Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi, Azərbaycan Milli Qurtuluş Hərəkatının böyük ideoloqu M.Ə.Rəsulzadənin zəngin əsərləri sırasında türk dünyasının tanınmış insanları haqqında çox dəyərli fikirləri vardır.Bu fikirlərin maraqlı olacağını nəzərə olub ictimaiyyətə təqdim edirəm.
Nəsiman Yaqublu
Tarix elmləri doktoru
Mustafa Kamal Atatürk haqqında - “Başında Atatürk kimi bu nüfuzu yaradan və onu ən böyük ölçüdə, millət və dövlətin ən həyati mənfəətləri üçün qullanmasını(istifadəsini) bilən böyük əzmli dövlət adamları olan qardaş Türkiyənin bu tarixi müvəffəqiyyətinə biz azərbaycanlıların candan sevindiklərini söyləməyə ehtiyac varmıdır?!..” “Qurtuluş” jurnalı, Berlin, il:4, sayı:28, fevral 1937-ci il. “XX əsrin Şərqi, XIX əsr Qərb tarixinin qeyd etdiyi Amerika ixtilalı (üsyan) ilə Fransız inqilabını bir həmlədə yapmaq zərurətindədir. Mustafa Kamalın böyüklüyü, işdə tarixin bu zərurətinin qavrayışındadır.
Bu böyük dahisi ilə türk milliyyətçiliyinin şanlı başbuğu (komandiri) eyni zamanda qurtulan Şərqin simvoludur”. “Qurtulan Şərqin simvolu”. “Azərbaycan” jurnalı, Ankara, il:2, sayı:8-9, noyabr-dekabrt, 1953.
Ziya Göyalp haqqında - “Ziya bəy, tənəzzülə məhkum olan Osmanlı imperatorluğunun sövqi tarixlə çökən xarabalıqları altında qalan Türk nəslinə, bu fəlakətdən mütəvəllit (doğan) yeiş (matəm, yas) və hüznə qapılmayıb, yeni bir sövq ilə yaşamaq və çalışmaq ümidini təlqin etdi. Onun milliyyətpərvərlik və Türkçülük sahəsində olan elmi təbliğatı qəlblərə çökən hüznü dağıtdı. Bunun yerində o, milli ümid işığını aydınlatdı. Hazırkı Türk nəsli, vücuda gətirdiyi binanı istiqlal üçün Ziya bəyin təmsil etdiyi milliyyət fikrinə mədyundur (borcludur).
Əfəndilər, Ziya bəyin təbliğatı, yalnız Türkiyə üfüqlərinə bağlanmış bir fikir deyildir. “Türk Yurdu” və “Türk Ocağı”nın tərvic (rəvacvermə) eylədikləri əfkarın (ictimaiyyətin) mübəşşiri (xoşxəbəri) olan Ziya bəy, Türkçülük məfkurəsini Türkiyəçilik şəklində anlamırdı. Türklük yal¬nız Türkiyəyə bağlı olmadığı kimi, Türkçülük də Türkiyəçilik deyildir. Bütün türk ölkələri ilə bərabər, Azərbaycan Türkləri də milli məfkurə atəşi ilə tutuşmuşlardır...
Azərbaycan Türklüyü indiki halda milliyyətpərvərliyi qəbul etmə¬yən yabançı bir qüvvətin istilasındadır. Gəncliyi “kommunizm əlifbası xari¬cində hər şeyi oxumaqdan məhrum edilən zalim qüvvət kitabxanalardan gərək Ziya bəyin, gərək Emin bəyin əsərlərini qaldırmışdır. Fəqət mü-bariz Azərbaycan gəncliyi bütün buna rəğmən, “kommunizm əlifbası”nı deyil, “Türkçülük əsasları”nı əzbərləyir”. Ziya Göyalpın dəfni mərasimində çıxışı. 1 sentyabr 1924-cü il. “Yeni Qafqasiya” jurnalı. “Azərbaycan” jurnalı, Ankara, il 3, sayı:8(32), noyabr 1954-cü il.
Cəfər Seyidəhməd Krımər haqqında - “Cəfər Seyidəhməd ...Milli Azərbaycan nəşriyyatını təqib edənlər bu imza altında çıxan məqalələrdəki doğmalıq və canlılığı bilirlər. Bir çoxumuz Cəfər bəyi nitq söylərkən də görmüş, onun sadə sürən bir yazıçı deyil, məharətli bir natiq olduğuna da qane olmuşdur.
Yazılarında və çıxışlarında şəkilcə də parlaq olan Cəfər Bəyin ürəklərə keçən ötkünlüyü, şübhə yox¬dur ki, onun yüksək idealizmindən gəlir.
Bu idealizmin nə olduğunu anlamaq üçün “Yeni Qaf¬qasiya”dan baş¬layaraq bu günə qədər çıxan nəşriyyat kolleksionlarımızın, sadə, 27 Ni¬san və 28 Mayıs nüsxələrindəki Cəfər Bəy məqalələrinə baxmaq yetərlidir.
Əsir Türk elləri arasında milli faciəsi daha ağır olan qardaş Krım tarixinin həqiqi məhsulu olan Cəfər bəyi, bu məqalələrində də Qaspirallı Böyük İsmayıl Bəyin ənənənsinə sadiq bir ideya adamı olaraq görürük.
Bir ceyrək əsrdən bəri, həyatının ən gənc çağını canından artıq sevdiyi gözəl yurduna həsr edən Cəfər Bəy ortaq düşmənə qarşı yürüdülən istiqlal mü¬cadiləsinin ancaq birlikdə yapılacaq ciddi bir həmlədə müvəffəq olaca¬ğına inananların başda gedənidir”.”Cəfər Seyidəhməd üçün”. “Qurtuluş” jurnalı,il-2, sayı-11, sentyabr 1935-ci il.
Tofiq Fikrət haqqında - “Təvatürlə (ağız¬dan-ağıza yayılma) aldığımız müəssif(təəssüf do-ğu¬ran) xəbərlərə görə, türk şairi Tofiq Fikrət bəy öl¬müşdür. İştə (budur), “tarixi-qədim”in bir cil-vəyi-dühası daha!
Türk ədəbiyyatının Osmanlı şivəsi ilə aşina olan¬lar bu gün sənət naminə duyduğumuz böyük bir təsirlə vəfatını xəbər verdiyimiz Tofiqin “tari¬xi-qədimini bilməz deyildirlər...
Bir şair üçün təsaviri-xəyaliyyəsini həqayiqi-həyatda görmək, kəndisinə daldığı zaman kəndi hissiyyatını oxşamaq üçün yazdığı nəşidələri görmədiyi, bilmədiyi ağızlardan eşitmək nə böyük bir hədiyyə, nə böyük bir zövqdür!”. “Açıq söz”, 20 sentyabr 1917, N570.
