Kasıblıqdan zənginliyə doğru

50 il bundan əvvəl Amerikada valideynlər övladlarına deyirdi, “yeməyini ye, Çində uşaqlar acından ölür”. Lakin, Çində əhalinin çoxluğu daha dəqiq desək, ucuz işçi qüvvəsinin mövcudluğu və ölkənin istehsal etmə səmərəliliyi Çinin iqtisadiyyatını sürətlə inkişaf etdirdi.

1978-ci ildən başlayaraq Den Siyaopinin irəli sürdüyü islahatlar kommunist rejimi olan Çinə bazar iqtisadiyyatının elementlərini gətirdi. Özəlləşdirmə, qiymətlər üzərində dövlət nəzarətinin götürülməsi kimi islahatlar ölkənin inkişafına və əhalinin biznes marağının artmasına səbəb oldu.

2001-2004-cü illərdə dövlət müəssisələrinin ÜDM-dəki payı 48% azaldı. 2000-ci illərdən etibarən inflyasiya azaldı və 2001-ci ildə Çin Ümumdünya Ticarət Təşkilatına da daxil oldu. 

Bütün bu uzun inkişaf yolundan sonra Çin dünyanın ikinci nəhəng iqtisadiyyatı olan ölkəsinə çevrildi. Hal-hazırda Çin ÜDM-yə görə ABŞ-dan sonra ikinci yerdə dayanır.

“Kəmər və Yol” layihəsi

Çin iqtisadiyyatının inkişafı iqtisadi genişlənməyə yol açdı. Çin “Kəmər və Yol” layihəsi ilə Mərkəzi Asiya, Sakit okean sahili, Yaxın Şərq və Şərqi Afrika regionunda 60-a yaxın ölkə ilə əməkdaşlığa başladı. Dəyəri yüz milyardlarla ölçülən bu layihə adı çəkilən regionları Çin ilə birləşdirməyə xidmət edəcək.

Bu layihədə nəqliyyat infrastrukturlarının, yolların və dəhlizlərin eyni zamanda dəniz limanlarının tikilməsi nəzərdə tutulur.

Əgər fikir versək, görərik ki, Çin beynəlxalq arenada daha çox iqtisadi platformalarda yer alır, nəinki siyasi və hərbi.

Çin-Afrika Əməkdaşlıq Forumu

3-4 Sentyabr Çin Xalq Respublikasının prezidenti Si Tsinpin Pekində Çin-Afrika Əməkdaşlıq Forumunda iştirak edib. Belə bir forumun bu il baş tutacağını praqnozlaşdırmaq mümkün idi. Qeyd edək ki, Si Tsinpin İyul ayının 20-də 3 kiçik Afrika ölkəsinə Ruanda, Seneqal və Mavriki adalarına səfər etmişdi. Bu görüşlər ölkələrarası əməkdaşlığın inkişafını təmin etməyə xidmət edir.

Afrika səyahəti CAR-ın paytaxtı Yohannesburqda BRİCS (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin, CAR) sammitinə qoşulmaqla bitdi.

Lakin Avqust ayının 31-də Si Tsinpin Mali, Cənubi Sudan, Sierra-Leone, Kot-Divuar ölkələrinin rəhbərləri ilə görüşməyə başladı. Si Tsinpin 31 Avqust və 15 Sentyabr arasında keçirdiyi görüşlər və səfər etməyi planlaşdırdığı ölkələr yalnız Afrika qitəsinə məxsusdur və görüşlərin sayı 21-ə çatır.

Çin Afrika ölkələrinə 60 milyard dollar dəyərində maliyyə yardımı etməyi planlaşdırır. Bu “Kəmər və Yol” layihəsinin Qərbi Afrikanı da əhatə eləməklə bütün Afrika qitəsinə yayılması deməkdir.

Çinin Afrikada mövcudiyyəti 2.6 milyard əhalinin birləşməsi deməkdir. Çin Afrika regionunun inkişafı ilə öz iqtisadi artımını təmin etməyi düşünür. Bu hər iki tərəfin qazancı sayəsində baş verəcək. Belə ki, Afrikada çin şirkətlərində işləyənlərin 89%-i afrikalıdır.

Afrikanın əhəmiyyəti

Afrikanın əhalisi 2016-cı ildə 1.2 milyard göstərilmişdir, bu isə qitənin böyük işçi qüvvəsinə sahib olduğu mənasına gəlir. Bundan əlavə regionun əsasən yanacaq və metallardan ibarət təbii ehtiyatlarla bol olması onun iqtisadi əhəmiyyətinin digər bir göstəricisidir.

BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş Çin-Afrika Əməkdaşlıq Forumunun gələcək inkişafa səbəb olacaq qarşılıqlı qazanca əsaslanan əməkdaşlıq forması olduğunu bildirmişdir.

Çinin təqdim etdiyi minimalist siyasət, yəni sadəcə öz qazanclarını deyil, qarşı tərəfin də qazancını təmin etməkdən ibarət olan iqtisadi əməkdaşlıq forması onu Afrikada cəlbedici edir.

Dünya nizamında Çinin gələcəyi

ABŞ-ın Afrika ilə olan ticarət dövriyyəsinin zəifləməsi Çini regionda imkanlarını genişləndirir. Son zamanlarda ABŞ prezidenti Donald Trampın təhdidlərlə dolu çıxışları ABŞ-ın Avropada və Asiyada nüfuzunu və etibarlılığını azaldır. Bütün bu addımlar dövlətlərin artıq ABŞ təsirindən çıxmaq zamanının yetişdiyini göstərir.

Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və Afrikada qurulması planlaşdırılan infrastruktur şəbəkəsi dünyanın yarısından çoxunu Çin ilə birləşdirəcək. Yaxın gələcəkdə isə Çin iqtisadiyyatının ABŞ-ı geridə qoya biləcəyini də düşünmək mümkündür.

Bütün bu hadisələr dünya nizamında əsas iqtisadi mübarizənin istiqamətinin Çin və ABŞ üzərində olduğunu göstərir. ABŞ-ın Çinə qarşı tətbiq etdiyi iqtisadi sanksiyalar bu mübarizənin nümunəsi sayıla bilər. Çinin Afrika diplomatiyasını onun öz iqtisadi gücünü artıraraq dünya arenasında öz təsirini genişləndirmək məqsədi güddüyünü hesab etmək mümkündür.

Ülvi Əhmədli