Çin ABŞ üçün necə təhdidə çevrildi? Soyuq Rəqabət - I yazı

Analitika 16:11 15.04.2020

Çinin Vuhan əyalətində aşkarlanan və hazırda demək olar ki, bütün dünyaya yayılan koronavirus pandemiyası beynəlxalq münasibətlərdə və dünya nizamında ciddi dəyişikliklər yarada bilər. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, əslində böyük güclər arasında qüvvələr balansı hələ pandemiyadan əvvəl pozulmuşdu. SSRİ dağıldıqdan sonra formalaşmış, ABŞ-ın qlobal liderliyinə əsaslanan yeni dünya nizamını və Qərbin xeyrinə olan qüvvələr balansını pozan Çinin iqtisadi və hərbi yüksəlişi oldu. ABŞ-Çin “soyuq rəqabəti” də bu balansı  ABŞ-ın xeyrinə geri qaytarmaq, dünya nizamında “status-kvo”nu bərpa etmək üçün başladıldı.

Çin artıq ABŞ “milli maraqları” və “təhlükəsizliyi” üçün təhdiddir

Henri Kissincer və Zbiqnev Bjezinski başda olmaqla bir çox amerikalı strateq Çinin zamanla dünya liderliyində ABŞ-ın rəqibinə çevriləcəyini illər əvvəl proqnozlaşdırmışdı. Lakin Obama kabineti bu proqnozları qulaq ardına vurmuş, Böyük Orta Şərq planının icrasına start vermiş və Ərəb Baharlarının başlanmasıyla bütün güc və diqqətini Orta Şərqə yönəltmişdi. Məhz bu dövrdə Çinin iqtisadi və hərbi yüksəlişi özünün pik həddinə çatdı. Nəticədə Donald Tramp iqtidara gələrkən Çin iqtisadi göstəricilərinə görə ABŞ-a çatmaqda idi.

ABŞ milli maraqları üçün ən böyük təhdidin Çin olduğunu düşünən Tramp prezident seçildikdən sonra gecikmədən Çinlə “soyuq rəqabət”in əsasını qoydu. Soyuq rəqabəti soyuq müharibədən fərqləndirən detal burada tərəflərin qeyri-hərbi mübarizə metodlarından istifadə etməsi və rəqiblərini məhv etməyi yox, gücdən salmağı hədəfləmələridir.

Lakin ABŞ və Çin arasındakı soyuq rəqabətin Sincan məsələsi, Tayvan məsələsi, Şərqi Çin Dənizi problemi, Koronavirus böhranı kimi məsələlərdə soyuq müharibəyə eskalasiya etmək riski yüksəkdir. Buna rəğmən ABŞ rəqibi ilə soyuq müharibəyə girməkdən əsla çəkinmir. Bəs niyə ABŞ Çinlə soyuq müharibə aparmaq həvəsindədir? Bu suala cavab vermək üçün bir statistik göstəricini diqqətinizə çatdırmaq istərdim:

Koronavirus öncəsi yayımlanan rəsmi məlumatlara görə Çin hərbi dəniz donanması gəmi sayına görə 300 gəmiyə çataraq 287 gəmisi olan ABŞ donanmasını geridə qoyub və dünyanın ən böyük hərbi dəniz donanmasına çevrilib. Hazırda Çin donanmasında 23 destroyer, 59 fırkateyn, 37 korvet, 76 sualtı gəmi mövcuddur. Çin sualtı gəmiləri uzun mənzilli nüvə raketi daşımaq imkanlarına sahibdir. Hazırda Çin donanması son dörd yüz il boyunca okeanlara ardıcıllıqla hökmranlıq etmiş İspaniya, İngiltərə və Almaniyanın indiki hərbi dəniz qüvvələrinin cəmindən daha böyükdür.

Çinin dünyanın ən böyük hərbi dəniz gücünə çevrilməsi təbii ki, Amerika ilə Asiya qitəsi arasında yerləşən Sakit okean hövzəsindəki qüvvələr balansını pozur. Belə ki, Pörl-Harbor hücumu və ABŞ-ın İkinci dünya müharibəsinə qatılmasından sonra sözügedən regionda ən böyük hərbi dəniz gücü amerikalılara məxsus idi. 1980-ci illərdən bu yana regionda və dünyada aktivliyini artıran Çin bu gün regionda Amerikanı hər sahədə üstələyir. Haşiyəyə çıxaraq qeyd etmək istəyirəm ki, Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Böyük Britaniya Almaniya ilə uzlaşa bilərdi. Britaniyanın almanlardan yeganə tələbi hərbi dəniz gücünü Britaniyanınkına nisbətən zəifətməsi idi. Çünki Britaniya dənizlərdə hökmranlıq etdiyi zaman özünü təhlükəsiz hesab edirdi. Bu gün ABŞ da Çinin iqtisadiyyatının ondan daha güclü olmasına göz yuma bilər, lakin Sakit okean hövzəsində Çinin ABŞ-dan daha güclü olması Vaşinqton üçün milli təhlükəsizlik problemidir.

