Məlum olduğu kimi, Ermənistan və Azərbaycan arasında istər dövlət başçıları, istərsə də xarici işlər nazirləri səviyyəsində görüşlər intensivləşib. Bu intensivləşmə cəmiyyətdə bir çox fərqli mülahizələrin meydana gəlməsinə səbəb olub.

Humanitar Tədqiqatlar Cəmiyyətinin sədri, konfliktoloq Əvəz Həsənov Eurasia Diary-nin mövzuyla bağlı suallarını cavablandırıb:

Ermənistan və Azərbaycan arasında istər dövlət başçıları, istərsə də xarici işlər azirləri səviyyəsində görüşlər intensivləşib. Danışıqlar prosesində hansısa yeniliklər ola bilərmi?

Azərbaycanda xarici işlər naziri səviyyəsində Dağlıq Qarabağla danışıqlar prosesi fonunda “xalqları sülhə hazırlamaq” mesajı verilir. Paralel mesaj Ermənistanda verilir. Danışıqlar prosesində daha çox nəzərə çarpacaq güzəştləri etməyə məcbur olan Ermənistanda sülhdən danışmaq indi populyar olmasa da onun mümkünsüz olduğunu çox adam başa düşür. Necə ola bilər ki, 2016-cı il Aprel hadisələrindən sonra danışıqlar prosesində üstün mövqe qazanmış Azərbaycanda sülhdən danışmaq məğlubiyyət kimi qəbul olunsun. Azərbaycan faktiki olaraq status-kvonu şübhə altına alan addımları ilə danışıqlar prosesini daha da intensivləşdirə bilib. Baxmayaraq ki, Paşinyan hakmiyyəti yeni qaydalar ilə bu intensivliyi azaltmaqda maraqlı idi.

Qarabağ münaqişəsiylə bağlı ölkə ictimaiyyətində formalaşan dominant fikirləri necə qiymətləndirirsiniz?

Azərbaycanda yüzlərlə ictimai fəal vardır ki, onlar Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində yalnız müharibə variantını əldə rəhbər tutub, paralel edilə biləcək bütün həmlələri və formaları inkar edirlər. Onların səsləndirdiyi mesajlar çox patriotik olduğundan qulağa xoş gəlsə də, dövlətin müxtəlif variantlardan istifadə edərək münaqişəni həll etmək strategiyasına ziddir. Onların münaqişədən əziyyət çəkən insanlar arasında populyarlığı danılmazdır. Amma, dövlətin strategiyasını onların məntiqi ilə quracağıqsa çox asanlıqla bizi danışıqlar prosesində uduzdura biləcəklər. Danışıqlar prosesi çevik və hərtərəfli addımlara əsaslanaraq atılmalıdır. Paşinyan hakimiyyəti göstərir ki, o indi çevik addımlar variantına keçib. İndi bir qrup adamın sözünə inanıb hökumət özünün çevik addımlarından çəkinəcəksə bu bizim uğurumuz olmayacaq, beynəlxalq aləm bizə daha çox təzyiq edəcək.

Yalnız vətəndaş cəmiyyətinin imkanları qalıb ki, xalqa nəsə alternativ mesaj çatdıra bilsin. Çünki, biz danışıqlar prosesini aparan ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrləri ilə birbaşa təmasdayıq. Bir qrup vətəndaş cəmiyyəti təmsilçisi kiçik bir otağa toplaşıb sülhə nail olmağın variantlarını müzakirə edirlərsə burada ölkənin patriotik qüvvələri nədən narahat olur? Patriotik qüvvələrin sözünü eşidib səsləndirdikləri şüarlara əl çalan milyonlarla adam olacaq. Onları istər müxalifət, istərsə də hakimiyyət yönümlü mətbuat reklam edir. Çünki, patriotik mesajlar yaxşı satılır. 15 nəfərdən ibarət bir qrupun mətbuatın belə iştirak etməyə maraq göstərmədiyi bir zalda müzakirə apardığı niyə bunları narahat edir? Əgər münaqişəni Bakıda mediada şuarlar səsləndirməklə həll etməyin mümkün olduğunu hesab edirlərsə burada məntiq axsayır.

Ermənistanda bizə və sülhə münasibət necədir?

Ermənilər uzun müddətdir ki, Sarkisyan hakimiyyəti zamanında sülhə nail olmaqdan danışırdılar. Bütün beynəlxalq aləm onların bu məntiqinə “bəh-bəh” deyirdi. İndi Ermənistanda hakimiyyətə gələn demokratik qüvvələr “Qarabağ klanı” tərəfindən “Qarabağı satmaqda” ittiham olunur. Ona görə də sülhə çağırış Ermənistanda belə ittihamlar fonunda qarşı tərəfə öz arqumentlərini əsaslandırmağa rəvac verərdi. İndi onlar daha çox sülhdən deyil, birgə güzəştlərin əldə olunmasından danışırlar. Qeyd etdiyim kimi, Ermənistan çevik siyasətə keçib.

Sülh qardaşlığa çağırış deyil, sərfəli "nigah müqaviləsi" kimi bir şeydir. Kimin "vəkili" güclüdürsə o da çoxlu güzəştlər qazanacaq.

Paşinyan ziddiyətli bəyanatlar verir. Gah deyir Ağdam bizlik deyil, biz aranda yaşaya bilmərik, gah da deyir ki, problemin həlli Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasıyla bağlıdır, müzakirələri onunla aparın. Paşinyan nə istəyir?

Paşinyan vaxt qazanmaq istəyir. "Qarabağ klanı"nın hədəfinə tuş gəlmək istəmir. Ona görə də bir-biri əlaqəsi olmayan bəyanatlar verir ki, cəmiyyət və beynəlxalq aləm özü onun fikirlərinin "razborka"sı ilə məşğul olsun.

Azərbaycanın Qarabağ probleminə yanaşması və Ermənistanla bağlı yürütdüyü siyasəti necə qiymətləndirirsiniz?

Azərbaycan tərəfi bütün təhriklərə baxmayaraq, danışıqlar prosesində məğlub vəziyyətdə deyil. Halbuki, bütün dünya maraqlır idi ki, nəticəsindən asılı olmayaraq münaqişə tez bir zamanda həll olunsun, Azərbaycan və Ermənistan arasında diplomatik və iqtisadi münasibətlər bərpa olunsun. Azərbaycan isə daha çox ədalətli sülhün tərəfdarı olduğundan nəticəyə tələsmir. Təbii ki, insanlar əziyyət çəkir, torpaq həsrətində dünyasını dəyişirlər. Amma, münaqişələrin həlli asan görünməsin. Xüsusən də, müharibənin nəticəsini uduzan bir tərəf üçün danışıqlar prosesində təşəbbüsü ələ almaq asan deyil və bu uzun vaxt aparır.

Nicat İsmayılov