Umberto Ekonun fikrincə postmodern ədəbiyyat öz kütləviliyini təmin etmək üçün həm də əyləncəli olmalıdır. Bəs bizim yazıçılar necə düşünür. Sualımız konkretdir: “Ədəbiyyat əyləndirməlidirmi?” 

Ednews cavabları təqdim edir:

Ədəbiyyatşünas, tənqidçi Cavanşir Yusifli:

"Məsələnin tarixi köklərinə gedildikdə bu, daha aydın görünür və ortaya çox maraqlı məsələlər çıxır. Ən məşhur nağılların, ən gözəl bədii əsərlərin süjet poetikasını araşdırdıqda belə bir fakt ortaya çıxır. Məsələn, bu nağılların süjetinin ilkin variantı öz qəddarlığı ilə seçilirmiş. Şarl Pero və Qrimm qardaşlarının və digər nağılçıların yazdıqları əsərlər əsasən orta əsrlərdə meydana çıxıb və onların orijinal süjetləri xüsusi qəddarlığı və məişət səhnlərinin naturalistliyi ilə diqqəti cəlb eləyib. Məsələn, yatan gözəl haqqında nağılda yadelli kral qızı öpmür, zorlayır. Canavar təkcə nənəni yemir, kəndin az qala yarısını dişindən keçirir. Başqa bir nağılda bacılar başmağı geyinə bilmək üçün biri barmağını, digəri dabanını kəsir. Bədii əsərlərdə əyləndirmə - insan ruhunu oyatma, istiqamətləndirmə, dünya, gerçəklik haqqında bildiklərimizin sınırlarını genişləndirmə prosesi bir an olsun dayanmır. Bu səbəbdən, indi oxuduğunuz kitabların süjetlərinin hansı dəyişikliyə uğradığını bilmək çox maraqlıdır. Bəzən tərcüməçilər də ədəbiyyatın, lap elə çox ciddi əsərlərin adına ironiya və gülüşlə yanaşıblar. Məşhur yazıçı və publisist Aleksandr Sumarkov “Hamlet”i ilk dəfə rus dilinə çevirib, özü də bu şəkildə: “Omlet, Daniya şahzadəsi”... Yaşadığı müddətcə Frans Kafka əsərlərini nəşr etdirmirdi, onları doğrudan da boş şey hesab edirdi. Vərəm xəstəliyinə tutulmuşdu, dostu Maks Broddan xahiş eləmişdi ki, öləndən sonra bütün əlyazmalarını yandırsın. Gi dö Mopassanın ən çox zəhləsi getdiyi şey Eyfel qülləsi idi. Ancaq hər gün də burda oturub nahar edərmiş, izahı da beləymiş ki, yeganə yerdir ki, burdan qüllə görünmür. Bədii əsərin "əyləncə qatı" əslində araşdırılmalıdır".

Yazıçı Etimad Başkeçid:

“Biz ədəbiyyata həddən artıq ciddi yanaşırıq. Onu fetişləşdirir, elə təriflər veririk ki, adam bəzən kitabı əlinə almağa da qorxur. Ədəbiyyat böyük qüvvədir, söz yox, ancaq mahiyyətcə əyləncə novüdür. Ciddi, klassik musiqi də eləcə. Bəyəm biz Motsartı, Bethoveni dərin fəlsəfi fikirlərə dalmaq üçün dinləyirik? Bununçün fəlsəfə kitablarını oxumaq lazımdır. Sadəcə, zövqlü ədəbiyyatı zövqlü adamlar oxuyur, populyar ədəbiyyatı isə, əksinə.
Yüksək bədii meyarlara cavab verən ədəbiyyat istər-istəməz düşündürür, insanı bəzi pisliklərdən arındırır. Mən heç bir böyük sənətkardan «ədəbiyyat – ciddi məsələdir» iddiası eşitməmişəm, baxmayaraq ki, belələri də yox deyil. Ancaq Oskar Uaylddan tutmuş Rey Bredberiyə qədər, çoxları ədəbiyyatın əyləncə olduğunu deyir və məncə düz deyir”.

Şair Qismət Rüstəmov:

“Ədəbiyyat bədii gücündən, intellektual yükündən, problematikasının miqyasından başqa, mütləq şəkildə həm də əyləndirməlidir. Əyləncəviliklə intellektuallığın vəhdəti çağdaş ədəbiyyatın ən xarakterik məziyyətidir. Və məncə təkcə çağdaş ədəbiyyatın yox, elə klassiklərin əsərlərində də əyləncəvi damar həmişə olub. Məsələn, mənə həmişə elə gəlib ki, Şekspir "Hamlet"i yazanda nə qədər təlatümlü ruhi əhvalda olsa da, həm də Hamlet obrazını yaradarkən həddindən artıq əylənib. Yaxud dünyanın bəlkə də ən hüznlü romanı "Don Kixot"u yazarkən sol qolu olmayan Servantes, fikrimcə, yalnız iztirab çəkməyib, həm də öz yazdıqları ilə əylənib”.

Yazıçı Kənan Hacı:

“Ədəbiyyatın əyləndirmək, yaxud kədərləndirmək, tərbiyə etmək və ya kiminsə tərbiyəsini pozmaq kimi bir öhdəliyi olmamalıdır və yoxdur. Əylənmək istəyənlər üçün çoxlu bulvar romanları var. Ciddi ədəbiyyat əyləncə menyusu üçün deyil, insanın təfəkkür sınırlarını genişləndirmək, masştablı düşünə bilmək yetənəyini formalaşdırmaq və dünyanı bütöv halda görməsini müəyyən mənada təmin etmək üçündür. Buna görə kitab heç vaxt əyləncə aksessuarlarına daxil edilə bilməz. Əylənmək üçün istirahət məkanları var. Əyləncə və kitab, tamam fərqli məfhumlardır”.

Şair Cəlil Cavanşir:

“Müasir ədəbiyyatın funksiyalarından biri də əyləndirmək, əyləncə olmalıdır. Amma əyləncəli ədəbiyyat istər-istəməz ciddi ədəbiyyatdan ayrılır. Məsələn uşaq ədəbiyyatı, detektiv, fantastika, qotik ədəbiyyat, eşq romanları məncə bu qəbildəndir. Sadəcə müasir çağda ədəbiyyatın əyləncə funksiyası aktual deyil. Bu boşluğu seriallar,filmlər, şoular kifayət qədər doldurduğu üçün ədəbiyyatın boynuna ciddiyyət yüklənir. Məncə yazıçı ən ciddi romanında belə oxucunu əyləndirməyi bacarmalıdır. Müasir oxucunu ağır mətnlərlə yükləmək, oxucunu ədəbiyyatdan küsdürməkdir”.

Oğuz