Bakıda Ümumdünya Mətbuat Şuraları Assosiasiyasının illik toplantısı çərçivəsində "Müharibə və ya münaqişə ilə bağlı yaranmış ekstremal vəziyyətlərdə jurnalist fəaliyyətinin xarakteri" mövzusunda plenar iclas keçirilib.
Tədbirdə Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədr müavini, Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) prezidenti Umud Mirzəyev çıxış edib. Eurasia Diary U.Mirzəyevin çıxışının tam mətnini təqdim edir:
"Hörmətli tədbir iştirakçıları, həmkarlar və dostlar, əziz qonaqlar !
Bu mötəbər Forumda müzakirə edilən mövzular medianın və jurnalistikanın ən aktual məsələlərini əhatə edir. Jurnalist fəaliyyəti çox məsuliyyətli olması ilə yanaşı, eyni zamanda ən təhlükəli fəaliyyət sahələrindən biridir. Hər gün yüzlərlə jurnalist, öz həyatlarını təhlükə altına qoyaraq, hücumlara və təqiblərə məruz qalır, qaynar nöqtələrdən reportaj hazırlayır. Kimisi atəşə tutulur, kimisi əsir götürülərək girov saxlanır, kimisi isə şiddət və işgəncələrə məruz qalır və yaxud öldürülür. Müharibə və yaxud münaqişə bölgələrindən məlumatların yayılmasının tarixi qədim dövrlərə aiddir. Herodotun Yunan-İran müharibələrinə dair yazıları qiymətli tarixi mənbə hesab olunur. Bu baş verən hadisələrin şahid ifadələri və sonradan müxtəlif məlumatlar əsasında təsviri idi. Münaqişə və müharibə meydanından məlumatların isti-isti yayılması 1653-cü ildə baş verən holland-ingilis dəniz müharibəsi zamanı qayıqdan müharibə səhnələrini müşahidə edən rəssam Vilyem van de Vildenin döyüş meydanından hazırlanan eskizləri və qeydləri idi. XIX cu əsrdən Müharibə və münaqişə bölgələrindən hazırlanan yazılar, məlumatlar daha geniş yayılmağa və ictimaiyyəti daha çox maraqlandırmağa başladı. Beləliklə hərbi jurnalistika yarandı. 1854-55 ci illərdə Krım müharibəsini, daha sonra ABŞ-dakı vətəndaş müharibəsini London “Times” da işıqlandıran Uilyam Rassel müasir dövrün ekstremal və hərbi jurnalistikasının ilk nümayəndəsi idi.
Müharibə və münaqişə bölgələrindən məlumatların yayılması 1912-15 ci illlərdə Balkan Müharibələri zamanı aktuallaşmağa başladı. İnformasiya müharibəsi özünün yeni qlobal dövrünə qədəm qoyurdu. 300 dən yuxarı xarici reportyorlar, qəzeticilər, fotoqraflar, Osmanlı və Balkan ölkələri arasında olan müharibələri müxtəlif maraqlardan çıxış edərək işıqlandırırdılar. 20-ci əsrin sonunda O dövrdə dünyanın ən böyük imperiyasının dağılması Qafqazda, Baltikyanı ölkələrdə, Çeçenistanda, Orta Asiyada və bir çox yerlər daxil olmaqla postsovet məkanında çoxsaylı etnik münaqişələrin yaranması ilə müşayiət olunurdu. Bu Qarabağda özünü daha kəskin şəkildə biruzə verirdi. Münaqişələri işıqlandırmaq üçün çətin səfərə çıxan jurnalistlər əsl hədəfə çevrilirdilər.
Qarabağda peşə fəaliyyəti zamanı öldürülən ilk qadın jurnalist Salatın Əsgərova, jurnalistlər Leonid Lazareviç, Valeriy Dementyev, Alı Mustafayev, Fəxrəddin Şahbazov, Çingiz Mustafayev və öz yazılarında həqiqəti əks etdirmək və münaqişənin əsl simasını açmaq istəyən bir çox insanlar həlak oldu. Bu hələ son deyildi. Çeçenistanda, Abxaziyada onlarla günahsız jurnalist öz peşəkar vəzifələrini yerinə yetirərkən öldürüldülər. Sintia Elbaum və Viktor Popkov kimi məhşur jurnalistlər Çeçenistanda, George Xanya isə Abxaziyada həlak oldular. Bunlar 80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərində yaranan münaqişələrin ilk qurbanları idi. Daha sonra postsovet məkanındakı münaqişələri işıqlandıran və canlarını tapşıran bir çox jurnalistin adları bu siyahıya əlavə edildi.
YUNESKO-nun məlumatına görə, 1993-cü ildən bəri 1.354 jurnalist qətlə yetirilib. Təkcə 2018-ci ildə “Sərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı”nın hesabatına görə, dünyada 80 jurnalist peşə fəaliyyətinə görə öldürülüb. 2018-ci ildə jurnalistlər üçün ən təhlükəli ölkələr kimi qeydə alınan ölkələr Əfqanıstan, Suriya, Hindistan, Meksika və Yəmən oldu. Bu gün vəziyyətin heç də yaxşılaşmadığını deyə bilərik. 2019-cu ildə təxminən 35 jurnalist həlak olub.
