Rusiyalı politoloq və tarixçi Oleq Kuznetsov Bakıda Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) prezidenti Umud Mirzəyevlə görüşündə "Eurasia Diary"-ə verdiyi müsahibədə Rusiyada və Azərbaycanda keçirilən prezident seçkiləri arasında paralel aparıb.
- Bakıya tez-tez gələn hörmətli qonaqsınız. Bu dəfə prezident seçkilərində müstəqil beynəlxalq müşahidəçi kimi iştirak etmək üçün Azərbaycana gəlmisiniz. Seçki prosesini və seçki kampaniyasını necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycandakı prezident seçkiləri və Rusiyada 18 martda keçirilən prezident seçkiləri həm forma, həm də məzmun baxımdan bir-birinə çox oxşayır. Hər iki ölkədə seçki prosesində iştirak edənlər demək olar ki, eynidir. Rusiyada hazırki prezident, ümummilli lider kimi çıxış edir. Azərbaycanda da vəziyyət eynidır. Partiya nümayəndələri bütövlükdə çox da tanınmır və müəyyən bir fon yaradaraq fəaliyyət göstərirlər. Buna görə də, nəticələri öncədən proqnozlaşdırmaq mümkün idi.
Belə nəticələr üçün ilkin şərtlər var. Hər iki ölkənin iqtisadiyyatında dövlət sektoru - dövlət korporasiyası əsəs yer tutur. Təbii ki, onlar mövcud hökuməti dəstəkləyirlər. Onlar dövlət büdcəsinin 75-80% -ni təşkil edir. Başqa sözlə, nə Rusiya, nə də Azərbaycanda müxalifəti maliyyələşdirə biləcək maliyyə qrupları yoxdur. Buna görə, iri biznesin və ya dövlət səviyyəsində ayrıca nümayəndələrin dəstəyi ilə mövcud olan cırtdan partiyaların mövcudluğu üçün iqtisadi üstünlüklər yaradılır ki, onlar siyasi arenada ola və demokratik quruluş barədə danışa bilsinlər.
Digər tərəfdən, cəmiyyətdə müxalifətə qarşı sosial tələbat olmadığından və heç bir maliyyələşmə mənbəyi olmadığı üçün, indiki vəziyyətdən başqa, heç kim real intellektual alternativ yarada, ölkənin inkişafı üçün alternativ inkişaf modelini təklif edə bilməz.
- Putinin topladığı rekord sayda səslər barədə danışsaq bu, ilk növbədə, onun Suriya və Ukraynada yürütdüyü siyasətinin geniş miqyaslı dəstəklənməsindən xəbər verir. Niyə bu belədir?
- Rusiyadakı vəziyyət göründüyü qədər birmənalı deyil. Putini iki seçici kateqoriyası dəstəkləyir: yaşı 35-dən az olan gənclər və yaşı 60-dan çox olan təqaüdçülər. Özüm də daxil olmaqla başqaları ona dəstək vermir. Amma mən çox gözəl başa düşürəm ki, həqiqətən də, həmvətəndaşlarımın ¾ hissəsi indiki prezidentə səs verib. Mən bu seçimi qəbul etməliyəm.
Azərbaycanda iştirakçı fəallığını motivasiya etmək üçün daha fərqli bir metoddan istifadə olunmuşdu. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi faktoru millətin birliyi üçün mühüm amildir. O, dövlət və onun lideri ətrafında birləşir. Bir müşahidəçi olaraq gördüm ki, seçki məntəqələrinə hər yaş qrupundan olan insanlar gəlirdi.
Azərbaycanlılar üçün səsvermədə iştirak etmək vətənpərvərliyinin təzahürüdür. Dağlıq Qarabağı qaytarmaq istəyən hər bir azərbaycanlı şüuraltı olaraq səs verməli olduğunu düşünür. Bu cəhətdən o Rusiyadan fərqlənir.
- ATƏT-in Demokratik İnstitutlar və İnsan Haqları Bürosu (DİİHB) missiyasının Azərbaycanda prezident seçkiləri ilə bağlı tənqidi hesabatını necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycanda ATƏT-in missiyasının hansı vəziyyətdə bağlanıldığını hamımız yaxşı bilirik. ATƏT uzun müddətdir ki, fəaliyyəti adına uyğun gəlməyən bir struktur olmaqdadır. O tez-tez NATO-nun təcavüzkar hərəkətləri üçün siyasi çətir rolunu oynayır. Əlbəttə ki, ATƏT-in Azərbaycan ərazisində həyata keçirdiyi missiya təşkilatın statusuna zidd idi.
