40 ildən çox müddət ərzində fəaliyyət göstərən Banqladeş bankı “Qramin”in təsisçisi və 2006-cı il Nobel mükafatı laureatı Məhəmməd Yunus yoxsulluğun aradan qaldırılması üçün ən güclü vasitənin bütün dünyada insanların istifadə etmədikləri sahibkarlıq potensialının üzə çıxarılması olduğunu deyir.

“Yoxsulluğu kasıblar yaratmır. O bizim qurduğumuz sistemin nəticəsində yaranıb. Yoxsul insanlar bonsay ağacına bənzəyir. Siz ən hündür ağacın ən yaxşı toxumlarını götürsüz və onu boy atması üçün gül dibçəyinə qoysanız o ancaq bir metr qalxacaq. Toxumda heç bir problem yoxdur. Problem dibçəyin ölçüsündədir. Cəmiyyət bu cür yüksəlmək üçün yoxsullara digərlərinə verdiyi şəraiti yaratmır. Məsələnin məğzi bundan ibarətdir”

Bu yaxınlarda Yunus “Üç sıfırdan ibarət dünya” adlı yeni kitabını yazıb: sıfır yoxsulluğun, sıfır işsizliyin, sıfır karbon qazı tullantısının yeni iqtisadiyyatı. Burada o kapitalizmin böhran vəziyyətində olduğunu bildirir.

O iqtisadiyyatda  “sosial müəssisələr” üçün  daha vacib rol oynayır .

Yunus 77 yaşında belə durmadan çalışır. O iştirak etdiyi heyranedici işi barədə danışır, - Banqladeş, Kolumbiya, Fransa, Haitidə, Hindistan, Yaponiya, Uqanda və digər ölkələrdə sosial biznesə dəstək və kodların işlənib hazırlanması bu fəaliyyətə daxildir.

“Bu xoşagəlməz hal hazırda hamıya aiddir. Məgər zəngin və nüfuzlu şəxslər küçədə yanlarından keçdikləri evsiz və ac insanlardan diqqətsiz qoya  yayıdıra bilər.

Keçən həftə biz yeni kitabını müzakirə etmək üçün Yunusla görüşdük.

- Bu kitab eyni zamanda həm də qərarlar və xəbərdarlıqlar yer alır. Təhlükəni nədə görürsünüz?

- Kitabda mən Oksfamın hesabatından misal çəkirəm. Orada deyilir ki, səkkiz varlı insanın gəliri dünyadakı kasıb insanların 50%-nin gəlirinə bərabərdir. Bu yaxınlarda onların sayının azaldığı barədə qəzetdə yazı gördüm. Narahatlığa iki əsas səbəb var: sərvətin təmərküzləşməsi və bu prosesin sürətli getməsi.

Biz 5 000 və ya 50 000 insanın gəlirinin dünyadakı yoxsulların yarısının gəlirinə bərabər olanda buna fikir verməmişdik. İndi onlar beş nəfərdir. Bir və ya iki ildən sonra ancaq bir nəfər olacaq.

Kapitalizm sərvəti ən aşağıdan qoparıb onu ən yuxarıya ötürə bilən mexanizmə malik sistemdir.  Burada yuxarıların günahı olmur. Onlar sadəcə sistemin tələbinə (pulun arxasınca getmək) riayət edir. Yuxarıdakı sərvət get-gedə böyüyərək daha az insanın əlində toplanır. Sərvət maqnit kimidir. Əgər sizdə kiçik bir maqnit varsa, siz az sərvət , böyük maqnitiniz olarsa böyük sərvət toplayacaqsınız.

Bu bizim siyasətimizi, cəmiyyətimizi dağıdacaq. Belə ki, sərvətin müəyyən insanların əlində cəmlənməsi hakimiyyətin bir qrup insanın əlində olmasına gətirib çıxarır. Bu qəzəb doğuracaq haldır və o hər şeyi dağıdacaq. Brexit də bu qəzəbin nəticəsidir. ABŞ-dakı seçkilər də həmçinin. Almaniyadakı seçkilər də bu sıradandır. Bu partlamaqda olan bombanın yavaşıdılan görüntüləridir. Bunun üzərində çalışmaq üçün çoxlu yuxusuz gecələr keçirməliyik.

-  Deyirsiniz ki, bu nəzəriyyə kapitalizm nəzəriyyəsinin əsasında durur.

-  Kapitalizm insanlara düzgün izah edilməyib. Bu nəzəriyyədə insanların öz şəxsi maraqlarından asılı olduğu fikri irəli sürülür.

-  Əgər bu nəzəriyyəyə dair fikirləri birləşdirsək nəticəsi necə olar?

-  Kapitalizm onun hansı variantını seçmənizlə ayırd edilir. Bu variantlardan biri sosial biznesdir və o insanlara problemlərinin həllində yardım etmək məqsədi daşıyır. Kitabımda bununla bağlı çoxlu sayda nümunələr var.

- Fərz edirəm ki, bəzi oxucular “Bu idealistlik kimi səslənir” düşünəcək.

- Əslində bu çox praktikdir. Zəhmətkeş insanlar hər zaman yanıma gəlib sosial şirkətlərin yaradılması üçün könüllü fəaliyyətlərini təklif edir. Məsəln McCain Foods şirkəti. Dünyada fransız qızartma məhsulunun 60%-i onlara məxsusdur. Və yaxud Kolumbiyalı fermerlərlə Kampo Vivo adlı birgə sosial biznesimiz var.

- Adi şirkətlər həmişə problemləri həll edir. Gəlirin motivini aradan götürməklə nə eldə etmiş oluruq?

- Əgər şəxsi mənfəət üçün olan motivi götürsəniz və yalnız problemin həlli barədə düşünsəniz əvvəl qarşılaşmadığınız çox sayda imkanları qazanmış olacaqsınız. Əgər texnologiyanın inkişafının hərəkətverici qüvvəsi şəxsi mənfəət yox, fədakarlıq olarsa texnologiya tez bir vaxtda dünyanı dəyişəcək böyük gücə çevriləcək.

- Maliyyələşmə necə həyata keçirilir?

- Burada xeyriyyəçilik əsas istiqamətdir. Bir çoxları sosial biznes fondları yaradır. Şəxsi sərvət önəmli mənbə ola bilər.

- Bu işdə maraqlı olan sahibkarlara nə demək istərdiniz?

- Sınayın. Sərvətinizin və ya korporativ sosial məsuliyyətinizin, fondun pulunun bir hissəsini sosial biznesə yatırım etmək üçün istifadə edin. Lakin əmin olun ki, bu doğrudan da insanların problemlərini həll edir. Bunu etməklə özünüzü də kəşf edəcəksiniz.