Orta Şərqin oyunqurucusu ABŞ Türklərlə ərəbləri üz-üzə qoydu

Analitika 14:29 04.07.2019

Liviyanın keçmiş lideri Müəmmər Qəddafi devrildikdən sonra ölkədə sabitlik təmin edilə bilinməmiş və 2014-cü ildə keçirilən seçkilərdən sonra ölkədə iki hakimiyyət formalaşmışdı: Misir sərhəddinə yaxın Tobrus mərkəzli Nümayəndələr Məclisi (Xəlifə Həftar hökuməti) və Tripoli mərkəzli Milli Konvensiya Höküməti (Fayiz əs-Sərrac hökuməti)

el sarac haftar ile ilgili görsel sonucu

 

Türkiyənin Liviya planı uğursuz oldu

Qəddafi devrildikdən sonra Türkiyənin Liviya siyasəti də başdan-başa dəyişdi. Türkiyə üçün “müttəfiq Liviya” hər zaman çox önəmli bir geosiyasi kart olub. Çünki bu Türkiyənin Aralıq dənizində möhkəmlənməsi və ucuz enerji mənbələrinə yiyələnməsi üçün çox vacib bir detaldır. Ona görə də Türkiyə Qəddafi devrildikdən sonra Liviyada özünə yaxın bir lideri və ya qrupu hakimiyyətə gətirməyə çalışırdı. Liviyada 2017-ci ildə təmin edilən atəşkəs və nisbi sakitlik dövrü Türkiyənin bu ölkə üzərində siyasi prestiji üçün çox önəmli idi. Türkiyənin hədəfi ölkədə qarşı-qarşıya gələn qrupları barışdırmaq, uzlaşdırmaq və mediatr rolunu oynamaq idi, lakin hadisələr elə cərəyan etdi ki, Türkiyə birdən-birə siyasi proseslərə istiqamət verən subyektdən, birbaşa siyasi proseslərin aktoru olan oyunçuya çevrildi. Bu artıq, Türkiyənin siyasi uğursuzluğu demək idi.

 

Liviya uğrunda kimlər rəqabət aparır?

 

Liviyada təmin edilən nisbi sabitlik uzun çəkmədi. Misir, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin silah və maliyyə dəstəyi ilə Tobrusda mövqeylənən Liviya Milli Ordusu Milli Konvensiya hökümətinin nəzarət etdiyi məntəqələrə ardıcıl hücumlar təşkil etdi. Ordunun başında duran general Xəlifə Həftar hədəflərinin paytaxt Tripoli olduğunu və bütün Liviyanı yenidən birləşdirməyə çalışdıqlarını açıq bir şəkildə elan etdi. Beləliklə, Liviyada vətəndaş müharibəsinin tərəfləri məlum oldu: Türkiyə, Qətər Mərkəzi Tripoli olan Milli Konvensiya Hökümətinə və bu hökümətin tabeliyindəki islamçı qruplara dəstək verdilər. Qarşılarında isə Misir, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin dəstəklədiyi Xəlifə Həftərin ordusu dayandı. Burada ən diqqət çəkici məqam Türkiyənin keçmiş müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanı ilə qarşı-qarşıya dayanmasıdır. Lakin unutmaq olmaz ki, Ərəb baharından sonra islam coğrafiyasına liderlik yarışı Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı və İran arasında başlanmışdı. Yəni, bu iki dövlət artıq müttəfiq deyil, rəqibdirlər.

mısır suudi arabistan birleşik arap emirlikleri ile ilgili görsel sonucu

 

Bu arada adı çəkilən dövlətlər Liviya üzərində ciddi rəqabət aparan əsas oyunçular oldular. Liviya üzərinə siyasi oyunlar oynayan və sözügedən rəqabətdə qüvvələr balansını tez-tez dəyişdirən dövlətlər isə ABŞ, Fransa və İtaliya oldu. Fransa Liviyadakı amansız münaqişədə Liviyanı birləşdirə biləcək gücün arxasında durmağı seçir və Tripolidəki Fayiz əs-Sərrac hökumətinin bunu bacarmayacağını, bacarsa belə islamçı qüvvələrin Liviya kimi bir geostrateji kartı əlində tutmasını istəmir. Ona görə də Fransa Həftarı dəstəkləyir. Lakin Fransa ilə son zamanlar ulduzu heç cür barışmayan İtaliya Həftarı deyil, Türkiyə ilə eyni mövqede duraraq, Sərrac hökümətini dəstəkləyir. Çin və Rusiya regiona çox müdaxilə imkanlarına sahib olmasalar belə onlar da Türkiyənin və islamçı qruplarının Afrikada möhkəmlənməsindən razı deyillər.

