2019-cu il Nəsimi ili elan edilməsi şairin həyatı, yaradıcılığı və s ilə bağlı bir sıra mübahisəli məqamları yenidən gündəmə gətirilib. Bakı Dövlət Universitetinin “Ərəb filologiyası” kafedrasının professoru Aida xanım Qasımovanın bu gün Feysbuk səhifəsində “Nəsimi qətlə yetirilib, sonra dərisi soyulub” iddiasının doğru olmadığını yazıb. Statusu olduğu kimi təqdim edirik.
“Bu yaxınlarda çox hörmət etdiyim Fidan xanım Rzayeva da, Nəsiminin əvvəl qətlə yetirilib, sonra dərisinin soyulması fikrini səsləndirib. Bu, Nəsimi ilə bağlı mübahisə doğuran məqamladan biridir. Belə ki, ərəb mənbələrində belə bir cümlə yer alıb: “Sultan onun edamını əmr etdi. VƏ boynu vuruldu VƏ dərisi soyuldu VƏ çarmıxa çəkildi.” Bundan əvvəl Qurani Kərimdən İsa əl-Məsihlə bağlı ayəni misal çəkib burada VƏ ilə gedən sıralanmanın hadisələrin zamanca ardıcıllığına işarə etmədiyini bildirmişdim. Təəssüf ki, “Nəsimi qətlə yetirilib, sonra dərisi soyulub” iddiaları kəsilmir. Bəziləri buna o qədər önəm verməsə də, burada söhbət Nəsiminin ƏZABKEŞ statusundan gedir və bu statusu ondan almaq olmaz. Sözə qüvvət bir daha ərəb qrammatikasına və burada VƏ bağlayıcısının xüsusiyyətinə qayıtmalı oldum. Bu bağlayıcını Fə bağlayıcısı ilə müqayisə edən 13 əsr leksikoqrafı İbn Mənzur “Lisan əl-arab”da görkəmli dilçi alim əl-Fərraya istinadən deyir:
اذا قلت زرت عبدالله و زيدا فايهما شئت المبتدأ بالزيارة وان قلت زرت عبدالله فزيدا كان الاول هو الاول والآخر هو الآخر
“Sən “Abdullanı VƏ Zeydi ziyarət etdim” deyərkən, onların hansını istəsən əvvəl ziyarət etmiş ola bilərsən, amma sən “Abdullanı FƏ Zeydi ziyarət etdim” deyərkən, əvvəl birinci gələni, sonra da digərini ziyarət etmiş olursan.”
Deməli, ərəb dilində VƏ sıralanmasında hadisələr sözlərin düzülüşünə müvafiq olmaya bilər. Bu, xüsusi bir üslub kimi Quranda və Orta əsr mənbələrində işlənir. Ən-Nisə surəsində 157-ci ayədə İsa əl-Məsih barədə deyilir: “Onu öldürmədilər və onu çarmıxa çəkmədilər.” وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ Burada çarmıxa çəkmək öldürməkdən sonra gəlir. Qeyd etdiyim kimi, edam prosesinin bu cür təsviri ərəb dilinin üslubu ilə bağlı bir haldır. Burada İsanın əvvəl öldürülüb sonra çarmıxa çəkilməsi nəzərdə tutulmur. Eləcə də, Nəsimi ilə bağlı səslənən cümlə heç bir vəchlə onun öldürülüb sonra dərisinin soyulmasına dəlalət etmir.
Bu məsələ olduqca vacib olub Nəsiminin ƏZABKEŞliyi ilə bağlıdır. Məhz diri-diri dərisi soyulmaqla qətlə yetirildiyindən, əzabkeş olduğundan şairin şəxsiyyəti əfsanələrə qərq olmuş, onun bu faciəli məqamda şeirlər söyləməsi və s. kimi deyimlər xalq məhəbbətinin nəticəsi olaraq uydurulmuşdır. Bu məsələdə alimlərimiz həmrəylik nümayiş etdirsələr, daha düzgün olmazmı?”
.jpeg)
