Oleq Kuznetsov,

Rusiyalı politoloq və tarixçi,

özəl olaraq Eurasia Diary üçün

Son zamanlar Ermənistanda baş verən qalmaqallı xəbərlər Rusiyaya beynəlxalq arenada təkcə lokal və ya regional səviyyədə deyil həm də qlobal miqyasda ciddi zərbə vurur.

İyulun 27-də Ermənistan Respublikasının sabiq prezidenti Robert Köçəryan “hakimiyyətdən sui-istifadə” maddəsinə görə həbs olundu. Həmçinin, o zaman İrəvan qarnizonunun rəisi vəzifəsini icra edən KTMT-nın hazırki baş katibi Yuriy Xaçaturova qarşı analoji ittiham irəli sürüldü.  

Bu qanlı cinayət Ermənistan hakimiyyəti və cəmiyyətini məyus etdi və Robert Köçəryanın rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən Dağlıq Qarabağ separatçıları arasında olan beynəlxalq terrorçuların ölkədə hakimiyyətə keçməsinə şərait yaratdı. Köçəryanın prezidentlik müddəti başa çatdıqdan sonra Ermənistanda növbəti seçkilər keçirilməli idi. Bu zaman müxalifət Sarqsyanın “Qarabağ klanı”nın alternativ nümayəndəsi olaraq ölkənin birinci prezidenti Levon Ter-Petrosyanın namizədliyini irəli sürdü. Tərəfdarlarının sözlərinə görə Ter-Petrosyan seçkilərdə qalib gəlmişdi, lakin Köçəryan-Sarqsyan birləşməsi öz namizədinin qalib gəldiyini elan etdi və bu da kütləvi etirazlara səbəb oldu. Həmin vaxt Ermənistanın hazırki baş naziri Nikol Paşinyan Ter-Petrosyanın yaxın əhatəsində idi və küçə etirazlarına rəhbərlik edirdi. O həbs olunaraq yeddi il müddətinə azadlıqdan məhrum edildi,  dörd ildən sonra amnistiya tətbiq olunaraq azad olundu.

Rusiya və erməni mətbuatının rusdilli hissəsi və onun ardınca bəzi Azərbaycan nəşrləri Köçəryanla bağlı məhkəmə qərarını Paşinyanın şəxsən Köçəryana qarşı “hesablaşma”sı, “qisas” kimi xarakterizə etməklə tələsikliyə yol verdilər. Hadisələrin bu cür verilməsi ancaq bir geosiyasi subyektə - Kremlə və şəxsən onun prezidenti Vladimir Putinə lazımdır. Ancaq erməni ədalət məhkəməsinin əlində olan Robert Köçəryan Rusiyanın regionda təsirinin “ən zəif bənd”inə çevrildi və onun səhnədən götürülməsi rus-erməni müqavilələrinin və razılaşmalarının pozulması ilə nəticələnə bilər.

Bir çox siyasətçilər və jurnalistlər Köçəryanın həbsi və Xaçaturovun azadlığına məhdudiyyətin qoyulmasını Paşinyan siyasətinin səhfi hesab edir. Belə ki, bu Rusiya və Ermənistan arasında açıq qarşıdurmaya səbəb olan bir addımdır. Lakin bu ilk baxışdan belə görünür. Əgər məsələyə dərindən yanaşsaq, Paşinyanın Kremlin bu və ya başqa şəkildə Ermənistanda təsirini bərpa etmək üçün istənilən cəhdinə qarşı çox sayda arqument qazanıb.

Birincisi, Moskva Ermənistandakı proseslərə oradakı ictimai fikiri yox hesab etməklə həmişə yerli kriminal strukturlar vasitəsilə təsir göstərib. İndi isə hakimiyyətə gələn populistin qarşısında gücsüz qalıb.

Hadisələrin bu cür gedişatı erməni Qriqorian kilsəsinə də sərf edir. Belə ki, ermənilərin apostol adlandırdıqları bu kilsədə ictimai fikri nəzərə almamaqla Rusiya yönlü yepiskop və arxiyepiskopların yerinə “Qnçak” partiyasına rəğbət bəsləyən qərbyönümlü şəxslər keçə bilər.

