Moldovada, Avropa siyasi birliyinin 2-ci Zirvə Toplantısı çərçivəsində keçirilən beştərəfli qeyr-rəsmi görüş tərəfləri sülhə bir qədər də yaxınlaşdırdı deyə bilərik. Ən azından tərəflər bir masa arxasında sülhün şərtlərini bir daha nəzərdən keçirmək imkanı qazandılar. Növbəti ay Brüsseldə baş tutacaq görüş barədə razılığın əldə olunması isə dialoqun intensivliyinin davam etdiyini göstərir. İyula qədər xarici işlər nazirləri Vaşinqtonda bir araya gələcəklər. Vaşinqtonda əsas danışıqların mövzusunun sülh müqaviləsi olması da prosesin müsbət məcrada davam etdiyini təsdiqləyir.
Moldova görüşü beşli formatda baş tutsa da, Fransa və Almaniyanın iştirakı heç şübhəsiz, qeyri-formal xarakter daşıyırdı. Əslində müzakirələr Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişelin dəstəyi və koordinasiyası ilə üçtərəfli formatda aparılır. Ötən gün Moskvada Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin 2023-cü il mayın 25-də Moskvada keçirilən görüşdə əldə etdikləri razılaşmaların həyata keçirilməsi məqsədilə üçtərəfli İşçi Qrupunun 12-ci iclasında da pozitiv notlar müşahidə olunmaqdadır. Tərəflərin Arazdəyən-Culfa-Mehri-Horadiz marşrutu üzrə dəmir yolu əlaqəsinin bərpası və təşkili üzrə konkret addımların həyata keçirilməsi ilə bağlı ümumi anlaşma əldə etməsi də sülh istiqamətində növbəti addım hesab olunmalıdır. Görünən budur ki, ölkələr arasında nəqliyyat əlaqələrinin açılmasının modallığının əlaqələndirilməsi sahəsində mühüm irəliləyiş müşahidə olunur. Üçtərəfli İşçi Qrupun növbəti görüşlərinə qədər praktik addımların atılması gözləniləndir.
Ermənistanın destruktiv mövqeyi ucbatından danışıqlarda bir qədər durğunluq yaransa da dinamika yenidən artmaqdadır. Son bir ayda tərəflərin artıq bir neçə dəfə bir araya gəlməsi sülh müqaviləsi üzrə danışıqların intenstivləşdirilməsi deməkdir və bunu prosesin xeyrinə atılan addım kimi dəyərləndirmək olar. Təbii ki, Ermənistan bundan sonra hər hansı pozucu fəaliyyət sərgiləməsə, proses eyni, hətta artan dinamika ilə də davam edə bilər.
Ümumiyyətlə, müharibənin başa çatmasından ötən müddətdə vəziyyətin necə dəyişdiyini təhlil etsək, Azərbaycanın bölgədə istənilən nəticəni əldə etdiyini əminliklə söyləmək olar. İki il yarım ərzində bütün planlarımız ardıcıllıqla, tədricən həyata keçməkdədir. Prezident İlham Əliyevin müstəqillik günündə Laçındakı çıxışı zamanı da söylədiyi kimi, müstəqil Azərbaycan dövləti dünya miqyasında öz mövqelərini kifayət qədər möhkəmləndirib. Bütün azad olunmuş ərazilərimiz kimi Laçın şəhərinin yeni siması, soydaşlarımızın 30 illik həsrətdən sonra öz yurdlarına qayıtması da təbii ki, müstəqilliyimizin nə qədər güclü olduğunu bir daha göstərir. Bu gün biz Ali baş komandanın “doğma torpaqlarımızı işğalçılardan azad edəndən sonra mən demişdim ki, Qarabağı və Şərqi Zəngəzuru cənnətə çevirəcəyik” fikrinin real nəticələrini görürük.