ABŞ Yaponiya, Cənubi Koreya və Tayvan üçlüsü ilə bu regionda Çin gücünü çərçivəyə salmaq niyyətindədir. Çin isə Şimali Koreyanı dəstəkləməklə bu çərçivəni qırmaq və Cənubi Çin dənizinin 90 faizinə haqq iddia etməklə Sakit Okeanın şimalına qədər nüfuz dairəsini genişləndirmək istəyir. Çinin bu hədəfi və artan hərbi dəniz gücü ABŞ-ın sadəcə milli maraqlarını deyil, təhlükəsizliyini də təhdid edir.

ABŞ prezidenti Obama Sakit Okean ölkələri ilə Amerika qitəsi ölkələri arasında iqtisadi əlaqələri gücləndirəcək “Trans Pacific” layihəsi ilə Çinin yayılmaq və genişlənmək cəhdlərinin qarşısını geoiqtisadi diplomatiya ilə almağa çalışırdı. Tramp isə sərt diplomatiya taktikalarından istifadə edərək Obamanın layihəsini rəfə qaldırdı və Çinə qarşı regionda ticarət savaşları başlatdı.

Çin, Tayvan, Cənubi Koreya, Şimali Koreya, Yaponiyanın sahilində yerləşdiyi, təbii sərvətləri ilə zəngin Şərqi Çin dənizi uğrunda həm sahil dövlətləri, həm də ABŞ və Çin arasında ciddi rəqabət davam edir. Qeyd edək ki, ABŞ Sakit Okeandakı dəniz gücünün böyük bir qismini  2019-cu ildə hərbi qarışıdurma riskinin yüksək olması səbəbilə məhz bu əraziyə yönləndirib. Əgər bu gün dünyanın gündəmində koronavirus olmasaydı böyük ehtimalla biz Çin və ABŞ arasında Şimali Sakit Okean hövzəsindəki qarşıdurmanı müşahidə edəcəkdik. Lakin təsadüfə baxın ki, koronavirus pandemiyası məhz Çində meydana gəldi, hazırda isə virusun episentri ABŞ və Avropadır. Bəs koronavirusdan sonra qüvvələr balansı kimin xeyrinə dəyişəcək, ABŞ-ın, yoxsa, Çinin?

ARDI VAR...

 

Nicat İSMAYILOV

BAMF-ın Özbəkistan təmsilçisi Şuxrat Barlas "Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - FOTOLAR - VİDEO

