“Məsələ burasındadır ki, gürcülərlə Azərbaycan bu məsələdə birlikdədirlər. Gürcüstan müharibə nəticəsində Abxaziya və Cənubi Osetiyanı, Azərbaycan isə ərazilərinin 20%-ni itirdi. Gürcülər ermənilərə deyir ki, əgər yeni keçid istəyirsinizsə, əraziləri qaytarın”.
Eurasia Diary Ordu.az-a istinadən rus politoloq, Yaxın Şərq və Qafqaz ölkələri üzrə ekspert, “Regnum” agentliyinin şərq şöbəsinin Baş redaktoru Stanislav Tarasovun erməni KİV-lərinə müsahibəsindən bəzi hissələri təqdim edir:
- Mayın 12-də Qarabağda atəşkəsin tətbiq edilməsinə dair Bişkek razılaşmasının 25 ili tamam olub. Ermənistan Xarici İşlər naziri Zöhrab Mnatsakanyan verdiyi müsahibəsində qeyd edib ki, bu, hərbi əmliyyatların başa çatmasından sonra münaqişənin nizamlanması ətrafında danışıqlar prosesinin başlanmasına yaxşı fürsət olub. Eyni zamanda imkanların dəyərləndirilməsi, həmçinin yeni müharibənin qarşısının alınması üçün hansı addımların atılmasının dərk edilməsinə şərait yaranıb?
- Təəssüf ki, münaqişə 25 ildir davam edir və bu hələ də sülh olmayan yeganə atəşkəs müqaviləsidir. İrəvanda Paşinyan bəyan edir ki, Qarabağ (qondarma qurum-red.) münaqişə tərəfidir və o danışıqlara dəvət edilməlidir. Lakin yeni hakimiyyətin apardığı danışıqlar yenə də əvvəlki kimi ikitərəfli xarakter daşıyır. Mnatsakanyan Məmmədyarovla, Paşinyan Əliyevlə görüşməkdə davam edir.
- Azərbaycan üçtərəfli formata razı olmadığına görə Moskva bu istiqamətdə nə isə edə bilərmi?
- Moskva hər şey edib. Hazırda Moskva neytraldır. Moskva çalışır ki, Bakı və İrəvan arasında tarazlaşdırılmış münasibət saxlasın. Əgər Moskvanın birtərəfli mövqeyi olsaydı, o zaman birdəfəlik başqa cür düzülüş olardı. ATƏT-in Minsk qrupunun bütün həmsədrləri də bu cür davranır, lakin tərəflər onları hər hansı şəkildə öz mövqelərinə çəkməyə səy göstərirlər… Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra onunla İlham Əliyevin mövqelərinin yaxınlaşdırılması üçün Putin əlindən gələni edir.
Məhz Putinin yardımı ilə tərəflər arasında şəxsi görüşlər təşkil edilib və şifahi də olsa bir sənəd imzalanıb. Bu sənədin 1994-cü ildəki kimi atəşkəsin dayandırılması səviyyəsində gücü olmalı idi. Yalnız bu təkcə Moskvanın səyi ilə mümkün deyil. Hər iki tərəfdən də, qarşılıqlı güzəşt qərarı olmalıdır. Çünki istənilən halda vasitəçilərin mövqeyi də belədir. Bəli, İrəvan danışıqlar aparır və prosesin davam etməsinin səbəbi odur ki, Ermənistan hansısa güzəştlərə gedir, lakin bu barədə susur. Bakı da danışıqlar aparırsa, deməli onlar da hansısa qarşılıqlı güzəşt versiyasını istisna etmirlər. Lakin onlar da bu barədə susurlar. Rəsmi olaraq İrəvan və Bakı qəbulolunmaz mövqe nümayiş etdirirlər və məntiqli olaraq sual yaranır. O halda tərəflər nə barədə danışır?
- Rusiya tərəfinə ikitərəfli hansı qarşılıqlı güzəştlərdən söhbət getdiyi məlumdurmu?
- Əlbəttə, bu məlumdur və yalnız Rusiyaya deyil, qərb həmsədrlərinə də məlumdur. Onlar məlumatlıdırlar, lakin ictimailəşdirilməməsinə dair razılaşma var.
