Çin hökumətinin Uyğur türklərinə təzyiqini aşkar edən GİZLİ SƏNƏDLƏR mətbuata sızdı

Dünya 15:59 19.02.2020

"BBC" Çinin nəzarət düşərgələrində saxlanılan yüz minlərlə müsəlman Uyğun türkü haqqında sənədlər əldə edib. Çinin qərbindəki Şincan əyalətində 3 mindən çox insanın şəxsi məlumatlarını əks etdirən bu sənədlərdə uyğurların gündəlik həyatlarına dair detallar mövcuddur.

Eurasia Diary "bbc.com"a istinadən xəbər verir ki, 137 səhifədən ibarət olan və bir çox qrafikin olduğu sənədlərdə nə qədər dua etdikləri, nə geyindikləri, gün ərzində kimlərlə ünsiyyət qurduqları və ailə üzvləri ilə münasibətləri də yer alır.

Çin isə bu barədə yalnış bir şey etmədiyini, "terrorla və radikal dini qruplarla mübarizə apardığını" deyir. Keçən il də Şincan əyalətindən məlumat sızdıran bir nəfərin yenidən risk alaraq, sənədləri sızdırması ilə yeni məlumatlar üzə çıxmış oldu.

Sənədlərdən birində daha əvvəl çinli səlahiyyətli şəxslər tərəfindən jurnalistlərin aparıldığı, BBC-nin də getdiyi düşərgələrdən birində qalan 311 nəfərin keçmişləri, qohum və dostları ilə qurduğu münasibətlər detallı şəkildə yer alır.

Bu məlumatlardan sonra isə qərar verilir: Düşərgədə qalmalı, yoxsa, sərbəst buraxılmalı?

Düşərgədən ayrılan bəzi insanlar haqqında məlumatların ardından "geri gətirilməli" ya da "sərbəst qala bilər" qərarı alındığı görülür. Məsələn, sənədlərin birində 38 yaşlı Həlçəm adlı bir qadının düşərgədən sərbəst buraxıldıqdan illər sonra yenidən tutulduğu qeyd olunub. Bunun üçün isə səbəb olaraq göstərilib: "İllər öncə hicab taxmışdı".

Sadəcə pasport müraciəti etdiyi üçün də düşərgəyə gətirilənlər var. Buna görə Şincandan kənara çıxmaq istəyən Uyğur türklərinə də "radikal" kimi baxılır.

Sənədlərdəki digər bir qeydə görə, 34 yaşlı Memetohti adlı şəxs "praktiki olaraq risk təşkil etmədiyi" halda sadəcə pasport müraciəti etdiyi üçün düşərgəyə gətirilib. 28 yaşlı Nurmemet adlı başqa bir şəxsin düşərgəyə gətirilmə səbəbi isə belə açıqlanıb: "Bir linkə klikləyib və bilmədən xarici bir sayta daxil olub".

Sözügedən 311 nəfərin hamısı şimali Şincandakı Xotan şəhərinə yaxın, əhalisinin 90%-i Uyğur türkləri olan Qaraqaş bölgəsində yaşayır. Çin son illərdə bölgəyə ölkədə üstünlük təşkil edən etnik qrup olan Xanlardan milyonlarla insanı köçürür. Bu da bölgədə münaqişələrə yol açır.

Bu münaqişələrin nəticəsində zaman-zaman şiddət hadisələri yaşanır və Çinin bu hadisələrə reaksiyası sərt olur. Bu səbəbdən təkcə Uyğur türkləri deyil, Şincandakı digər müsəlman azlıqlar olan qazaxlar və qırğızlar da bənzər şəkildə tutulurlar.

Bu 311 nəfərlik siyahıdakı hər kəsin xarici ölkələrdə yaşayan bir qohumu var ki, bu da Çin tərəfindən "potensial sədaqətsizlik" olaraq görülür və bu şəxslərin hamısı təkcə bu səbəb olsa belə düşərgələrə aparılırlar.