 

ABŞ Liviyada əsas oyunqurucudur...

suudi arabistan birleşik arap emirlikleri ile ilgili görsel sonucu

 ABŞ isə bir super güc kimi bütün bu qüvvələrin fövqündə durub, o tərəf deyil, oyunqurucudur. Təbii ki, Səudiyyə, Misir və BƏƏ ABŞ razılığını almadan Liviya oyununa girə bilməzdi, lakin onların oyuna qoşulmasına imkan verən ABŞ Türkiyə və Qətərə də göz qırparaq, “Liviyada sizi dəstəkləyirəm” deyir və əslində Orta Şərqdə türklərlə ərəbləri üz-üzə qoyur.

ABŞ Liviyada bütün ssenarini ən başından quran və müxtəlif siyasi fiqur və dövlətlərin vasitəsilə bu siyasəti icra edən dövlətdir. Böyük Orta Şərq planı əsasında Orta Şərqdə ərəb baharını formalaşdıran və dəstəkləyən, buradakı regional güclər arasında qüvvələr balansını öz xeyrinə dəyişən ABŞ bu dəfə bu planı Afrikada həyata keçirir. Afrikada ard-arda Əlcəzairdə, Sudanda, Efiyopiyada dövlət çevrilişlərinin yaşanması və Liviyanın böyük bir qisminin Xəlifə Həftarın əlinə keçməsində ABŞ-ın rolu danılmazdır.

Bununla birlikdə, ABŞ-ın Afirkadakı dəyişikliklər fonunda əsas hədəfi bəllidir və konkretdir: Afrika kimi əhəmiyyətli enerji mənbəsini (Dünyanın neft ehtiyyatlarının 7,2, təbii qaz ehtiyyatlarının isə 7,3 %-inə sahibdir) Çinin əlinə buraxmaq istəmir. Çünki Afrika enerjisinə sahib olan Çin, ABŞ-dan daha böyük güc halına gələ bilər...

 

Liviya - Türkiyə münaqişəsi necə yarandı?

Türkiyə ilk dəfə Liviyaya NATO tərəfindən həyata keçirilən hərbi əməliyyatlar zamanı 2011-ci ildə daxil oldu. Qəddafiyə qarşı həyata keçirilən hərbi əməliyyata havadan dəstək verən Türkiyə özü-özünə yeni bir Liviya problemi yaratdı.

Liviyada Sərrac hökümətini dəstəkləyən Türkiyə əslində islamçı qrupları ölkədə iqtidara gətirmək üçün 7 ildir çalışır. Ona görə də Türkiyə Həftarın Tripolini ələ keçirməyə çalışmasını çox böyük narahatlıqla qarşıladı. Ərdoğan  Həftarın 4 apreldən başlayan hücumlarına belə reaksiya verdi: “Liviyalı qardaşlarımızı tək buraxmayacağıq, arxalarındayıq”. Bundan sonra Həftarın hücumlarına müqavimət göstərə bilməsi üçün Türkiyə Tripoli hökümətini silahlandırmağa başladı. Qətər də öz növbəsində maliyyə yardımları həyata keçirdi. Türkiyənin Sərrac hökümətini dəstəkləməsinə Fransa və Səudiyyədən ciddi etirazlar gəldi. Ən son 20 iyunda Liviyaya silah daşıyan türk gəmisi ələ keçirildiyi zaman Ərdoğan açıqca etiraf etdi: “Bəli, Liviyadakı höküməti dəstəkləyirik və biz pis bir iş görmürük. Liviyada BMT-nın rəsmi şəkildə tanıdığı dövlətlə hərbi əməkdaşlıq edirik”.

erdoğan libya ile ilgili görsel sonucu

4 apreldə Tripolini ələ keçirilməsi üçün əməliyyata başlamaq əmri verən Xəlifə Həftər 22 apreldə Giryan yaxınlığında ağır məğlubiyyətə uğradı. Giryan Tripoliyə açılan qapı olaraq görülürdü. Giryandakı məğlubiyyət Həfatın ordusunun sürətli irəliləyişini dayandırdı. Və bu məğlubiyyətdə Türkiyənin xüsusi rolunun olduğu şübhəsizdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Liviyada 4 apreldən bu yana yenidən şiddətlənən vətəndaş müharibəsində 205 nəfər ölüb, 913 nəfər yaralanıb.

