Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Tovuz bölgəsində  “Göytəpə” arxeoloji abidəsinin tədqiqatçısı  Fərhad Quliyev bildirib ki, Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu istiqamətində ermənilərin həyata keçirdiyi təxribata cavab olaraq arxeoloqlarımızın da öz səngərində mübarizəyə hazırdır.

EDNews.net Bakı Xəbər-ə istinadən xəbər verir ki, Azərbaycanın tanınmış arxeoloqu Ali Baş Komandan Prezident İlham Əliyevin milli birliyə və vətənpərvərlik hisslərinə çağırışlarına cavab olaraq, AMEA-nın rəhbərliyinə müraciət edərək, arxeoloqlarımızın Qarabağ və düşmənlə həmsərhəd bölgələrdə tədqiqat işlərinə başlaması üçün xüsusi sərəncam verməsini xahiş edir.

Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasətə arxeoloqlarımızın öz fəaliyyətilə dəstək olduğunu deyən F.Quliyevin sözlərinə görə, Tovuzda, eləcə də Qarabağda arxeologi tədqiqatlar davam etdirilməlidir ki, düşmən bizim alimlərin, arxeoqların dövlətlə, Prezidentlə həmrəylik nümayiş etdirdiyini bir daha görsün. “Son günlərdə Tovuz bölgəsində işğalçı Ermənistanın törətdiyi təxribat təsadüfi xarakter daşımır. Bölgənin siyasi və iqtisadi baxımdan strateji əhəmiyyəti hamıya məlumdur. Bütün bu hadisələr zamanı tovuzlular xüsusi rəşadət göstərdilər. Düşmənin törətdiyi təxribat zamanı Ali Baş Komandan Prezident İlham Əliyevin milli birliyə və vətənpərvərlik hisslərinə çağırışlarına cavab olaraq ilk səfərbər olanlar sırasında tovuzluların yer alması, Ordumuza olan dəstəyi, torpağa bağlılığı bütün bu hadisələrdə həlledici təsirini göstərdi.

Tovuzlular hər bir azərbaycanlı kimi qədim tarixləri ilə fəxr edən və vətənə hədsiz bağlı insanlardır. Hadisələr başlayandan bəri Tovuz ziyalıları ilə çoxlu telefon danışıqlarımız oldu. Bəzi dostlarımız belə durumda tədqiqatlarımızın aparılmasının əhəmiyyətini vurğulayırdılar. Düşünürəm ki, doğru fikirdir. Cəbhə boyu ərazilərdə arxeoloji tədqiqatların davam etdirilməsi dünyaya, ilk növbədə dövlətimizin bədxahlarına xalqımızın yüksək mədəniyyətini və bu dramatik dövrdə sarsılmaz əzmini nümayiş etdirəcək.