Onlardan biri olan 65 yaşlı Yusif adlı şəxsin 2 qızının 2014 və 2015-ci illərdə hicab taxdığı, oğlu isə "siyasi İslama meyli" olduğu yazılır. Ailəsi ilə şübhələrdən dolayı Yüsifin "düşərgədəki təliminə davam etməsinə" qərar verilib.

Yanlışlıqla xarici bir sayta daxil olan şəxsin "İJOP" bildirişi (hər kəsin telefona yükləməsi məcburi olan bir proqram. Bu proqram vasitəsi ilə dövlət insanlara nəzarət edə bilir.) səbəbi ilə araşdırıldığı və tutulduğu qeyd edilib. "İJOP" süni intellekti nəzarət edilən şəxsin fəaliyyətlərini incələyərək, səlahiyyətli şəxslərə bildiriş göndərir.

Sızdırılan sənədlərdə 88 nəfərin sadəcə "etibarsız" olduqları üçün düşərgələrə gətirilməsinə qərar verildiyi qeyd olunub. Bu şəxslər üçün başqa bir səbəb göstərilməyib.

Çin dövləti Şincanla bağlı siyasətində isə "xalqın dini azadlıqlarına hörmət edildiyini" bildirir və düşərgələrdə radikal qruplarla, "terorizmlə" mübarizə apardıqlarını sadəcə terror iddiaları ilə cəza almış şəxslərin düşərgələrə apardıqlarını qeyd edir.

Lakin BBC-nin əldə etdiyi sözügedən sənədlərdə bu insanlara qarşı cinayət, istintaq və cəza məlumata rast gəlinmir. Düşərgələrə göndərilmə səbəbi olaraq, pasport müraciətləri, bir qohumun xarici ölkədə yaşaması, ailəsinin görüşləri və ya "etibarsızlıq" olaraq göstərilir.

Sənədlərdə ən çox yer alan səbəb isə "Çinin qatı ailə planlama qaydalarına əməl etməmək" olaraq göstərilir. İcazə veriləndən daha çox uşaq sahibi olmaları Çin dövlətinin gözündə Uyğur türklərinin öz adət-ənənələrinə Çin dövlətinə olan bağlılıqlarından daha sadiq olduqları anlamına gəlir.

Amsterdamda yaşayan Uyğur türkü olan Asiyə Əbdüahəb BBC-yə sənədlərlə bağlı belə deyir:

"Sənədin üzərində rəsmi bir damğa olmasa da, bu məlumatlar həqiqətdir. Bu məlumatlar insanların həyatı haqqında özəl bilgilərdir və Çin bunu açıq şəkildə paylaşmazdı. Buna görə də, Çin dövlətinin bunun həqiqət olmadığını iddia etməsi mükün deyil."

Sürgündə yaşayan bütün digər Uyğurlar kimi Əbdülahəb də Çindəki ailəsi isə əlaqə qura bilmir.


Ermənistan dövləti cənubi Qafqazda özü böyük minadır -Əziz Ələkbərov və BAMF-ın rəhbəri Umud Mirzəyevlə müzakirə

