Şuşa şəhərinin Ocaqqulu küçəsində yerləşən Zöhrabbəyovun evi XIX əsrdə, Arran memarlıq məktəbi üslubunda inşa edilib. Memarı Kərbəlayı Səfixan Qarabağidir.
Evin sahibi Şuşanın məşhur soylarından biri Zöhrabbəyovlar soyunun nümayəndəsi II gildiya taciri Abbasqulu bəy Zöhrabbəyovdur. Evin tikintisini Abbasqulu bəyin atası Kərbəlayı Mirzə Əkbər bəy başlayıb. Mirzə Əkbər bəy dünyasını dəyişdikdən sonra Abbasqulu bəy evin tikintisini tamamlayıb.
Evin tikintisi üçün Abbasqulu bəy Türkiyədən, İrandan gözəl ustalar dəvət etmişdir. 3 mərtəbəli evin iri və geniş şüşəbəndi başdan ayağa antik rəsmlərlə bəzədilib. Hər mərtəbədə 200-250 nəfərlik zal, şüşəbənd, yataq otağı, uşaq otağı, buxarlı aşbazxana və digər otaqlar var idi.
Sonralar Abbasqulu bəyin evi müsadirə edilir, özü isə ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçür. Sonradan bu ev şəkil qalereyasına çevrilib.
Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Şuşa işğal edildikdən sonra bina talan edilib, şəbəkədən pəncərələri və divar rəsmləri yoxa çıxıb. İşğal dövründə bina baxımsızlıq ucbatından dağıntılara məruz qalıb.
Zöhrabbəyovlar böyük nəsil olublar. Onlardan biri Mirzə Salah bəy 1859-cu ildə Şuşada anadan olub. Fransada və Sankt-Peterburqda təhsil aldıqda sonra Şuşaya qayıdıb öz vəsaiti hesabına məktəb tikdirib və burada rus dili dərsi deməyə başlayıb.
Azərbaycanlılar üçün rus dilinin tədrisi dərs vəsaitini yazıb. Sonradan bir müddət Şuşa Real Məktəbində müəllimlik edib. "Tegin" təxəllüsü ilə şeirlər yazıb. Binanın çox gözəl şəbəkəli pəncərələri olub. İşğal dövründə baxımsızlıqdan bir hissəsi uçub.
Həmin nəslin nümayəndəsi olan, Məryəm xanım Zöhrabbəyova uzun illər Azərbaycan Televiziya və Radiosunda çalışmışdır. Bu radionun əvəzedilməz “Ana” jurnalının aparıcısı olub. İllər boyu ən populyar, necə deyərlər, ən reytinqli veriliş imiş. Bu verilişdə respublikanın bütün bölgələrində yaşayan anaların, qadınların, qızların çalışdıqları sahələrdə qazandıqları uğurlardan, arzu və istəklərindən, Azərbaycan qadınına xas olan mənəvi dəyərlərdən söhbət açılardı. Ay ərzində yüzlərlə məktub alarmış Məryəm xanım dinləyicilərindən. Onların arasında Şuşadan göndərilənlər olurdu.
Ailə 1930-cu illərin sonlarında əyinlərində sovet forması olan kişilərin evə soxularaq və oranı qarət etdikdən sonra ata ocağını tərk etmək məcburiyyətində qalır.
Bu hadisədən sonra ailə qərara gəlir ki, daha Şuşada yaşaya bilməyəcəklər. Bu, onlara çox dərin zərbə olur. 1940-cı ildə isə ailə Məryəm Zöhrabbəyovanın bütün ömrünü keçirdiyi Bakıda məskunlaşdı. O, zadəgan mənşəli olmaqla yanaşı, 50 ildən artıq Azərbaycan Dövlət Radio və Televiziyasında çalışaraq ölkəmizdə ilk qadın redaktor kimi də tanınır.
Sovetlər dönəmində Zöhrabbəyovlar ailəsindən alınan Şuşadakı ev yerli rəsm qalereyasına çevrilir. Erməni işğalının bütün dövründə də ev qorunub saxlanılıb, lakin erməni KİV-lərinin məlumatlarına əsasən, həmin illərdə də ev acınacaqlı vəziyyətdə olub.
2020-ci ildə Məryəm xanım başda olmaqla, Zöhrabbəyovlar ailəsinin doğma şəhərə səfəri Şuşa şəhər Dövlət Qoruğu İdarəsinin köməyi sayəsində mümkün olub. Ailə üçün təkcə ata evinə deyil, həmçinin şəhərin digər əlamətdar yerlərinə - Şuşa qalasına, Cıdır düzünə, Gövhər ağa məscidinə, Bülbülün ev-muzeyinə və s. yerlərə ziyarətlər təşkil olunub.
O, uzun illər doğma yurd-yuvasını, ata ocağını yenidən görmək arzusunda idi. Və nəhayət, 2020-ci ilin noyabrında Şuşa Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad edildikdən sonra Məryəm xanımın bu arzusu gerçəkləşdi.
“Qalx, Şuşaya gedirik!”, – Məryəm xanım şəhər işğaldan azad edilən günün səhəri nəvəsinə deyib. Həmin vaxt 90 yaşı olmasına baxmayaraq, o, dərhal yola çıxmağa hazır idi.
Və artıq çoxdan gözlənilən an gəldi. Ötən gün Məryəm xanım ailəsi ilə birlikdə doğma torpağına ayaq basıb, uzun illər gedə bilmədikləri doğma yurdlarını görə bilib.
Oğuz
