Dünyanın münaqişə ocaqlarında baş verən hadisələr səbəbi ilə milyonlarla insanın yaşadığı ərazilərdən miqrasiya etməsi dünyanın sosial-iqtisadi sabitliyini və rifahını pozur. Hal hazırda bu qədər insanın öz məskənindən uzaqlaşması və sabit yaşayış yerlərinin olmaması dünya balansı pozur.
Müasir dünyada müharibələrə görə edilən miqrasiya ən vacib problemlərindən biri hesab olunur. XXI əsrin başlarından humanitar yardımların sayının artması səbəbi ilə insanların müharibə ocaqlarından daha təhlükəsiz ölkə və ya şəhərlərə köç etməsi dünyanın sosial-iqtisadi balansına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edib. İnkişaf etmiş ölkələrin bu sahə üzrə bir çox ciddi addımlar olsa da, problemin həll olunması vaxt tələb edir desək, bəlkə də, yanılarıq.
Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının verdiyi məlumata görə, 2022-ci ildə dünyada 281 milyon beynəlxalq miqrant var ki, bu da dünya əhalisinin 3.6%-ni təşkil edir. Qeyd edək ki, son otuz ildə müharibə miqrantlarının sayı hədsiz dərəcədə artmışdır. Əlavə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, 1990-cə ildə bu rəqəm 128 milyon daha az idi.
İqtisadi təsirlər
Müharibədə iştirak edən dövlətlərin iqtisadi baxımdan sarsılması mütəmadi bir gerçəklikdir. Bu zaman əhalinin stabil həyat, səhiyyə qayğısı, ərzaq, yaşayış yeri, təhsil və azadlıq hüquqları ilə təmin edilməsi bəzən gerçəkləşmir. Beləliklə, insanlar ən təməl ehtiyyaclarını qarşılamaq üçün digər ölkələrə üz tuturlar ki, bunların əsasını İnkişaf Etmiş Ölkələr təşkil edir. Bəs insanların müharibələrə görə miqrasiya etməsi dünyanın iqtisadi nizamına necə təsir edir? Yüzminlərlə və ya milyonlarla insanın qaçın olaraq hər hansı bir ölkəyə köç etməsi ssenarisinin teorik baxımdan nizamlı bir hadisə kimi görünür. Lakin, praktikada bu proses gözləniləndən daha xaotik bir halda baş verir. Birinci növbədə qaçqınlar üçün düşərgə qurulması və onların ərzaqla təmin olunmasının maddi qarşılığı olmur. Qaçqınlara hərtərəfli xidmətin göstərilməsini də hesaba qatsaq tibb, fövqaladə hallar, dövlət rəsmiləri və könüllü qruplaşmaların miqrantlar üçün xüsusi ərazilərdə toplaşması ölkədə iqtisadi gərginlik yaradır. Aktiv şəkildə çalışan vətəndaşların işlərindən yayınması və normadan artıq məhsulun istehsal edilməsi ölkənin illik sehabatında təmin edilməsi gözlənilən məbləği qarşılamır.
Uzunmüddətli perspektivdə biz qaçqınların qəbul edildiyi regionda ev qiymətlərinin artmasını da müşahidə edə bilərik. Buna səbəb ev almaq üçün rəqabətin artmasıdır ki, bu da öz növbəsində qiymətlərin bahalaşmasına şərait yaradır. İqtisadi dildə bunlar iqtisadiyyatın “genişləndirici təsirləri” adlanır. Əlavə bir dayişiklik əmək bazarında nəzərə çarpır. Qaçqınların əmək bazarına daxil oması və bir çox hallarda onların yerli əhalidən daha ucuz məbləğdə işləməyə razı olması ölkədə iş rəqabətini qat-qat artırır. Hətta bir çox Avropa ölkələrinin vətəndaşları bu problemdən olduqca narazıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, işsizliyə yol açan bu hal xalq arasında rifahın aşağı səviyyəyə düşməsinə şərait yaradır.
Ən böyük miqrasiya zonaları
BMT-nin Miqrasiya Agentliyinin 2023-cü ildə verdiyi statistikaya nəzər salsaq, görə bilərik ki, Suriyada baş verən vətəndaş müharibəsinə görə, ümumilikdə 12 milyon suriyalı yaşadığı yerdən köç etmişdir. Onlardan 6.8 milyonu ölkədaxili ərazilərdə məskunlaşmış, 5.4 milyonu isə, xaricə üz tutub. egionda miqrantlar üçün ən çox sosial və iqtisadi vədlər verən ölkə olduğundan Türkiyə onların 3.4 milyonuna ev sahibliyi edir.
“Migration Data Portal”-nın 2021-ci il üçün verdiyi statistikaya əsasən, başqa bir uzun müddətli müharibə ocağı olan Əfqanıstandan, ümumilikdə 2.7 milyon vətəndaş miqrasiya edib. Bunlardan 780 mini İran, 1.7 milyonu Pakistan, yerdə qalanı isə Türkiyədə yer alıb.
Sosial tədirlər
Qısa müddətdə birdən-birə qaçqınların məskəninə çevrilən ərazilər resurs gərginliyi və ətraf mühitin deqradasiyası ilə üzləşə bilər ki, bu da yerli inkişafı maneə törədir. Məskunlaşma zonası əgər bu kimi hallara hazır deyilsə, şəhər yerlərində qaçqın axını su və elektrik enerjisi çatışmazlığına gətirib çıxara bilər ki, bu da həm qaçqınlar, həm də ev sahibi icma üçün daha yüksək xərclərə, səhiyyə və təhsil kimi xidmətlərin həddən artıq sıxlaşmasına, nəqliyyatın və çirklənmənin artmasına, iş və mənzil üçün rəqabətə səbəb ola bilər. Bu amillər işsizlik, inflyasiyanın artması, gərginlik yaradır, sosial və iqtisadi bərabərsizliklərin artması ilə nəticələnir. Məişətdə iqtisadi çatışmazlığın artması isə, əhalinin daha stresli və qeyri-rifah şəraitində yaşamasına təkan verir.
Misal olaraq, müharibə qaçqınlarının Avropa ölkələrinə veridiyi təsirə nəzər salmaq olar. Qeyd edək ki, qaçqınların çoxu Almaniya Böyük Britaniya, İtaliya, İsveç, Fransa və Polşa kimi ölkələrə müraciət edirlər. Məsələn, Almaniya 2016-cu ildə sığınacaq üçün müraciət edənlərin 60%-ni ölkəyə buraxdı. Təbii ki, bunu da vurğulamaqda fayda var ki, Almaniya, Fransa və Böyük Britaniya kimi ölkələr qaçqınlardan ölkənin istehsalat sənayelərində irəliləyiş əldə etmək üçün istifadə edir. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının verdiyi məlumata görə miqrant qəbul edən ölkələr bu haldan özlərinin lehinə istifadə edə bilirlər. İqtisadi problemlər öz növbəsində insanların həyat standartlarının aşağı düşməsinə şərait yaradır. Beləliklə, qaçqınların sayının artması ölkələrə ən çox sosial baxımdan zərər vurur. Əhalinin fərqli mədəni xüsusiyyətlərə sahib olması vətəndaşların miqrantlara qarşı nifrət hissi bəsləməsi halını yaradır. Ölkədə milli rifahın sarsılması isə, dövlətə birbaşa zərər vurur.
Fərid Axund
