Bir müddət əvvəl "Orfoqrafiya lüğəti" ətrafında bir sıra dəyişikliklər olunması təklif olunub. Bu isə cəmiyyət arasında narazılığa səbəb olub. Çünki illərlə davam edən bu dəyişikliklər, bir çox məsələlərə mənfi təsirini göstərib. Hətta lüğətlərdə bəzi sözlərin dəfələrlə dəyişdirilməsi insanları çətin vəziyyətə salır.
Belə olduğu təqdirdə insanlar, əsasən jurnalistlər və müəllimlər bir-birini sözlərin düzgün yazmamaqda ittiham edirlər.
Bəs sözlərin yazılışının tez-tez dəyişdirilməsi hansı meyarlara uyğun müəyyən edilir? Ümumiyyətlə, dilin qaydalar sistemi neçə müddətdən bir dəyişilməlidir?
Məsələ ilə bağlı Ednews-a danışan filologiya elmləri doktoru, professor, Qulu Məhərrəmli bildirib ki, son illərdə xüsusilə də, 2020- ci ildə çap olunan “Orfoqrafiya” lüğətində sözlərin yazılışının tez-tez dəyişdirilməsi anlaşılmazlıq yaradır.
“Eyni zamanda 2013 - 2021- ci illər ərzində çap olunan lüğətlər cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmayıb. Çünki dəyişikliklər zamanı süni, təqlidi sözləri lüğətlərə əlavə edildi. Guya dildə sözlərin sayını artırmaq məqsədilə belə bir tədbir görülüb. Amma bunun heç bir effekti olmadı. Bildirmək lazımdır ki, Orfoqrafiya lüğəti sözlərin sayının çox və yaxud az olmasını göstərməklə deyil. Bu lüğət sözlərin prinsip etibarı ilə düzgün yazılışını əks etdirir”.
Professor bəzi sözlərin insanlarda necə çaşqınlıq yaratması barədə də söz açıb.
“Məsələn, kompüter sözünün yazılışı dilimizə salındıqdan sonra neçə dəfə dəyişdirilib. Eləcə də bir neçə sözlər də bu duruma düşüb. 2018-ci ildə orfoqrafiya lüğətinin qaydalarında dəyişikliklər təklif olundu. Fikrimcə, bu çox uğursuz addım idi. Elmi cəhətdən heç bir əsası olmayan bir çox təkliflər verildi. Onlardan biri də qoşa “y” samiti ilə olan sözlərdə ixtisar olunması ilə bağlı idi. Bunlar təklif şəklində verilir. Amma, insanların şüurunda bir qayda kimin qəbul olunur. Ona görə də indi insanlar yazı yazarkən bu sözlərin bir yoxsa iki “y”samiti ilə yazılıb-yazılmadığını bilmirlər. İnsanların təsəvvüründə formalaşmış söz qaydalarında dəyişmələr dilə qarşı qəsddir. Orfoqrafiya qaydalarının əsas özəlliyi ondan ibarətdir ki, tələffüz sisteminin sabitliyini təmin edir. Əgər qaydalar da tez-tez dəyişdirilirsə bu necə olmalıdır?”
Professorun sözlərinə görə , dil qaydalarının dəyişdirilmə müddəti olmamalıdır.
“Sadəcə olaraq dil qanununda göstərilir ki, 5 ildən bir orfoqrafiya lüğəti çap olunmalıdır. Bu da dilimizə yeni sözlərin gəlməsi ilə əlaqəlidir. Yəni,dilimizə daxil olan yeni sözlər lüğətə salınmalıdır. Bizdə təəssüf ki, bu sahədə “çalışırıq” görüntüsü yaratmaq üçün belə yanlış addımlara yol verirlər. Bu işlə məşğul olanlardan istəyimiz odur ki, dili eksperiment dovşanına çevirməsinlər. Bu sahədə atılan hər hansı addım məsuliyyət, xüsusi bilik tələb edir”.
Dilçi-alim Rafiq İsmayılov isə bildirib ki Orfoqrafiya lüğəti 5 ildən bir dəyişdirilməlidir.
“Amma buna əməl olunmur, təxminən 10 ildən bir dəyişdirilir. Orfoqrafiya qaydaları 2020-ci ildə dəyişdirildi, 2021-ci ildə isə yenidən dəyişiklik olundu. Orfoqrafiya lüğətində bəzi sözlərin dəyişdirilməsi onu tərtib edən şəxslərin sanki subyektiv yanaşmasından irəli gəlir. Məsələn, 2004-cü ildə Orfoqrafiya lüğətində sanatori, prafilaktori sözü yazılırdı. Indi isə sanatoriya prafilaktoriya kimi yazılır. Bilmirsən ki, bu kimi sözlərin belə yazılması nəyə görədir? Kefləri necə istəyir elə də edirlər. Bununla bağlı araşdırma aparılmır ki, başqa dillərdən bizə yeni sözlər daxil olarkən hansı qaydalara riayət etmək lazımdır. Bir neçə məqam var ki, onlar daima mübahisə doğurur. Bu bəzi söz birləşmələrinin bitişik yoxsa ayrı yazılması ilə əlaqədardır”.
O həmçinin qeyd edib ki dilimizdə öz yerini tapmış bir sıra yeni sözlər var ki, onlara orfoqrafik qaydalarda dəyişiklik olunmamalıdır. Sözlər sabit qalmalıdır. Kimlərinsə subyektiv yanaşmalarına əsasən sözlərdə dəyişiklik etmək olmaz.
Ayan Rzayeva