- Ümumi olaraq Bakı və ya İrəvanın nə güzəşt edə biləcəyini deyə bilərsinizmi?
- Ümumi cizgilərlə... Paşinyanın rəhbərliyi altında yeni inqilabçı hakimiyyət var. Bu hakimiyyət inqilabçıdır və danışıqlar prosesini ictimaləşdirməlidir. Lakin danışıqlar prosesini ictimailəşdirmir və nəticədə əgər Mnatsakanyanla Məmmədyarovun neçə dəfə görüşdüyü əlavə edərsək, görüşün artıq 15 saat təşkil etdiyini qeyd etmək olar. Yalnız Paşinyanla Əliyevin son görüşü 1,5-2 saat davam edib. Nə barədə danışırlar, qoy bunu İrəvan desin. Axı İrəvan inqilabçıdır, qoy doğru olanı desin, 1,5 saat ərzində Əliyevlə nə barədə danışırlar. Əgər İrəvan susursa, Moskva gizlinləri açmalıdır?
- Bakı da susur, qoy Bakı danışsın.
- Bəli, ictimailəşdirməmə haqqında razılaşma var. Lakin Bakı əvvəlki hakimiyyətdir. Bu hakimiyyət Serj Sarkisyan dövründə də danışıqlar aparıb. Sizinkilər isə inqilabçılardır.
- Faktiki olaraq, bizim hakimiyyəti tənqid etməyi sevirsiniz. Biz də Ermənistanı dünya ilə bağlayan yeganə dar keçidi turistlər üçün cəhənnəmə çevirən Larsdakı rus sərhədçilərdən narazıyıq. Yaxud sərhədçilər olmasa da, yağışlar və sürüşmələr maneçilik törədir. Rusiya bu məsələdə siyasi qərar qəbul edə bilər?
- Bu texniki sualdır, doğrudan da bu zonada gah qar, gah da daş töküntüləri baş verir. Abxaziya (qondarma qurum-red.) vasitəsi ilə yeni yolla bağlı danışıqları təklif edən və aparan Rusiya deyilmi?
- Bu layihə kağız üzərində qalır. Ermənistanın köhnə hakimiyyəti dövründə irəli sürülüb.
- Məsələ burasındadır ki, gürcülərlə Azərbaycan bu məsələdə birlikdədirlər. Gürcüstan müharibə nəticəsində Abxaziya və Cənubi Osetiyanı, Azərbaycan isə ərazilərinin 20%-ni itirdi. Gürcülər ermənilərə deyir ki, əgər yeni keçid istəyirsinizsə, əraziləri qaytarın. Ancaq Rusiya özünü belə aparmır, tələb etmir ki, Ermənistan hər hansısa əraziləri qaytarmalıdır və hesab edir ki, bu yalnız və yalnız İrəvan və Bakının qərarıdır, onlar özləri razılaşmalıdırlar.
- Yəni Gürcüstan tərəfi bu yolun açılmasına maneçilik törədir?
- Əlbəttə, biz təklif edirik, gürcülər isə onlarla maneə yaradır.
- Lakin gürcülər və isveçrəlilərlə birlikdə razılaşma imzalayırdınız. Bilmirdiniz ki, gürcülərlə problemlər yaranacaq?
- Bəli, gürcülərin yerinə yetirmədiyi razılaşmalar olub. Onlar bunu Ermənistanın Rusiya ilə strateji tərəfdaş olması ilə izah edir. Ermənilərin hansısa rayonları qaytarması ilə bağlayır. Lakin biz İrəvana bu cür təzyiq göstərmirik, biz çalışırıq ki, qərbdəki vasitəçilər vasitəsilə gürcü hakimiyyətinə xalqların təhlükəsiz yaşaması üçün şərait yaradılması fikri aşılansın. Burada yalnız Bakının təsiri deyil, gürcülərin də öz təsiri var. Gürcüstan Rusiya əleyhinə siyasət həyata keçirir və təbii ki, Rusiyanın tərəfdaşı olan ölkəni problemlər qarşısında qoyur.