Müasir dünyamızda 50-dən çox ölkə hərbi münaqişələrə cəlb olunub. Bütün dünyada mövcud və dondurulmuş münaqişələrin sayı, nəzarətsiz və işğal olunmuş ərazilərdə törədilən cinayətlər, beynəlxalq hüquq prinsiplərinin tanınmaması, qeyri-obyektiv məlumatların yayılması, jurnalistikanın əsas prinsiplərinin pozulması, bütün bunlar jurnalistlərin müdafiəsinin təmin edilməsi prosesinə mane olur. Bu gün Mülki əhaliyə qarşı tətbiq olunan Beynəlxalq hüquq və normalar Cenevrə Konvensiyasının 49-cu maddəsinə uyğun olaraq jurnalistlərə də şamil olunur. BMT-nin Baş Assambleyanın 2 noyabr 2013-cü il tarixli "Jurnalistlərin təhlükəsizliyi və cəzasızlıq problemləri" adlı qətnaməsi isə jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çox vacib sənəd oldu.
Jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin təşviqi və onlara hücum edənlərin cəzasız qalmasına qarşı mübarizə YUNESKO-nun bütün media platformalarında mətbuat azadlığını dəstəkləyən əsas elementlərdir. Orta hesabla, hər beş gündə cəmiyyəti məlumatlandırdığı üçün bir jurnalist öldürülür. Media işçilərinə qarşı hücumlar tez-tez münaqişə olmayan vəziyyətlərdə mütəşəkkil cinayətkar dəstələr, təhlükəsizlik işçiləri və hətta yerli polis tərəfindən həyata keçirilir ki, bu da jurnalistləri daha çox müdafiəsiz edir.
Reallıqda təcrübə açıq şəkildə göstərir ki, müharibə şəraitində insan hüquqlarının əsas dəyərləri arxa plana keçir. Ancaq mənim fikrimcə, münaqişələrin gedişində jurnalistlərin beynəlxalq standartlara uyğun qorunması və münaqişə zonalarından obyektiv məlumatların yayılması münaqişələrin həllində zəruri olan beynəlxalq birliyin vahid mövqeyinin olması çox vacibdir.
Bu gün mən sizin qarşınızda təkcə Azərbaycan Mətbuat Şurasının nümayəndəsi kimi deyil, həm də jurnalistlərin təhlükəsizliyi ilə bağlı təlimlərin təşkili, müvafiq ədəbiyyatın hazırlanması və yayılması sahəsində kifayət qədər təcrübəsi olan Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun prezidenti kimi danışıram. Təşkilatımız 1992-ci ildə ölkəmizin qonşu Ermənistanın təcavüzkar siyasətinə məruz qaldığı bir dövrdə yaradılıb. Həmin dövrdə ki, ərazilərimizin 20 faizi işğal olundu, yüz minlərlə insan öz doğma yurd-yuvalarından didərgin düşdü, öldürüldü, işgəncələrə məruz qaldı, Qarabağ və işğal olunmuş ətraf 7 rayonda bütün infrastruktur dağıdlaraq məhv edildi. Biz xarici və yerli jurnalistləri təkcə Azərbaycandakı vəziyyət haqqında deyil, həm də postsovet məkanında obyektiv məlumatların yayılmasında dəstəkləmək üçün hər cür səy göstərdik.
90-cı illərin əvvəllərindən etibarən 100-dən çox xarici jurnalistin qaynar nöqtələrə səfərlərini təşkil etdik. Dəfələrlə atəşə məruz qaldıq və möcüzə nəticəsində sağ qaldıq. Təşkilatımız Azərbaycanın cəbhə xətti ərazilərində humanitar minatəmizləmə əməliyyatlarına qoşulmaqla təhlükəsizlik qaydalarının mənimsənilməsi, ilkin tibbi yardım, texniki standart əməliyyat qaydalarına riayət və.s məsələlərdə ciddi təcrübə toplamışdır. Bizim tərəfimizdən münaqişə vəziyyətində jurnalistika fəaliyyəti üzrə təlimat kitabçası hazırlanıb, tərcümə edilərək yayılıb. Beynəlxalq Sülh İnstitutu və Sərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı tərəfindən hazırlanan “Jurnalistlər Təhlükəli tapşırıqlarda” bu kitablardan biridir. Həmçinin, ayrıca olaraq münaqişə şəraitində davranışla bağlı bir sıra təlimlər və seminarlar təşkil edilib.
Əziz həmkarlar və dostlar!
Jurnalistlərin peşə vəzifələri üçün yaranmış təhlükə, onların həbsi və öldürülməsi dünya mediasının ən ağrılı tərəfidir. Hərbi zonaların öz qanunları var. Bu qanunlar münaqişə tərəfləri və fövqəldövlətlər tərəfindən formalaşır. Digər tərəfdən müasir qloballaşan dünyada, sosial media və rəqəmsal jurnalistika öz müsbət xüsusiyyətləri ilə yanaşı yeni təhlükəli təmayüllərin, qarşıdurmaların tez bir zamanda vüsət almasına şərait yaratmışdır. Bu, jurnalistlərə qarşı yeni təhlükə mənbələrinin yaranması, təhdid və qətllərin motivinin dəyişməsi ilə müşayət olunur. 14 ölkədən olan Mətbuat Şurasının nümayəndələrini bir araya gətirən belə bir mühüm tədbirdə yaranmış fürsətdən istifadə edərək, bütün iştirakçıları qüvvələri birləşdirməyə və jurnalistlərin hüquqlarının qorunması zəruriliyi barədə məlumatlılığı artırmaq, habelə münaqişələr haqqında obyektiv məlumatların yayılması prosesini dəstəkləmək üçün birlikdə çalışmağa, vahid platforma yaratmağa çağırıram.
Fikrimcə obyektiv və qərəzsiz informasiyanın birgə dəstəklənməsi münaqişələrin həlli, təhlükəli tendensiyaların qarşısının alınması, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması baxımından unkial bir imkandır".