Hazırda arxeoloqlarımızın öz döyüş səngərlərində, yəni abidələrimizin tədqiqatlarının önündə olması vaxtıdır. Bu baxımdan AMEA-nın prezidenti, Akademik Ramiz Mehdiyevə müraciət edərək, arxeoloqlarımızın Qarabağ və düşmənlə həmsərhəd bölgələrdə tədqiqat işlərinə başlaması üçün xüsusi sərəncam verməsini xahiş edirəm. Doğrudur, bu gün ölkəmizdə COVİD-19 koronavirus pandemiyası ilə bağlı sərt karantin rejimi tətbiq edilib. Bu gün biz bu yoluxucu xəstəlikdən qurtulmaq üçün karantin rejiminin qaydalarına riayət etməliyik və edirik də. Lakin bununla belə, indiki dövrdə tədqiqatçılarımız tərəfindən xalqımızın möhtəşəm keçmişini əks etdirən abidələrimizin öyrənilməsi gənc nəsillərə vətənpərvərlik və millətsevərlik hisslərinin təlqin edilməsində bir örnək ola bilər. Sərt karantin rejimi tətbiq edilməyən bölgələrimiz var. Bu baxımdan Tovuzda (Göytəpə), Şəmkirdə (Şəmkir orta əsrlər şəhər yeri), Goranboyda (kurqan tipli qəbir abidələri), Gədəbəydə, Daşkəsəndə, Qarabağ bölgəsində və xalqımızın qədimliyinə dəlalət edən abidələrin olduğu digər ərazilərimizdə arxeoloji tədqiqatların aparılması vacibdir. Şübhəsiz ki, tədqiqatların təşkilində mövcud şəraitə uyğun olaraq ekspedisiyaların tərkibinin az sayda olması və karantin rejiminin qaydalarına uyğun şəkildə riayət edilməsi əsas şərtlərdən biri olmalıdır”-deyə qeyd edən F.Quliyevin sözlərinə görə, Vətənimiz Azərbaycanın qədim tarixə sahib məskənlərindən olan Tovuz ərazisində bəşəriyyətin bütün tarixi mərhələlərini əks etdirən zəngin maddi-mədəniyyət abidələri mövcuddur. “Tovuzun relyef xüsusiyyətləri və təbii şəraiti, demək olar ki, tarixin bütün mərhələlərində ərazidə insanların rahat yaşaması və fəaliyyəti üçün əlverişli olub. Bu baxımdan Azərbaycanın və ümumən dünya sivilizasiya tarixində Tovuz önəmli yer tutur. “Tovuz” toponiminə gəldikdə, burada mütəxəssislərin müxtəlif yanaşmaları ilə üzləşirik. Tovuz toponiminin qədim Oğuz tayfa adı ilə bağlı olması əsas elmi fərziyyələrdəndir. Həmçinin, Tovuzun yer adları daha çox türk-oğuz mənşəli toponimlərindən ibarətdir. Relyef xüsusiyyətlərinə görə Kür çayının sağ sahilinin orta axarında Tovuz diyarının ən məhsuldar, əkinçilik üçün yararlı olan torpaqları yerləşir. Burada diqqəti cəlb edən məqamlardan biri odur ki, qədim dövrdə məhz bu ərazilərdə də ilk dəfə olaraq əcdadlarımız oturaq həyat tərzinə keçib, neolit (e.ə. VII-VI minilliklər) dövrünün ilk kəndlərini salıblar. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun və Yaponiyanın Tokio Universitetinin tədqiqatçıları ən qədim dövrdə Qafqaz ərazisində sosial-iqtisadi inkişafı şərtləndirən qədim istehsal təsərrüfatının mənşəyini və əsas xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün Azərbaycanın erkən neolit dövrü yaşayış məskənlərində müştərək araşdırmalar aparılıb. 2008-ci ildən bəri Azərbaycanın qərbində, Kürün orta axarı boyunca Tovuzda aparılan arxeoloji qazıntılarla müəyyən olunub ki, əkinçiliyin ən qədim xüsusiyyətləri bu regionda 8 min il bundan öncə meydana çıxıb. Tovuz bölgəsində aparılan son araşdırmalar yerli əhalinin Anadolunun əhali qrupları ilə əlaqələri nəticəsində erkən əkinçilik mədəniyyətinin regionda yaranmasını göstərir.

Əcdadlarımızın - erkən əkinçi mədəniyyəti tayfalarının məskunlaşma, təsərrüfat və dini-ideoloji görüşlərinin öyrənilməsi üçün Göytəpə, Hacıələmxanlı, Menteş və Kiçiktəpə adlı arxeoloji abidələrdə qazıntılar həyata keçirilib. Beynəlxalq tərkibli ekspedisiyalar tərəfindən aparılan abidələrin arxeoloji tədqiqatlarından məlum oldu ki, Cənubi Qafqazda Göytəpə abidəsi neolit dövrü ilə bağlı ən geniş yaşayış məskənlərindən biri olduğu halda, Hacıələmxanlıtəpə Cənubi Qafqaz üzrə bugunədək öyrənilən ən qədim neolit dövrü yaşayış məskənidir. Menteş qədim yaşayış yeri isə regionda yeganə abidədir ki, məhz burada Neolit dövrünə aid qəbir abidəsi aşkar edilib. Stratiqrafik qazıntı üsulları və dünyanın məşhur elmi laboratoriyalarında aparılmış laborator araşdırmaları, 80-dən çox radiokarbon analizlər bu yaşayış məskənlərində ən erkən e.ə. 5950 və 5450-ci illərə təsadüf edən neolit dövrünün mədəni və iqtisadi inkişafı ilə bağlı xeyli sayda ətraflı məlumat ortaya çıxarıb”.

