Ednews psixoloq Orxan Orucla müsahibəni təqdim edir.

- Çağdaş dövrümüzdə, həmçinin Azərbaycanda insanlar tez-tez depresiyaya yaxalanırlar. Bu xəstəliyə vaxtında diaqnoz qoyulmayanda nə kimi fəsadlar ortaya çıxa bilir?

- Ümumiyyətlə, depressiya 21-ci əsrin ən populyar xəstəliklərdən biri hesab olunur. Depressiv vəziyyətdən və ya depresiyadan xilas olmaq üçün konkret, birmənalı üsul, metod yoxdur. Sözsüz ki, ən faydalı və effektiv mübarizə üsulu kimi peşəkardan, yəni depresiya problemləri ilə işləyən psixiatr, psixoterapevt və ya psixoloqdan dəstək almağı söyləmək olar. Çünki depressiv vəziyyətə, depresiya diaqnozu qoyulmuş şəxsə vaxtında peşəkar müdaxilə olmayanda ağırlaşmış fəsadları yaranmağa başlaya bilər. Bu isə öz fonunda müxtəlif psixi xəstəliklər, psixoloji problemlər, insanın həyat fəaliyyətinin, iş keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, ünsiyyət bacarıqlarının zəifləməsinə, şəxsi və işgüzar münasibətlərinin korlanmasına gətirib çıxara bilər.

- Depressiyanın səbəbləri nələrdir?

- Səbələr müxtəlif olur, ümumi kateqoriyalara isə əsasən bioloji və psixo-sosial səbəblər aiddir. Ümumi vəziyyətin qiymətləndirilməsində isə hər bir səbəb öyrənilir. Ötən əsrin ortalarında təbabətdə aparılan araşdırmalar, müxtəlif müalicələrin yan təsirləri kimi beyində maddələr mübadiləsinin, kimyasının dəyişməsi depresiya riski kimi müşahidə edilməyə başlanılmışdır. Həmçinin, şəxsin öz emosioya və aqresiyasının daxilə yönəltməsi, günahkarlıq duyğusunun mövcudluğu, acizlik hissi, yaxın bir insanın itirilməsi kimi stres faktorlarının yaranması və bənzər digər məsələlər depresiyaya ən çox səbəb olan proseslərdir. İqtsadi-sosial çətinliklər, genetik xüsusiyyətlər və onlarla başqa səbəblər də söyləmək olar. Azərbaycan əhalisinin son dövrlərdə, həmçinin son onilliklərdə yaşadığı müharibə vəziyyəti, terror hadisələrinin şahidi olmaq, yaxınlarını itirmək, insanların ölüm hadisələrinə şahid olmaq, pandemiyanın yaratdığı psixoloji çətinliklər - hər birinin depresiya yaratma ehtimalı böyükdür. Şəxsin fərdi psixoloji, emosional xüsusiyyətlərindən, hadisələri qavrama tərzindən asılı olaraq
depresiya riski də dəyişir.

- Sizcə, Azərbaycan cəmiyyəti depressiyaya çox meyilldir? Çünki insanlar neqativ, aqressiv və ümidsiz təsir bağışlayırlar...

- Bunu klinik protokollar və psixoloji diaqnostik nəticələrə, həmçinin tədqiqatlara əsaslanan məlumatlara malik olmadan söyləmək həddindən artıq məsuliyyətli bir cavab olar. Ancaq ümumi müşahidə ilə desək, insanlarda gördüyümüz aqressiya səviyyəsi, sosial çətinliklər və yaxud son dövrlər yaşadığımız hadisələr, yəni müharibə, pandemiya situasiyası cəmiyyətimizdə depresiya riskinin yüksək olduğu qənaətini ehtimal etmək olar. Statistikası əlçatan olan ölkələrin depresiya vəziyyətinin qiymətləndirilməsinə nəzər salsaq başqa nüanslar ortaya çıxır. Rəqəmlər hamımızın xoşbəxt hesab etdiyi, Ümumdünya Xoşbəxtlik reytiqində də ən yaxşı ölkələr siyahısında olan Skandinaviya ölklərində depressiya, intihar səviyyəsinin çox yüksək olduğunu söyləyir. Amma bu statistik göstəricilərin də hansısa elmi, tibbi, bioloji, sosial izahları var. Depresiyanın ən ağır səviyyəsinin nəticələrindən biri insanın suisidal davranışları və intihar hadisələridir. Ancaq statistikaya görə adambaşına düşən intihar saylarının ən aşağı göstərici
iqtisadi, sosial çətinliklərin içərisində üzən inkişafdan geri qalmış, məsələn Afrika ölkələridir. Ona görə konkret demək olmaz ki, hansısa ölkədə depresiyaya və ya intihara münbit şərait var ya yoxdur. Burada insanların etno-psixoloji xüsusiyyətləri rol oynayır, bioloji, ətraf-mühit təsiri, qidalanma təsiri, hər bir şeyin rolu var. Günəş şüalarının miqdarı, yağıntının kəmiyyəti, iqlim fərqliliyi hər bir şey insanın psixi vəziyyətinə təsir göstərə bilir. Çünki, bu sadalananların hamısı bizim orqanizimimizə, beynimizin kimyəvi vəziyyətinə, bioloji strukturuna təsir edir.

- İnsanlara depressiyadan xilas üçün nələr təklif edərdiniz?

- Bununla bağlı da konkret nəsə demək mümkün deyil.Ümumi söyləsəm;

1. Ünsiyyət səviyyəsinə, digər insanlarla, xüsusilə doğma insanlarla münasibətlərə diqqət etmək, kəmiyyət və keyfiyyət baxımından ünsiyyətin həcmini artırmaq lazımdır. Başqa insanların duyğularına, emosiyalarına diqqət etdiyimiz qədər öz duyğu və hisslərimizə də etinalı yanaşmaq lazımdır.

2. Depresiya insanın həmişə zövq aldığı işlərdən uzaqlaşmasına, zövq ala bilməməsinə səbəb olur və öz fəaliyyətində məna tapmaqda çətinliklər yaradır. Bu isə daha çox fəaliyyətsizliyə və yuxu, iştah pozulmalarına gətirib çıxarır. Odur ki, depresiyanın müəyyən əlamətlərini özündə hiss edən şəxs bir növ özünü fəaliyyətinə, işinə, insanlarla münasibətinə davam etdirməyə həvəsləndirməli, bəzən isə hətta məcbur etməyi bacarmalıdır.

3. Keçmiş hadisələrlə yaşamaq, təkrar-təkrar həmin hadisələrin emosiyasını yaşamaq depresiv vəziyyətin ağırlaşmasına səbəb olur. Odur ki, bu kimi hadisələrin təsirini azaltmaq, uzaqlaşmaq üçün gələcək plan və məqsədləri düşünmək, zövq verən fəaliyyətləri planlaşdırmaq faydalı olar.

4. Açıq havada keçirilən vaxt, təbii qidalara üstünlük verilməsi, yuxu rejiminin stabil saxlanılması da depresiya ilə mübarizədə çox vacibdir.

5. Mütəxəssisə müraciət, psixoterapevt qəbuluna yazılmaq, keyfiyyətli psixoloji və tibbi müdaxilə də ən vacib mübarizə üsullarından biri kimi qiymətləndirilə bilər.

Ümumilikdə hər bir şəxs öz psixo-gigiyenasına diqqət etməli, özünəqayğı, öz hiss və düşüncələrinə hörmətlə yanaşmaq da ümumi psixoloji sağlamlıq üçün çox vacibdir.

Söhbətləşdi: Oğuz Ayvaz