Onlar Rusiya ilə Ermənistanın normal keçidə sahib olması üçün əlverişli şərait yaradılmasını istəmirlər. Lars keçiddir, lakin rahat deyil. Yalnız texniki deyil, həmçinin iqlim şəraitinə görə də çox pisdir. Paşinyan 2 və ya 3 dəfə Gürcüstanda olub. Gürcüstan rəhbərliyinin münasibəti sanki normaldır. Ancaq faktiki olaraq, bu cür siyasət yürütmürlər. Azərbaycanlılar ehtimal edir ki, belə bir yol açıldığı halda Rusiya bu keçid vasitəsilə Ermənistana silah tədarük edəcək. Baxmayaraq ki, biz bu silahı Ermənistana çatdırmaq üçün başqa bir yol İran vasitəsindən istifadə edirik. Faktiki olaraq bu cür də həyata keçirilir.
- Dünən Robert Köçəryanın məhkəməsi başlayıb və Moskvadakı ekspert dairələrindən dəfələrlə edilən çağırışlara baxmayaraq, onun həbsi dəyişməz olaraq qaldı.
- Təəssüf ki, İrəvan yerli qisas siyasəti aparır. Baxaq görək, Paşinyanın vəziyyəti necə olacaq. Ola bilər elə vəziyyət yaranar ki, o da barmaqlılar arxasında peyda ola bilər. Axı Qarabağın (qondarma qurum-red.) “birinci prezidenti”dir, bu çox annormal hərəkətdir. O, birbaşa Qarabağın tarixini silir. İkincisi, əlbəttə Moskva baş verənlərə həvəslə baxmır. Lakin Ermənistanla Rusiya münasibətləri elədir ki, bu, dövlət rəhbərlərinin şəxsi simpatyalarından və bəyənmələrindən asılı deyil. Bizim münasibətlərimiz daha ciddidir. Əlbəttə, buna görə, Rusiya və Ermənistanın münasibətləri pozulmayacaq. Ermənistan da özünü kifayət qədər təmkinli və ardıcıl apararaq, vəziyyəti və təhlükəsizlik məsələlərini real qiymətləndirəcək.
- Cənab Tarasov, deyirsiniz ki, Paşinyan hakimiyyəti əvvəlki siyasəti həyata keçirir. Lakin sonuncu müsahibənizdə demisiniz ki, Paşinyan çox tarazlaşdırılmış siyasət həyata keçirir.
- Bəli, bəli… Mən deyirdim ki, Ermənistanın siyasəti bizdə problemlər yaratmır. Lakin Robert Köçəryanla baş verənlər, belə deyək, Ermənistanı bəzəmir.
Alpər Mövludoğlu
Ordu.az
- Təəssüf ki, münaqişə 25 ildir davam edir və bu hələ də sülh olmayan yeganə atəşkəs müqaviləsidir. İrəvanda Paşinyan bəyan edir ki, Qarabağ (qondarma qurum-red.) münaqişə tərəfidir və o danışıqlara dəvət edilməlidir. Lakin yeni hakimiyyətin apardığı danışıqlar yenə də əvvəlki kimi ikitərəfli xarakter daşıyır. Mnatsakanyan Məmmədyarovla, Paşinyan Əliyevlə görüşməkdə davam edir.
- Azərbaycan üçtərəfli formata razı olmadığına görə Moskva bu istiqamətdə nə isə edə bilərmi?
- Moskva hər şey edib. Hazırda Moskva neytraldır. Moskva çalışır ki, Bakı və İrəvan arasında tarazlaşdırılmış münasibət saxlasın. Əgər Moskvanın birtərəfli mövqeyi olsaydı, o zaman birdəfəlik başqa cür düzülüş olardı. ATƏT-in Minsk qrupunun bütün həmsədrləri də bu cür davranır, lakin tərəflər onları hər hansı şəkildə öz mövqelərinə çəkməyə səy göstərirlər… Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra onunla İlham Əliyevin mövqelərinin yaxınlaşdırılması üçün Putin əlindən gələni edir.
