda masa arxasında anlaşa bilirlər. Biz buna Suriya və Liviyadan sonra 44 günlük Qarabağ müharibəsində də şahid olduq.
Bundan başqa bölgədə Rusiya və Türkiyənin həyata keçirdiyi və iştirak etdiyi önəmli layihələr var. İndi bunların gələcəyi də onlar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Yəni Ukraynada ehtimal olunan savaş başlasa, bu layihələrin nə Türkiyəyə, nə də Azərbaycana lazım olacaq. Məhz bu səbəbdən də Ərdoğan Putinlə danışıb bir nəticəyə gəlmək üçün bütün təşəbbüslərini səfərbər edib. Eyni zamanda, mövzu Türkiyənin laqeyd yanaşa bilmədiyi Krım tatarlarının gələcəyidir ki, bu da müzakirələrin əsas prioritet məqamı sayılır.
Türkiyə Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, Krımın işğalına etiraz edir. Amma Rusiya Krımın heç vaxt Ukraynaya qaytarılmayacağını açıqlayıb. Bütün bunlara baxmayaraq, Türkiyə konfliktin həll olunması üçün orta bir yol axtarışındadır. Çünki Qərbin fərqli olaraq, Türkiyə bu münaqişənin sülh yolu ilə həll olunmasında maraqlıdır.
Putinin Ərdoğanın dəvətini qəbul edərək Türkiyəyə səfər etmək istəyi də məhz Rusiyanın da münaqişədə hansısa razılıq əldə edilməsində maraqlı olduğunun bariz nümunəsidir.
Zənnimcə, Putinin səfərindən sonra sular yavaş-yavaş durulmağa başlayacaq. Artıq bu istiqamətdə bəzi addımlar belə atılmağa başlayıb. Türkiyə bu kimi məqamlarda həll yolu tapmağı bacaran güclü bir dövlətdir. Bu da tezliklə Ukrayna ətrafında cərəyan edən gərginliyin səngiməsinin xəbərçisidir.