libya'da hükümet ile ilgili görsel sonucu

Liviya Milli Ordusunun mətbuat katibi Mismarinin də Türkiyəyə qarşı təhdidləri bu hadisədən sonra başladı. 29 iyunda Türk gəmiləri və təyyarələrini düşmən hədəf elan edən Mismari ölkədəki türk vətəndaşların da həbs edilcəyini bildirmişdi. Belə də oldu və  6 türk dənizçi həbs olundu. Bundan sorna Türkiyənin Müdafiə Naziri Hulusi Akar “Girovlar buraxılmasa şiddətli cavab verərik” təhdidindən sonra Həftarın əsgərləri 6 dənizçini sərbəst buraxdılar. Lakin Liviyada yaşayan türklər üçün təhlükə hələ də keçməyib.

Ona görə də Türkiyə hər an Liviyaya hərbi müdaxilə edə  bilər. Bunun üçün Türkiyənin özünəməxsus haqlı səbəbləri var. Əvvəla, Liviyadakı Həftar qüvvələri açıq bir şəkildə Türkiyə və müttəfiqlərini hədələyib və əslində Türkiyə beynəlxalq hüququn tərəfində durduğu qüvvələri dəstəkləyir. İkinci və ən böyük səbəbsə Şərqi Aralıq dənizi məsələsidir.

 

Türkiyə özünə qarşı qurulan planları pozmaq üçün Liviyanı itirməməlidir...

israil yunanistan güney kıbrıs ile ilgili görsel sonucu

Belə ki, son dövrlərdə Şərqi Aralıq dənizində yeni enerji savaşı başlayıb desək, yəqin ki, yanılmarıq. İsrail, Yunanıstan, Cənubi Kipr və Misir Şərqi Aralıq dənizində aşkarlanan yeni enerji yataqlarındakı təbii qazı Avropaya və dünyaya daşınması üçün yeni bir kəmər çəkməyi planlaşdırır. Lakin Türkiyə, Şimali Kipr və Liviya bu plandan kənarda saxlanılıb. Baxmayaraq ki, bu dövlətlərin hər biri Şərqi Aralıq dənizi dövlətidir. Şimali Kiprinin müstəqilliyi dünya tərəfindən tanınmır, İsrail və Yunanıstan isə Liviyadakı vətəndaş müharibəsindən istifadə edib tez bir zamanda bu layihəni reallaşdırmağı planlaşdırır. Türkiyə isə özünü enerji transnferində kənarlaşdıran bu ittifaqa qarşı ən tutarlı cavabı Liviyada verə bilər. Çünki Liviyanın yerləşdiyi mövqe layihə üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, Liviya həm enerji resursları mərkəzidir, həm də nəzərdə tutulan kəmər üçün əlverişli koridordur. Bütün bu səbəblərdən dolayı Türkiyə Liviyadakı oyunlarda əsas aktora çevrilib. Bu oyunda Türkiyə uduzsa Aralıq dənizindəki enerji ehtiyatlarından və ondan gələcək gəlirdən məhrum olacaq...

 

Nicat İsmayılov

Köln şəhərindən qürurverici görüntülər: Azərbaycan və Türkiyə bayraqları.... - VİDEO