Məhz Putinin yardımı ilə tərəflər arasında şəxsi görüşlər təşkil edilib və şifahi də olsa bir sənəd imzalanıb. Bu sənədin 1994-cü ildəki kimi atəşkəsin dayandırılması səviyyəsində gücü olmalı idi. Yalnız bu təkcə Moskvanın səyi ilə mümkün deyil. Hər iki tərəfdən də, qarşılıqlı güzəşt qərarı olmalıdır. Çünki istənilən halda vasitəçilərin mövqeyi də belədir. Bəli, İrəvan danışıqlar aparır və prosesin davam etməsinin səbəbi odur ki, Ermənistan hansısa güzəştlərə gedir, lakin bu barədə susur. Bakı da danışıqlar aparırsa, deməli onlar da hansısa qarşılıqlı güzəşt versiyasını istisna etmirlər. Lakin onlar da bu barədə susurlar. Rəsmi olaraq İrəvan və Bakı qəbulolunmaz mövqe nümayiş etdirirlər və məntiqli olaraq sual yaranır. O halda tərəflər nə barədə danışır?
- Rusiya tərəfinə ikitərəfli hansı qarşılıqlı güzəştlərdən söhbət getdiyi məlumdurmu?
- Əlbəttə, bu məlumdur və yalnız Rusiyaya deyil, qərb həmsədrlərinə də məlumdur. Onlar məlumatlıdırlar, lakin ictimailəşdirilməməsinə dair razılaşma var.
- Ümumi olaraq Bakı və ya İrəvanın nə güzəşt edə biləcəyini deyə bilərsinizmi?
- Ümumi cizgilərlə... Paşinyanın rəhbərliyi altında yeni inqilabçı hakimiyyət var. Bu hakimiyyət inqilabçıdır və danışıqlar prosesini ictimaləşdirməlidir. Lakin danışıqlar prosesini ictimailəşdirmir və nəticədə əgər Mnatsakanyanla Məmmədyarovun neçə dəfə görüşdüyü əlavə edərsək, görüşün artıq 15 saat təşkil etdiyini qeyd etmək olar. Yalnız Paşinyanla Əliyevin son görüşü 1,5-2 saat davam edib. Nə barədə danışırlar, qoy bunu İrəvan desin. Axı İrəvan inqilabçıdır, qoy doğru olanı desin, 1,5 saat ərzində Əliyevlə nə barədə danışırlar. Əgər İrəvan susursa, Moskva gizlinləri açmalıdır?
- Bakı da susur, qoy Bakı danışsın.
- Bəli, ictimailəşdirməmə haqqında razılaşma var. Lakin Bakı əvvəlki hakimiyyətdir. Bu hakimiyyət Serj Sarkisyan dövründə də danışıqlar aparıb. Sizinkilər isə inqilabçılardır.
- Faktiki olaraq, bizim hakimiyyəti tənqid etməyi sevirsiniz. Biz də Ermənistanı dünya ilə bağlayan yeganə dar keçidi turistlər üçün cəhənnəmə çevirən Larsdakı rus sərhədçilərdən narazıyıq. Yaxud sərhədçilər olmasa da, yağışlar və sürüşmələr maneçilik törədir. Rusiya bu məsələdə siyasi qərar qəbul edə bilər?
- Bu texniki sualdır, doğrudan da bu zonada gah qar, gah da daş töküntüləri baş verir. Abxaziya (qondarma qurum-red.) vasitəsi ilə yeni yolla bağlı danışıqları təklif edən və aparan Rusiya deyilmi?
- Bu layihə kağız üzərində qalır. Ermənistanın köhnə hakimiyyəti dövründə irəli sürülüb.
- Məsələ burasındadır ki, gürcülərlə Azərbaycan bu məsələdə birlikdədirlər. Gürcüstan müharibə nəticəsində Abxaziya və Cənubi Osetiyanı, Azərbaycan isə ərazilərinin 20%-ni itirdi. Gürcülər ermənilərə deyir ki, əgər yeni keçid istəyirsinizsə, əraziləri qaytarın. Ancaq Rusiya özünü belə aparmır, tələb etmir ki, Ermənistan hər hansısa əraziləri qaytarmalıdır və hesab edir ki, bu yalnız və yalnız İrəvan və Bakının qərarıdır, onlar özləri razılaşmalıdırlar.