Laçının azad olunması və buraya qayıdan soydaşlarımızla keçirilən görüşün tarixlərinin də rəmzi mənası var - May ayında Laçın işğal olundu, may ayında laçınlılar Laçına qayıtdılar. Aprelin 23-də Azərbaycan-Ermənistan sərhədində sərhəd-buraxılış məntəqəsinin qoyulması isə ərazi bütövlüyü məsələsi birdəfəlik həll etdi. Bir sözlə, bölgədəki reallıqları yaradan Azərbaycandır.
Laçına qayıdan soydaşlarımızı da nəzərə almaqla postmünaqişə dövrü ilə bağlı planlarımızın son addımlığında olduğunu görürük. Bu barədə dövlət başçımız da bəyan edərək son addımın da uğurla atılacağını əminliklə vurğuladı. “İndi isə artıq Ermənistan bizim ərazi bütövlüyümüzü tanıdıqdan sonra faktiki olaraq sülh müqaviləsi üçün hər hansı bir ciddi maneə qalmayıb. Çünki güclü tərəf bizik, danışıqlar masasında güclü mövqeyə sahib olan bizik, sərhəddə güclü mövqelərə sahib olan bizik. Ona görə delimitasiya bizim şərtlərimiz əsasında, yəni, ədalətli şərtlər əsasında olmalıdır, sülh müqaviləsi beynəlxalq şərtlər əsasında olmalıdır”-deyə Prezident İlham Əliyev bir daha bəyan etdi. Yaranmış reallıq onu deməyə əsas verir ki, sülh müqaviləsi imzalanmasa da, biz rahat və təhlükəsizlik şəraitində yaşayacağıq. Yəni, mövcud reallıqlar fonunda sülhə daha çox ehtiyacı olan tərəf Ermənistandır. Burada status, xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu ortaya atıb gərginlik yaratmağa ehtiyac yoxdur. Qarabadakı ermənilərə gəlincə, onlar üçün də yeganə yol qaldığını dövlət başçımız bir daha diqqətə çatdırdı - Azərbaycan qanunlarına tabe olmaq, Azərbaycanın loyal normal vətəndaşı olmaq, öz dırnaqarası saxta dövlət atributlarını zibil yeşiyinə atmaq, “parlament”i buraxmaq. Özünü “prezident” adlandıran ünsür təslim olmalıdır, bütün “nazirlər”, “deputatlar” və digərləri öz vəzifələrini artıq kənara qoymalıdırlar. Ancaq o təqdirdə onlara güzəşt oluna bilər. Ancaq o təqdirdə hər hansı bir amnistiyadan söhbət gedə bilər. Dövlət başçımızın bu bəyanatına ABŞ-dan gələn rəsmi reaksiya da gödtərdi ki, beynəlxalq ictimaiyyət də rəsmi Bakının mövqeyilə tamamilə razılaşıb. Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Millerin “Prezident Əliyevin amnistiya ilə bağlı son açıqlamalarını alqışlayırıq” söyləməsi təsadüfi sayıla bilməz. Bu səbəbdən bu reaksiya separatçıların təlaşına səbəb olub. Hətta erməni din xadimləri məsələni din müstəvisinə qaldıraraq, Dövlət Departamentinin bu mövqeyini ciddi tənqid edib. Amma bu ajiotajın proseslərə təsirindən söhbət gedə bilməz.
Prezident İlham Əliyevin Laçında verdiyi “mənim sözüm qətidir, bunu hər kəs bilir, həm Azərbaycanda, həm dünyada, o cümlədən Ermənistanda. Nəyi deyiriksə, onu da edirik. Bir dənə də olsun sözümüz, necə deyərlər, havada qalmayıb, bu söz də havada qalmayacaq. Əgər mən deyirəmsə ki, amnistiyaya baxmaq olar, bu fürsəti də qaçırmasınlar. Onlar bir çox fürsətləri qaçırıblar və hər dəfə, necə deyərlər, gərək onların başından vuraydıq ki, özlərinə gəlsinlər” bəyanatını isə sonuncu xəbərdarlıq hesab etmək olar.