Asatanada Türkiyə, Rusiya və İran arasında keçirilən zirvə görüşündən bu yana Azərbaycanın sərhədlərində yeni bir ittifaqın rüşeymləri atıldı. Azərbaycanla həmsərhəd olan üç dövlət siyasi və hərbi əməkdaşlıqda qərarlı olduqlarını açıqladılar. İdlib probleminə qədər isə tərəflər Suriyada demək olar ki, ortaq siyasət yürüdürdülər. Hal-hazırda qismən anlaşılmazlıqlar mövcud olsa belə üç dövlətin silsilə keçirilən zirvə görüşləri və xüsusən də Rusiya ilə Türkiyə arasında “S-400” barədə razılaşmanın əldə edilməsi, həmçinin, hər üç dövlətə qarşı ABŞ-ın sanksiyalar tətbiq etməsi bu dövlətləri bir hərbi-siyasi ittifaqda birləşməyə sövq edir. Lakin bu məsələdə bizi ən çox düşündürən məqam Azərbaycan sərhədlərində bir növ “anti-ABŞ koalisiyası” yaratmağa çalışan region dövlətlərinin yeritdiyi bu siyasətin Azərbaycana və onun daxili və xarici siyasətinə təsirinin necə olacağıdır.
Azərbaycan xarici siyasətində həm Türkiyə, həm də Rusiya xüsusi önəm daşıyan müttəfiq respublikalar statusundadır. Azərbaycan hər iki dövlətlə sıx əməkdaşlıq edir. İran heç vaxt Azərbaycana qarşı səmimi bir müttəfiq olmasa da son dövrlər xüsusən İlham Əliyevin səyləri nəticəsində İranla əlaqələr yaxşılaşdırılmışdır.
Azərbaycan hər üç dövlətlə sıx əməkdaşlıq etsə də onun üçün ən önəmli məsələ Qarabağ problemidir. Azərbaycanın bu vacib problemin həlli üçün atmalı olduğu ən əsas addım bloklara qoşulmadan balansı qorumaq və hər qütblə əməkdaşlıq etməkdir. Amma Azərbaycan sərhəddində yaranmaqda olan üçlü ittifaq istər-istəməz Azərbaycanın qərblə, xüsusən də ABŞ-la olan əlaqələrinə mənfi təsir göstərəcək. Bəs Azərbaycan bu elan edilməmiş münaqişədə hansı tərəfi dəstəkləməlidir və ya Azərbaycana bu seçimi etmək imkanı verilirmi?
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan geostrateji cəhətdən trampon ölkədir və qərblə şərqi birləşdirən nəqliyyat-kommunikasiya sistemi üzərində yerləşir. Bunu ona görə qeyd edirəm ki, sadəcə bu fakt Azərbaycanı indiyə qədər bloklardan uzaq tutub. Azərbaycan heç bir blokun üzvü deyil və olmamalıdır. Lakin son dövrlər regionda baş verənlər Azərbaycanı da bloklaşmaya yaxınlaşdırır. Azərbaycan böyük güclərin arasında qalmamaq üçün onları birləşdirməlidir. Bu isə təbii ki, enerji və digər layihələrlə mümkündür. Yəni, Azərbaycana seçim imkanını öz coğrafiyası verir.
Azərbaycan sərhəddində müvəqqəti yaranmış üçlü ittifaq ABŞ-ın da diqqətini çəkir. Həm ABŞ-ın, həm də digər qərb dövlətlərinin Azərbaycanda ciddi maraqları var. Və qərb dövlətləri Azərbaycanı heç cürə şərq blokunda görmək istəmirlər.