ATƏT-in Azərbaycana qarşı nə üçün belə bir qərəzli mövqedə olduğu aydındır. Bu Azərbaycandakı daxili proseslərə təsir göstərə bilmədiyi üçün cılız intiqamdır.
- Rusiyada və Azərbaycanda hakimiyyətin davamlılığına münasibətiniz necədir?
- İndiki hökumətin yüksək səviyyədə qanuniləşdirmə var: çox sayda insan onu dəstəkləyir. Bu, xalqın seçimidir. Qərbdə Rusiya və Azərbaycan vətəndaşlarının diktator seçən ərəb psixologiyasına sahib olan insanlar olduğu deyilir. Son zamanlar insanlar bunu deməyə başlayıblar. Ərdoğan konstitusiya islahatına başladığı və Gülənçiləri və Amerikaya aid elementləri ölkəsinin daxili siyasətindən kənarlaşdırdığı zaman türklər haqqında da belə danışmağa başladılar.
Bəlkə də Rusiya, Türkiyə və Azərbaycan vətəndaşlarının zehniyyəti avropalıların düşüncə tərzindən fərqlənir. Ola bilsin ki, bizim tarixi ənənələrimizdə monarxiyaya meyllənmə yoxdursa biz öz taleyimizə görə məsuliyyəti başqasını üzərinə atırıq. Avropada başqa ənənələr var. Biz iki tamamilə fərqli dünyalardanıq. Biz Avropa deyil, Avrasiya dünyasına aidik. Bundan əlavə, biz Qızıl Ordadan çıxmışıq. Psixotipimizin tamamilə başqa bir başlanğıc nöqtəsi. Fakt faktlığında qalır: isanlar öz liderlərini dəstəkləyirlər.
- Prezident seçkiləri hər zaman hər hansı bir ölkənin həyatında yeni bir dövrü simvolizə edir. Rusiya və Azərbaycanda liderlər yenidən seçildi. Dövlətlərin xarici və daxili siyasətləri dəyişəcəkmi? Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində irəliləyiş gözlənilirmi?
- Bu gün Rusiyanın və Azərbaycanın daxili siyasətinin necə inkişaf edəcəyini demək çətindir. Azərbaycanın başçısı ümumi strategiyanı müəyyən edən şəxsdir. İcraedici hakimiyyətin tərkibi müəyyən edilməyib. Hökumətin yeni tərkibi yaradılacaq. İcra hakimiyyətinin yekun tərkibi təsdiq edildikdə, daha konkret danışmaq mümkün olacaq.
Azərbaycanda dövlət və regional maraqlarında balans qorunmalıdır.
Hesab edirəm ki, Rusiya və Azərbaycanın xarici siyasəti dəyişməyəcək. Ölkələrimiz dinc şərait hökm sürür, manevr etmək üçün meydan yoxdur. Onların əvvəlki kursu davam etdirmək və ya təslim olmaq kimi seçimləri var. Rusiya özünü regional deyil, dünyəvi güc hesab etmək hüququnu müdafiə etməyə davam edəcək. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə çalışacaq.
Ermənistanda baş verən proseslər göstərir ki, Ermənistan Rusiyanın təsiri altından çıxır və Qərbin təsiri altına düşür. Uzun müddətdir ki, Ermənistan Rusiyanın vassalı idi. Beynəlxalq sanksiyalarla əlaqədar olaraq, Rusiyanın obyektiv olaraq öz peykini saxlamaq gücündə deyil.
Ora Qərbdən gələn kapital axını artıb. Xarici investisiyalar bir şey - pulun qorunmasına və investisiyaların qaytarılmasını təmin etmək üçün siyasi hakimiyyəti idarə etmək imkanının yaradılmasını tələb edir. Məhz buna görə, Ermənistanda dövlət başçısı Ermənistan Böyük Britaniyadakı keçmiş səfiri oldu. Kobud tərzdə desək, o, Ermənistanda Avropa investisiyalarına nəzarət etmək üçün təyin olunub.
Natalya Quliyeva