Xəbər xətti

Şoyqu Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi təyin edilib
Şoyqu Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi təyin edilib
23:00 12.05.2024
Quba və Xaçmaza dolu yağır
Quba və Xaçmaza dolu yağır
22:40 12.05.2024
Azərbaycan atleti Özbəkistanda qızıl medal qazanıb
22:20 12.05.2024
Braziliyada daşqınlar nəticəsində ölənlərin sayı 143 nəfərə çatıb
Braziliyada daşqınlar nəticəsində ölənlərin sayı 143 nəfərə çatıb
22:00 12.05.2024
Gürcüstanın daxili işlər naziri nümayişçilərə xəbərdarlıq edib
Gürcüstanın daxili işlər naziri nümayişçilərə xəbərdarlıq edib
21:40 12.05.2024
Nigerlə Benin arasında neft qalmaqalı yaşanır
21:20 12.05.2024
Gürcüstan parlamenti mayın 14-də qalmaqallı qanuna üçüncü oxunuşda baxacaq
Gürcüstan parlamenti mayın 14-də qalmaqallı qanuna üçüncü oxunuşda baxacaq
21:00 12.05.2024
Ölkə ərazisində qeyri-sabit hava şəraiti mayın 15-ə qədər davam edəcək
Ölkə ərazisində qeyri-sabit hava şəraiti mayın 15-ə qədər davam edəcək
20:45 12.05.2024
Şuşada 23 rəssamın əsərləri nümayiş olunur
20:30 12.05.2024
Şuşada “Xarıbülbül” beynəlxalq musiqi festivalı davam edir
Şuşada “Xarıbülbül” beynəlxalq musiqi festivalı davam edir
20:20 12.05.2024
Ruslar Antalyanı tərk edirlər - SƏBƏB
Ruslar Antalyanı tərk edirlər - SƏBƏB
20:00 12.05.2024
Premyer Liqa: "Sabah" səfərdə "Qəbələ"yə uduzub
19:40 12.05.2024
Gürcüstan Prezidenti Tbilisidə etiraz iştrakçilarını diqqətli olmağa çağırıb
19:20 12.05.2024
NASA Marsa 2 ayda gedə biləcək raket hazılayır
19:00 12.05.2024
ATƏT sədrinin Cənubi Qafqaza səfərinin vaxtı məlum olub
18:40 12.05.2024
XİN Braziliyaya başsağlığı ünvanlayıb - FOTO
18:20 12.05.2024
Yunanıstanın baş naziri Miçotakis Türkiyəyə gedir
Yunanıstanın baş naziri Miçotakis Türkiyəyə gedir
18:00 12.05.2024
İndoneziyada daşqınlar və torpaq sürüşmələri nəticəsində 28 nəfər ölüb
17:40 12.05.2024
Britaniya Qəzzaya humanitar yardım çatdırmaq üçün qoşun göndərməyəcək
17:20 12.05.2024
Sahibə Qafarova Özbəkistanda Asiya Qadın Forumunda iştirak edəcək
17:00 12.05.2024
DİM: 70 nəfər dövlət qulluğunda fəaliyyətini davam etdirəcək
DİM: 70 nəfər dövlət qulluğunda fəaliyyətini davam etdirəcək
16:40 12.05.2024
Rusiyanın bu ölkədəki səfiri öldü
16:20 12.05.2024
Xalq Artisti Şamil Süleymanov Şuşada olan bərpadan danışdı - VİDEO
Xalq Artisti Şamil Süleymanov Şuşada olan bərpadan danışdı - VİDEO
16:07 12.05.2024
Roma Papası hökümətləri demoqrafik böhranla mübarizəyə çağırdı
Roma Papası hökümətləri demoqrafik böhranla mübarizəyə çağırdı
16:00 12.05.2024
Gürcü bloqer Uça Abaşidze və xanımı həbs edilib
15:40 12.05.2024
Rusiya sərhədçiləri Zəngəzurda keçid məntəqələrini bağlayır
Rusiya sərhədçiləri Zəngəzurda keçid məntəqələrini bağlayır
15:20 12.05.2024
İqlim aktivisti Qreta yenidən İsveçdə saxlanıldı
İqlim aktivisti Qreta yenidən İsveçdə saxlanıldı
15:00 12.05.2024
Zaxarova “Eurovision” mahnı müsabiqəsini Qərbi Avropanın “cənazəsi” adlandırdı
14:40 12.05.2024
Ukrayna Belqorod şəhərinə zərbə endirdi: 4 ölü, 21 yaralı var
14:20 12.05.2024
Nepal alpinisti Everest dağını 29-cu dəfə fəth edib
Nepal alpinisti Everest dağını 29-cu dəfə fəth edib
14:00 12.05.2024
Ermənistanda hərbi xidmətdən yayınmağın qarşısını almaq üçün qaydalar sərtləşdirilib
13:40 12.05.2024
Gürcüstan parlamentində “Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” qanun layihəsinə III oxunuşda baxılacaq
13:20 12.05.2024
Şalva Papuaşvili: Aİ və NATO-nun qapıları neçə illərdir üzümüzə bağlıdır
13:00 12.05.2024
Venesuela Qayana ilə mübahisəli ərazidə körpü tikir
12:40 12.05.2024
Ərdoğan və Miçotakis bir sıra sahələr üzrə əməkdaşlıq sazişləri imzalayacaqlar
12:20 12.05.2024
Şimali Koreya yeni çoxvektorlu atəş sistemini sınaqdan keçirib
Şimali Koreya yeni çoxvektorlu atəş sistemini sınaqdan keçirib
12:00 12.05.2024
Əksər rayonlara yağış yağıb, şimal-qərb küləyi əsib - FAKTİKİ HAVA
11:40 12.05.2024
“Azərkosmos” Dubayda keçiriləcək beynəlxalq sərgidə iştirak edəcək
11:20 12.05.2024
Makron Olimpiada ərəfəsində “yoxsulluğu ört-basdır etməkdə” İTTİHAM OLUNUR - FOTO
Makron Olimpiada ərəfəsində “yoxsulluğu ört-basdır etməkdə” İTTİHAM OLUNUR - FOTO
11:00 12.05.2024
Çexiya Prezidenti Ukraynanın NATO-ya daxil olması ilə bağlı planlarını açıqlayıb
10:40 12.05.2024
Hamısı