Xəbər xətti

BDYPİ bayram günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib
12:26 19.03.2024
Qaradağda 10 min manatlıq oğurluq olub
12:20 19.03.2024
Yeni Zelandiyada maraqlı kəşf
Yeni Zelandiyada maraqlı kəşf
12:15 19.03.2024
FHN bayram günlərində gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq
12:05 19.03.2024
Böyük Britaniyada etnik müxtəliflik nə qədər artıb?
Böyük Britaniyada etnik müxtəliflik nə qədər artıb?
12:00 19.03.2024
Mingəçevir sakini sahibkarlara qarşı 200 min manatlıq dələduzluğa görə tutulub
11:55 19.03.2024
Aİ COP29-un uğurlu olması üçün Azərbaycanla əməkdaşlığa ümid edir
11:50 19.03.2024
İngiltərədə bir ilk: Uçan taksilər fəaliyyətə başlayır
İngiltərədə bir ilk: Uçan taksilər fəaliyyətə başlayır
11:45 19.03.2024
Zaxarovadan Paşinyana cavab: “Müharibə açıqlaması Qərblə danışıqların nəticəsidir”
Zaxarovadan Paşinyana cavab: “Müharibə açıqlaması Qərblə danışıqların nəticəsidir”
11:39 19.03.2024
“Yeni dünya nizamında ölkələr öz yerini müəyyən etməli olacaqlar” – Gürcü Politoloq Gia Xuxaşvili - ÖZƏL
“Yeni dünya nizamında ölkələr öz yerini müəyyən etməli olacaqlar” – Gürcü Politoloq Gia Xuxaşvili - ÖZƏL
11:30 19.03.2024
Azərbaycanda partiyanın məsul şəxsi saxlanılıb
11:25 19.03.2024
Fevralda 3,8 mindən çox şəxsə pensiya təyinatı aparılıb
11:15 19.03.2024
Türkiyənin nüfuzlu klubu Super Liqadan ÇIXMAQ İSTƏYİR
Türkiyənin nüfuzlu klubu Super Liqadan ÇIXMAQ İSTƏYİR
11:10 19.03.2024
Nazirlik internet xidmət provayderlərinə təlimat göndərib
11:05 19.03.2024
MAQATE dəstək verəcək: İraqda nüvə proqramı üçün yol xəritəsi formalaşıb
MAQATE dəstək verəcək: İraqda nüvə proqramı üçün yol xəritəsi formalaşıb
11:00 19.03.2024
Mikayıl Cabbarovdan İlaxır çərşənbə ilə bağlı maraqlı paylaşım
10:58 19.03.2024
Bakıda yağışlı hava qəzaya səbəb oldu - VİDEO
10:50 19.03.2024
İsrail və Həmasdan gözlənilməz atəşkəs addımı!
İsrail və Həmasdan gözlənilməz atəşkəs addımı!
10:45 19.03.2024
Köln şəhərindən qürurverici görüntülər: Azərbaycan və Türkiyə bayraqları.... - VİDEO
Köln şəhərindən qürurverici görüntülər: Azərbaycan və Türkiyə bayraqları.... - VİDEO
10:38 19.03.2024
Xankəndidə xeyli silah-sursat tapılıb
10:35 19.03.2024
Rusiyada ən yüksək maaş harada və hansı sektordadır?
Rusiyada ən yüksək maaş harada və hansı sektordadır?
10:30 19.03.2024
FHN əhaliyə müraciət edib
10:22 19.03.2024
Almaniyada kitabxanalar təşvişə düşdü: Kitablarda zəhər tapıldı
Almaniyada kitabxanalar təşvişə düşdü: Kitablarda zəhər tapıldı
10:15 19.03.2024
Bu ərazilərə qar yağıb - FAKTİKİ HAVA
10:06 19.03.2024
Azərbaycanda sosial problemlər həllini niyə tapmır? - Natiq Cəfərli və Tural Abbaslı ilə MÜZAKİRƏ
10:00 19.03.2024
Rusiyanın Ukrayna bufer zona yaratmaq planı
Rusiyanın Ukrayna bufer zona yaratmaq planı
09:51 19.03.2024
Bakıda qadın dəm qazından boğularaq ölüb
09:40 19.03.2024
Bayram günlərində təcili tibbi yardım stansiyaları gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq
09:33 19.03.2024
Sabunçu rayonunda marketin anbarında yanğın olub
09:31 19.03.2024
Pakistanda zəlzələ baş verib
Pakistanda zəlzələ baş verib
09:27 19.03.2024
Sabahdan Novruz tətili başlayır
09:19 19.03.2024
Səhiyyə Nazirliyi viruslarla bağlı əhaliyə müraciət etdi
09:16 19.03.2024
Mehriban Əliyeva İlaxır çərşənbə ilə bağlı paylaşım edib
09:10 19.03.2024
Bakı Şəhər Dövlət Yol Polisi İdarəsi mövcud hava şəraiti ilə bağlı hərəkət iştirakçılarına müraciət edib.
Bakı Şəhər Dövlət Yol Polisi İdarəsi mövcud hava şəraiti ilə bağlı hərəkət iştirakçılarına müraciət edib.
09:00 19.03.2024
Rusiya bu təklifimizə "hə" desə... - ABŞ
06:58 19.03.2024
Sabah Avroparlamentdə Aİ-nin genişlənməsi müzakirə ediləcək
05:00 19.03.2024
Goranboyda mağazadan oğurluq olub
04:48 19.03.2024
Ramazan ayının 9-cu günü: Dua, imsak və iftar vaxtı...
03:30 19.03.2024
Göyçayda kənd yolu əsaslı təmir olunub
02:29 19.03.2024
Aİ-dən BƏYANAT: Rusiyadakı seçkilər ciddi məhdudiyyətlər şəraitində keçirilib
01:00 19.03.2024
Hamısı