- Yəni Gürcüstan tərəfi bu yolun açılmasına maneçilik törədir?
- Əlbəttə, biz təklif edirik, gürcülər isə onlarla maneə yaradır.
- Lakin gürcülər və isveçrəlilərlə birlikdə razılaşma imzalayırdınız. Bilmirdiniz ki, gürcülərlə problemlər yaranacaq?
- Bəli, gürcülərin yerinə yetirmədiyi razılaşmalar olub. Onlar bunu Ermənistanın Rusiya ilə strateji tərəfdaş olması ilə izah edir. Ermənilərin hansısa rayonları qaytarması ilə bağlayır. Lakin biz İrəvana bu cür təzyiq göstərmirik, biz çalışırıq ki, qərbdəki vasitəçilər vasitəsilə gürcü hakimiyyətinə xalqların təhlükəsiz yaşaması üçün şərait yaradılması fikri aşılansın. Burada yalnız Bakının təsiri deyil, gürcülərin də öz təsiri var. Gürcüstan Rusiya əleyhinə siyasət həyata keçirir və təbii ki, Rusiyanın tərəfdaşı olan ölkəni problemlər qarşısında qoyur.
Onlar Rusiya ilə Ermənistanın normal keçidə sahib olması üçün əlverişli şərait yaradılmasını istəmirlər. Lars keçiddir, lakin rahat deyil. Yalnız texniki deyil, həmçinin iqlim şəraitinə görə də çox pisdir. Paşinyan 2 və ya 3 dəfə Gürcüstanda olub. Gürcüstan rəhbərliyinin münasibəti sanki normaldır. Ancaq faktiki olaraq, bu cür siyasət yürütmürlər. Azərbaycanlılar ehtimal edir ki, belə bir yol açıldığı halda Rusiya bu keçid vasitəsilə Ermənistana silah tədarük edəcək. Baxmayaraq ki, biz bu silahı Ermənistana çatdırmaq üçün başqa bir yol İran vasitəsindən istifadə edirik. Faktiki olaraq bu cür də həyata keçirilir.
- Dünən Robert Köçəryanın məhkəməsi başlayıb və Moskvadakı ekspert dairələrindən dəfələrlə edilən çağırışlara baxmayaraq, onun həbsi dəyişməz olaraq qaldı.
- Təəssüf ki, İrəvan yerli qisas siyasəti aparır. Baxaq görək, Paşinyanın vəziyyəti necə olacaq. Ola bilər elə vəziyyət yaranar ki, o da barmaqlılar arxasında peyda ola bilər. Axı Qarabağın (qondarma qurum-red.) “birinci prezidenti”dir, bu çox annormal hərəkətdir. O, birbaşa Qarabağın tarixini silir. İkincisi, əlbəttə Moskva baş verənlərə həvəslə baxmır. Lakin Ermənistanla Rusiya münasibətləri elədir ki, bu, dövlət rəhbərlərinin şəxsi simpatyalarından və bəyənmələrindən asılı deyil. Bizim münasibətlərimiz daha ciddidir. Əlbəttə, buna görə, Rusiya və Ermənistanın münasibətləri pozulmayacaq. Ermənistan da özünü kifayət qədər təmkinli və ardıcıl apararaq, vəziyyəti və təhlükəsizlik məsələlərini real qiymətləndirəcək.
- Cənab Tarasov, deyirsiniz ki, Paşinyan hakimiyyəti əvvəlki siyasəti həyata keçirir. Lakin sonuncu müsahibənizdə demisiniz ki, Paşinyan çox tarazlaşdırılmış siyasət həyata keçirir.
- Bəli, bəli… Mən deyirdim ki, Ermənistanın siyasəti bizdə problemlər yaratmır. Lakin Robert Köçəryanla baş verənlər, belə deyək, Ermənistanı bəzəmir.
Alpər Mövludoğlu
Ordu.az