Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ yoxdur. Bunu azərbaycanlı tədqiqatçı Kamal Makili-Əliyev Eurasia Diary-yə bildirib.

Kamal Makili-Əliyev "Mübahisəli ərazilər və beynəlxalq hüquq: Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və Aland adaları presedentinin müqayisəli tədqiqi" kitabının müəllifidir. Doktor Makili-Əliyev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutunun beynəlxalq və konstitusiya hüququ üzrə hüquq elmləri doktoru elmi dərəcəsinə malikdir.

“Dağlıq Qarabağ münaqişəsində əsas problemlərindən biri beynəlxalq hüquqda xalqlar konsepsiyasının necə anlaşılmasıdır. Çünki yalnız xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququ var", o söyləyib.

Tədqiqatçı, həmçinin izah edərək bildirib ki, qondarma Dağlıq Qarabağ dövləti bir dövlət kimi qəbul edilə bilməz, çünki əvvəla ayrıca millət və ya xalq mövcud deyil.

"Dağlıq Qarabağdakı ermənilər Ermənistanda yaşayan ermənilərlə eyni deyil. Onlar azərbaycanlıdırlar, milli azlıqdırlar. Ermənistanda yaşayan ermənilər dövləti olan xalqdır. Xalq anlayışı siyasi anlayışdır".

Məsələn, Azərbaycanda bir çox etnik azlıqlar var; ləzgilər, talışlar, lakin öz müqəddəratını təyin etmək prinsipi onlara münasibətdə tətbiq oluna bilməz.

“BMT sənədlərində xalq və millətlər eynidir. Çoxları bunu bilmir, buna görə qarışıq salırlar.

"Öz müqəddəratını təyin etmək dövlət yaratmaq hüququ deyil, bu sizə ərazi güzəşti hüququ vermir. Bu yalnız məsələni qaldırmaq və referendum keçirmək üçündür", deyə Kamal Makili-Əliyev qeyd edib.

Muxtariyyətlər milli azlıqların, mədəniyyətlərin qorunması üçün formalaşır. Bu onların assimilyasiyasının qarşısını almağa xidmət edir.

O, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin kökündə duran məsələyə də toxunub. Onun sözlərinə görə, münaqişə SSRİ dağılanda yaranmışdı, çünki SSRİ-nin yaranması dövründə onlar problemi həll etməmişdilər, sadəcə dondurmuşdular.

“Azərbaycan muxtariyyətə razıdır, lakin bu, suverenliyin azalmasıdır. Çünki muxtariyyət suverenliyi məhdudlaşdırır və bu, Azərbaycan tərəfindən böyük bir güzəştdir".

Kamal Makili-Əliyev Paşinyanın həm azərbaycanlılar, həm də ermənilər üçün sərfəli olan həll yolunu tələb edən bəyanatına münasibət bildirib. "Sülh yolu ilə həll zamanı tam qalib gələn olmur. Əgər qazanmaq istəyiriksə, biraz itirməliyik".

Kitabımda Aaland modelini və Dağlıq Qarabağ münaqişəsini araşdırmışam. Diqqət yetirmək lazımdır ki, Aaland məsələsində Millətlər Liqası beynəlxalq təminatçı kimi çıxış edirdi və nəticədə 1921-ci ildə problemi həll edə bildilər.  Finlandiya qarşısında şərtlər qoyuldu, əgər hökumət müəyyən qaydalara əməl etməsə, İsveç milli azlığı adanın statusuna dair referendum keçirə bilərdi.

Təəssüf ki, eyni şey Dağlıq Qarabağ münaqişəsində baş vermədi. Həmin dövrdə SSRİ Millətlər Liqasının üzvü deyildi. Nəticə etibarı ilə münaqişənin beynəlxalq bir təminatçısı ola bilməzdi.

Kamal Makili-Əliyev - gender bərabərliyi və milli azlıqların hüquqları də da daxil olmaqla beynəlxalq insan hüquqları, ictimai beynəlxalq hüquq, münaqişələrin həlli və sülh quruculuğu, ayrıseçkiliyə yol verilməməsi kimi məsələlər üzrə ixtisaslaşmış Raoul Wallenberg İnsan Hüquqları və Humanitar Hüquq İnstitutunda elmi işçidir.

Ülvi Əhmədli