Xəbər xətti

Rusiya bu təklifimizə "hə" desə... - ABŞ
06:58 19.03.2024
Sabah Avroparlamentdə Aİ-nin genişlənməsi müzakirə ediləcək
05:00 19.03.2024
Goranboyda mağazadan oğurluq olub
04:48 19.03.2024
Ramazan ayının 9-cu günü: Dua, imsak və iftar vaxtı...
03:30 19.03.2024
Göyçayda kənd yolu əsaslı təmir olunub
02:29 19.03.2024
Aİ-dən BƏYANAT: Rusiyadakı seçkilər ciddi məhdudiyyətlər şəraitində keçirilib
01:00 19.03.2024
Şimali Koreya Rusiyaya 7 min konteyner silah göndərdi
00:11 19.03.2024
Gəncədə iki nəfər mübahisə zəminində bıçaqlanıb
23:45 18.03.2024
Avropa Sülh Mexanizminin maliyyə tavanı 17 milyard avrodan çox olacaq
23:24 18.03.2024
Attraksionlara nəzarət gücləndirildi
23:00 18.03.2024
İstanbul NS-də həkim səhlənkarlığı: qadın öldü
22:38 18.03.2024
Pakistan Əfqanıstanla sərhəd bölgələrində antiterror əməliyyatları keçirib
22:22 18.03.2024
"Neftçi" - "Spartak" matçının biletləri satışda
22:00 18.03.2024
NATO ilə Azərbaycan arasında yeni çərçivə sənədinin razılaşdırılması üzərində iş aparılır
21:47 18.03.2024
Ciddi əlavə təsirləri aşkarlanan dərmanlar haqqında bildirişlərin göndərilmə vaxtı uzadılır
21:39 18.03.2024
"Qarabağ"ın baş məşqçisi cəzalandırılıb
21:22 18.03.2024
Xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrində Çanaqqala zəfərinin 109-cu ildönümü qeyd edilib
21:00 18.03.2024
Bakı Dəmiryol Vağzalında dəmiryolçular üçün göz müayinəsi aksiyası təşkil edilib
20:44 18.03.2024
Dərman vasitələrinə farmakonəzarət üzrə məlumat və hesabat sənədləri türk dilində təqdim ediləcək
20:22 18.03.2024
Müdafiə naziri Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib
19:57 18.03.2024
Hikmət Hacıyev: “Azərbaycan ilə Çin arasında ənənəvi dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri var”
19:54 18.03.2024
Azərbaycan-İraq iqtisadi əlaqələrinin mövcud vəziyyəti müzakirə olunub
19:50 18.03.2024
Bərdədə it dişləyən azyaşlının SON VƏZİYYƏTİ
19:39 18.03.2024
Fransada fermerlər hökumət binaları qarşısına təkər yığıblar
19:20 18.03.2024
Zakir Həsənov: Azərbaycan Ordusu azad edilmiş ərazilərdə öz mövqelərini möhkəmləndirir
19:04 18.03.2024
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin işçilərinin sayı ARTIRILIB
19:00 18.03.2024
Azərbaycanda bir neçə müntəzəm avtobus marşrutu müsabiqəyə çıxarılır
18:40 18.03.2024
RİNN DGK-dan ölkəyə gətirilən radioelekton vasitələr barədə məlumat alacaq
18:20 18.03.2024
Azərbaycan Premyer Liqasının klubları cərimələnib
18:08 18.03.2024
Rusiya ilhaqından sonra Krımda nələr dəyişib?
Rusiya ilhaqından sonra Krımda nələr dəyişib?
18:00 18.03.2024
Məşhur aktyor Afrikada şəhər tikəcək
Məşhur aktyor Afrikada şəhər tikəcək
17:45 18.03.2024
Putin prezident seçkilərində 87,28% səs toplayıb - RƏSMİ
Putin prezident seçkilərində 87,28% səs toplayıb - RƏSMİ
17:35 18.03.2024
Şimali Koreyanın növbəti lideri bəlli olub
Şimali Koreyanın növbəti lideri bəlli olub
17:30 18.03.2024
Zəngilan, Cəbrayıl və Qubadlıda sənaye zonaları YARADILACAQ
17:26 18.03.2024
Ermənistan dövləti cənubi Qafqazda özü böyük minadır -Əziz Ələkbərov və BAMF-ın rəhbəri Umud Mirzəyevlə müzakirə
17:21 18.03.2024
YAP maliyyə hesabatını MSK-ya təqdim edəcək
17:19 18.03.2024
Böyük Britaniya XİN: "Putinin qələbəsi siyasi repressiyaların göstərgəsidir"
Böyük Britaniya XİN: "Putinin qələbəsi siyasi repressiyaların göstərgəsidir"
17:15 18.03.2024
Ceyhun Bayramov Türkiyəni təbrik etdi
17:08 18.03.2024
“Azərbaycan Qarabağdakı yenidənqurma işləri ilə dünyaya nümunə olacaq” – Məhəmməd Yunus
17:00 18.03.2024
Ötən həftə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə aşkarlanan minaların SAYI
16:56 18.03.2024
Hamısı