Aprel ayının 15-i Azərbaycan Xarici İşlər Naziri Elmar Məmmədyarovla Ermənistan Xarici İşlər Naziri Zöhrab Mnatsakanyan arasında görüş baş tutub. Görüşü təşkil edən Sergey Lavrov da görüşdə iştirak edib. Görüşün nəticələri Azərbaycan, həm də Ermənistan mətbuatında ciddi müzakirələrə səbəb olub.
Görünən odur ki, nazirlərin görüşündə masada Madrid prinsipləri və “rus planı” geniş müzakirə edilib. Təbii ki, Rusiya yenidən danışıqlarda “rıçaq”ları əlinə almağa çalışır. Vyana görüşündən sonra Lavrov böyük səylə çalışırdı ki, növbəti görüş Moskvada baş tutsun. Bəs Rusiyanın bu “canfəşanlığının” səbəbi nədir?
Məmmədyarovun bir müddət əvvəl Moskvada MDB konfransında iştirak edərkən yerli mətbuata açıqlamasında maraqlı bir fikir səsləndirmişdi: “Lavrov da mənə dedi ki, gəlin bu işi həll edək, artıq 30 il keçib”. Təbii ki, Lavrov da artıq münaqişənin həllini arzu edir, ancaq kimin xeyrinə və necə? Rusiya sözün həqiqi mənasında 2018-ci ilin payızından başlayaraq Qarabağ problemi ətrafında danışıqların intensivləşməsindən narahatdır. Qeyd etmək lazımdır ki, ötən görüş istisna olmaqla Rusiya hətta bir müddət danışıqları istiqamətləndirməkdən kənarda qalmışdı. O ərəfələrdə Trampın təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Bolton regiona səfər etmiş, hər iki tərəflə görüşmüş və ABŞ-ın bu problemin həllində maraqlı olduğunu açıq bir şəkildə bəyan etmişdi.
Rusiya “qulağının dibindəki” münaqişənin okeanın o tərəfindən idarə edilməsinə imkan verə bilməzdi və vermədidə. Aylar sonra yenidən biz ermənilərlə birgə əyləşdiyimiz diplomatiya masasında “Lavrov planı”, Medvedev plan kimi danışıqların həlliylə bağlı “Rus strategiyaları”nı müzakirə etməyə başladıq. Bu da yenidən problemin həllinin uzadılması mənasına gəlir. Çünki Rusiya aprel təcrübəsində də görüldüyü kimi Qarabağda real bir müharibənin əleyhinədir. Ona görə də israrla tərəfləri danışıqlara cəlb etməyə çalışır. Bu danışıqlarsa tərəfləri, daha çox da Azərbaycanı “passivləşdirmək” məqsədi daşıyır.
Moskva danışıqlarından vur tut əldə etdiyimiz 3 razılaşma oldu, onlar da humanitar məsələlərlə bağlı. Heç Ermənistan girovluqda saxlanılan vətəndaşlarımızı qaytarmağa belə razı olmadı. Sadəcə “girovluqda olanların ailə üzvləriylə görüşünə” razılıq verildi. Kənd təsərrüfatında çalışan vətəndaşlara şərait yaradılması isə bir lütf kimi dəyərləndirilə bilməz təbii ki. Atəşkəsə əməl etmək Ermənistanın əsas öhdəliyidir.
Amerika prezidentinin sabiq müşaviri, siyasi analitik, Qarabağ probleminin həlliylə bağlı “Qobl planı”nın müəllifi Poul Qobl Moskva görüşü və Azərbaycanla Ermənistan arasında davam edən diplomatik danışıqların perspektivləri barədə Eurasia Diary-ə eksklüziv müsahibə verib.
P. Qobl qeyd edib ki, “Düşünürəm ki, təsəvvür olunandan az irəliləyiş qeydə alınıb. Mənim zənnimcə Moskva İrəvanla xoşbəxt olmadığı üçün Bakıya tərəf yönəlir. Amma bunu dəyişmək üçün həqiqi məhdudiyyətlər var. Baş verənlər Moskvanın “pozitiv mövqe” ortaya qoyduğunu və tərəflərin bu mövqeylə razı olduğunu göstərir. Rusiyanın hələ də danışıqlara pozitiv və ya neqativ təsiri mövcuddur.
Moskva görüşündə razılaşdırılan KİV nümayəndələrinin və girov ailələrinin səfərinə gəldikdəysə, insanların bir-birilə olan əlaqəsi həmişə xoş qarşılanır, bunlar yalnız qısa müddətli nəticələr vəd edir. Əgər qərar təsdiq olunsa və daha sonra bunlar baş versə, bu bir məsələdir. Amma bu şeylər nəyisə irəlilətmək üçün edilirsə onlar nadir hallarda təsirini göstərə bilər.
Nəticənin əldə edilməsi üçün mənim baxış bucağım 25 ildə olduğu kimi qalır. Bu konflikt torpaqların qaytarılması və nəzarətin Ermənistan hakimiyyəti üzərindən Azərbaycana təqdim edilməyənə qədər donmuş olaraq qalacaq. Qısası, uzun illərdir davam edən Qarabağ probleminin həllinə dair danışıqların uğurla nəticələnəcəyinə şübhə ilə yanaşıram. Alternativ kimi sülh yox, açıq hərbi əməliyyatlar bu və ya digər tərəfin qələbəsi ilə nəticələnəcək. Amma bu da ciddi qaçqın axınına səbəb olar.
Mən 1992-ci il Yanvar ayında Qobl planı adlanan planı təklif etdim, o vaxt bir aydan az bir müddət idi ki, SSRİ süquta uğramışdı. O vaxt şəffaf olan bir çox məsələ daha belə deyil. Düşünmürəm ki, indi hər şey inandırıcıdır. Amma bunu deyə bilərəm ki, əgər Ermənistan Dağlıq Qarabağ üzərində nəzarəti saxlamaq və Qafqazda sülh şəraitində yaşamaq istəyirsə, Azərbaycanın istəklərini yerinə yetirməlidir. Mən Zəngəzuru Azərbaycanın Naxçıvanla arasında mövcud olan dəhliz olaraq təklif etdim. Güman edirəm ki, alternativlər də var.
Nicat İsmayılov
Ülvi Əhmədli