İkincisi, KTMT-nın baş katibi Yuriy Xaçaturov barədə cinayət işinin açılması və azadlığına məhdudiyyət qoyulması ilə Rusiya rəsmi İrəvana hərbi-siyasi təsir etmək imkanından məhrum oldu. Xaçaturov yenidən seçilən və nəzarətə götürülən kimi Ermənistan silahlı qüvvlərində baş katibliyində və zabit heyətində təmizləmə işi aparılacaq və bundan sonra erməni ordusunda Rusiya təsirinə son qoyulacaq.

Üçüncüsü, Köçəryanın həbsi Rusiyadakı Kreml yönümlü erməni diasporasının təsirini təmamilə neytrallaşdıracaq. Rusiyadakı erməni biznesinin bir hissəsinə 2000-ci ildən şəxsən Robert Köçəryan nəzarət edirdi. Ermənilər arasında o yeganə şəxsdir ki, nə qədər pul aldığını, nə qədərini qaytardığını, özünə nə qədər saxladığını bilir. Bu biznes Rusiyaya qlobal böhran və beynəlxalq sanksiyaların olduğu bir dövrdə milyard dollarlarla faizsiz kredit verirdi. Rusiyadakı erməni diasporası bu cür bəslənirdi və o da öz növbəsində Ermənistanda “Qarabağ klanı”nı dəstəkləyirdi.

Tezliklə rəsmi İrəvanın Rusiyadakı erməni diasporasının birinci şəxslərini şantaj etmək üçün çox sayda məlumatlar əldə ediləcək. Nəticədə Köçəryanın həbsi ilə erməni diasporasının Ermənistan siyasətinə təsirinə son qoyulacaq.

Aydındır ki, Ermənistanda populist siyasi rejimin varlığı üçün yeganə şərt Paşinyanın ölkə daxilində “qarabağ klanı”na 18 il rəhbərlik etmiş Köçəryan və Sarqsyan və onlarla əlaqəli rus təsiri ilə mübarizə aparması olacaq. Bir neçə ay sonra bu iki personaj günahlandırılandan mühakimə olunana və daha sonra məhkuma çevriləcəklər.

İndi isə ən əsası, “Qarabağ klanı” Ermənistanda hakimiyyətə 2008-ci ildə deyil, 1999-cu ilin noyabrında Ermənistan Milli məclisində törədilmiş qırğından sonra gəlib. Əgər Paşinyan və onun tərəfindən yaradılmış istintaq qrupu Dağlıq Qarabağın erməni separatçılarının qanunsuz silahlı qruplaşmasının səhra komandirlərlərinin nəslinə son qoymaq istəyirsə məhkəməsiz və istintaq olmadan ölkəni idarə edən şəxslərin 18 il öncə törətdiyi terror hadisəsinə qayıtmalı olacaq. Və istintaq prosesində belə bir sual ortaya çıxacaq, həmin cinayətin sifarişçisi kim olub?

Ermənistan xüsusi xidmət orqanları ABŞ-ın MKİ və FTBdə çalışan həmkarlarının dəstəyilə Köçəryandan sadəcə “rus” deyil, məhz “kreml” izi, ən ideal variantda isə o zaman Rusiya FTX-nin direktoru kimi çalışmış Vladimir Putinin əmri barədə məlumat almaq üçün bütün vasitələrdən istifadə edəcəklər. Əgər sübut tapılmasa Köçəryan istənilən halda Rusiya və Ermənistanın elitasını əlaqələndirən “gizli diplomatiya”, siyasi və maliyyə hiylələri barədə danışacaq. Bundan sonra ayrı-ayrı  vəzifəli şəxslərin şantajından Rusiya prezidentinin impiçmentinin elan olunmasına səbəb olacaq qlobal siyasi qalmaqala kimi ən müxtəlif variantlar mükündür.

Bundan sonra “qisas” və “hesablaşma”dan söhbət gedə bilməz. Burada qlobal geosiyasət amili var.