Azərbaycanda durmadan artan qiymətlər bir çox sosial və iqtisadi problemlərin yaranmasına səbəb olub. Bu gün yaşayış üçün vacib olan qida məhsullarının artımı sosial problemləri daha qabarıq şəkildə biruzə verir. Məsələn unun və çörəyin, eləcə də digər ərzaq məhsullarının bahalaşması buna misal ola bilər. Ekspertlərin verdiyi proqnoza görə bu ilin sentyabr ayından başlayaraq qeyri-yeyinti məhsullarının da qiymətlərində artım olacaq.
Əhalinin gəlirləri artmadığı halda bu bahalıqdan yaxa qurtarmaq üçün ekspertlər müəyyən təkliflər irəli sürüb. Azərbaycanda Real siyasi partiyasının sədr müavini, iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin fikrincə, şəbəkə marketlərdən gündəlik alış-veriş edən əhali ya ƏDV-dən azad edilməlidir, ya da əlavə dəyər vergisi 18%-dən 2%-ə endirilməlidir. Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanın büdcəsində hazırda 15 milyard dollarlıq müsbət saldo mövcuddur. Bundan əlavə, N.Cəfərli bildirib ki, Azərbaycanda neft və qazdan gələn gəlirlərin artması ilə bağlı ölkənin büdcəsində profisit var. Bu səbəbdən də ən azında ƏDV-nin 2%-ə endirilməsi qismən də olsa əhalinin maddi rifahına öz töhfəsini verə bilər.
İqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirovun fikrincə isə ƏDV-nin ölkədə azaldılması adekvat olmayan tərəflər üçün də qazanc mənbəyinə çevriləcək.
“Azərbaycanda inflyasiyanın sürəti nisbətən azalsa da düşünürəm ki, bunun yuxarı meyilləri hələ 2023-cü ilədək davamlı olaraq qalacaq. O ki, qaldı ƏDV-nin 2%-ə endirilməsi, düşünürəm bu sosial cəhətdən həssas qruplara o qədər də divident verməyəcək. Məsələn deyək ki, Azərbaycanda aşağı əmək haqqı alan bir nəfər bazarlıq üçün 100/150 manat xərcləyirsə, varlı təbəqələr bunun 10 qatını xərcləyir. Belə olan halda ƏDV-dən gələn gəlirin daha böyük hissəsi varlı təbəqəyə xeyir verəcək. Bu səbəbdən də mən düşünürəm ƏDV-nin ölkədə azaldılması yerinə, bunun ölkədəki sosial ehtiyaclı adamlara xüsusi paket formasında dəstək ayrılması daha uyğun olardı”.
Eldəniz Əmirov həmçinin sosial dəstəyə ehtiyacı olan insanlar üçün əlavə xüsusi güzəştlərin də olmasının vacibliyini vurğulayıb.
“Hesab edirəm ƏDV-nin qeyd olunan təbəqələr üçün azaldılmasına görə ölkənin kifayət qədər maddi imkanları var. Azərbaycanın valyuta ehtiyatı 55 milyarda yaxınlaşıb, neftin qiyməti də kifayət qədər yüksəkdir, eyni zamanda qaz ixracından xeyli mənfəət əldə olunur. Düzdür, əlavə valyutanın dövriyəyə buraxılması, əmək haqlarının qaldırılması inflyasiyaya stimul verən səbəblərdir. Lakin fikrimcə sosial dəstəyə ehtiyacı olan təbəqələri də yardımdan məhrum etmək düzgün olmaz, əksinə onlar üçün təkcə ƏDV-ni azaltmaq deyil, müəyyən dəstək paketləri hazırlamaq lazımdır”.
Ölkədə gündəmdə olan digər bir məsələ dolların qiymətinin ucuzlaşması ilə bağlı deyilən fikirlərdir. İqtisadçılar qeyd edir ki, “BigMac” indeksinə görə dolların qiyməti ötən gündən bəri 0.94 qəpiyə enib. Yaranan sual da budur ki, Azərbaycanda dolların məzənnəsi nəyə görə hələ də 1.70 manat olaraq qalır.
İqtisadçı Natiq Cəfərli bu suala da aydınlıq gətirib:
“Azərbaycanda manatın qiyməti inzibati qaydada tənzimlənir. Bizdə hər hansı “Big Mac” indeksinin hesablanması və yaxud da hansısa elmi olmayan amma mararaqlı olan metodologiya ilə manatın məzənnəsinin hesablanması mümkün deyil. Çünki bizdə qiymətli kağızlar birjası yoxdur. Həmçinin bizdə manatın məzənnəsi bazarda müəyyənləşdirilmir, sadəcə inzibati qaydada təyin olunur. Manatın qiymətində hər hansı dəyişikliyin olması həm siyasi, həm də Mərkəzi Bankın verəcəyi qərardan asılıdır. Bu səbəbdən də düşünmürəm ki, Azərbaycanda nəsə bir məzənnə dəyişikliyi ola bilər.
Düzdür son zamanlar neftlə qazdan gələn gəlirlərə və onların qiymətinin də yüksək olduğuna görə ölkəyə daha çox dollar axını olub. Lakin bu müvəqqəti haldır. Misal üçün, tutaq ki, manat möhkəmləndi və bir neçə aydan sonra neft yenidən ucuzlaşsa manat yenidən devalvasiyaya uğramalıdır? Bu səbəbdən də hökumət daha səbrli və ehtiyatlı davranır.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda üzən məzənnəyə keçmək üçün iqtisadi institutların olmaması da buna öz təsirini göstərir. Yəni inzibati məzənnə rejimi “Big Mac” indeksi ilə müəyyənləşdirilməsi mümkün deyil”.
Elnur Ənvəroğlu