Tanınış arxeoloqun qeyd etdiyinə görə, əldə olunan nəticələr göstərir ki, sosial-iqtisadi inkişafı səciyyələndirən erkən əkinçilik mədəniyyətinin daşıyıcıları olmuş əcdadlarımız Tovuz bölgəsində 8 min il bundan öncə öz dövrü üçün əhəmiyyətli dərəcədə yüksək təsərrüfat sisteminə sahib

olub. “Göytəpə məskənindən əldə olunan dövrləşmə ilə bağlı məlumatlar isə həm memarlıq səviyyələrinin sayı, həm də radiokarbon tarixləri baxımından həddindən artıq çoxdur. Nəticədə, Göytəpə qədim yaşayış yeri Qafqazın e.ə. VI minilliyə aid yeganə etalon abidəsi olaraq qalmaqdadır. Beləliklə, Tovuz  regionda neolit dövrünün ilk kənd tipli yaşayış yerləri ilə zəngin və qədim tarixə malik olan bölgələrmizdəndir. Tovuzun ən qədim dövrünün ümumi araşdırmaları “Göytəpə neolit dövrü qədim yaşayış yerinin arxeoloji tədqiqi” mövzusu üzrə "Web of Science" və "Scopus" bazalarında indeksləşən impakt faktorlu jurnallarda dərc olunmuş məqalələrə son beş il ərzində ümumən 318 istinad edilib. Yüksək reytinqli beynəlxalq impakt-faktorlu jurnallarda Tovuz ərazisindəki digər mühüm arxeoloji abidələr olan Hacıələmxanlı, Menteş və Kiçiktəpə neolit məskənləri, son tunc dövrü Topdağdağan kurqan nekropolu barədə elmi məqalələr dərc olunub. Göytəpə arxeoloji kompleksinin öyrənilməsi ilə məşğul olan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tovuz arxeoloji ekspedisiyası bölgədə Azərbaycanın zəngin tarixi keçmişinin ictimaiyyətləşdirilməsi işinə xüsusi önəm verir. Artıq son illər Göytəpə Tovuza gələn yerli və xarici qonaqların ziyarətgahına çevrilib.

Abidənin elmi və ictimai əhəmiyyəti tarixi abidələrimizin təbliği işində və bölgə sakinlərinin maariflənməsində öz məxsusi rolunu oynayır. Göytəpə tipli abidələrimiz, Tovuz sakinlərinin qeyd etdiyi kimi, qədim əcdadlarımızın yurd yerləridir və onların qorunması, öyrənilməsi və tanıdılması yeni nəslin əsas vəzifələrindəndir. Arxeologiya elm sahəsi olaraq cəmiyyətin sosiallaşması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Son illərdə geniş tərkibli formatda çalışan Tovuz arxeoloji ekspedisiyası yerli və xarici mütəxəssislərdən ibarət olub. Bölgədə

yaşayan insanlarla tez-tez ekspedisiya üzvlərinin görüşü nəticəsində tovuzluların ilk mənbədən tarixi keçmişləri ilə bağlı əldə etdikləri informasiya Azərbaycançılıq ideyasının təbliğində, xalqımızın qədim tarixinin möhtəşəmliyinin dərkində öz rolunu oynayır” - deyə F.Quliyev bildirdi.