Azərbaycan “böyük güclərin savaşında” balansı qorumaq üçün sadəcə bitərəf olmalı və böyük dövlətlərin maraqlarına qarşı diqqətli davranmalıdır. Bu Azərbaycana hər iki tərəfdən təzyiqlərə səbəb ola bilər, lakin Azərbaycanın hər hansısa bloka qoşulması daha ciddi təhlükəni özündə ehtiva edir. Azərbaycanın balanslı siyasəti üçün bir neçə dövlət qarant rolunu oynayır. İsrail, Türkiyə, Pakistan, Qazaxıstan və Fransa kimi dövlətlər Azərbaycanın balanslı siyasətində hər iki qütbə yaxınlığını təmin edən və hər iki qütblə koordinasiyanı təmin edən çox önəmli müttəfiqlərdir. Məsələn, İsrail Azərbaycan üçün ABŞ-la, Fransa Avropa Birliyi ilə, Pakistan İKT ilə, Türkiyə NATO ilə, Belarusiya, Qazaxıstan isə Rusiya və KTMT ilə əməkdaşlıq üçün “açar dövlətlərdir”. Azərbaycan bu “açar dövlətlərlə” əməkdaşlığı intensivləşdirməklə balanslı siyasətini davam etdirə bilər.
Yerli mətbuatda son günlər müxtəlif politoloqlar Azərbaycanın KTMT-yə və yaxud regionda yarana biləcək bir bloka qoşulacağı barədə fikirlər ifadə edirlər. Qeyd etməliyəm ki, nəinki bu fikirlərin reallaşması, hətta səsləndirilməsi belə ölkəmiz üçün baş ağrısına çevrilə bilər. Azərbaycanın KTMT-yə inteqrasiyası ehtimalında Azərbaycan ən əsas məsələ olan Qarabağ münaqişəsini öz mənafeyi əsasında həll edə bilməyəcək. Çünki, Ermənistan da KTMT üzvüdür və o Rusiyadan asılı vəziyyətdə olsa beləbirbaşa bütün Qarabağın əlindən çıxması versiyası ilə heç cür razılaşa bilməz. Burada ən yaxşı halda 7 rayon Azərbaycana qaytarılacaq və Azərbaycan-Ermənistan sərhəddində rus qoşunları yerləşdiriləcək. KTMT-yə daxil olmaq həm də Azərbaycanın müstəqil xarici siyasəti üçün ciddi əngəl törədəcək. Belə vəziyyətdə Azərbaycan neftinin dünyaya ixracında da ciddi problemlər yarana bilər. Yəni ki, istənilən halda Azərbaycanın KTMT-yə inteqrasiyası 27 illik bir mübarizənin və əldə edilən böyük uğurların üstündən xətt çəkmək anlamına gələcək.
Azərbaycanın qərbə inteqrasiyası enerji layihələri istiqamətində çox böyük irəliləyiş ilə müşahidə olunsa da qərblə hərbi-siyasi əməkdaşlıq məsələsində ciddi nəaliyyət əldə olunmamışdır. Bu gün Azərbaycan-NATO arasında “Sülh Naminə Tərəfdaşlıq” proqramından başqa istiqamətdə əməkdaşlıq aparılmır. Azərbaycanın NATO-ya yaxın gələcəkdə inteqrasiyası da gözlənilən deyil. Çünki, NATO-ya inteqrasiya sərhəddə yerləşən Rusiya və İran ilə qarşı-qarşıya gəlmək deməkdir. Bu isə regionda hal-hazırda Azərbaycanın lehinə olan qüvvələr balansının dəyişməsini özündə ehtiva edir. Bütün bunları nəzərə alaraq yuxarıda qeyd etmişik ki, Azərbaycan üçün bloklara qoşulmaq ən təhlükəli addımdır. Azərbaycan yeritdiyi balanslı siyasətlə öz ərazisini və regionu böyük güclərin münaqişə meydanından əməkdaşlıq və qarşılıqlı mənfəət mərkəzinə çevirməlidir. Həmçinin, Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasında qeyd olunur ki, Azərbaycan öz ərazisində heç bir qurum və ya dövlətin hərbi bazasının yaradılmasına icazə verməyəcək. Bu prinsip fikrimcə, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin hüquqi təminatıdır və Azərbaycan xarici siyasət strategiyası da bu prinsipə əsasən qurulmalıdır.
Nicat İsmayılov
