Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2023-cü ilin sonunda Türkiyənin kosmosa raket buraxmağı və Aya enməyi planlaşdırdığını açıqladı. Ərdoğan Yerdə söz sahibi olmağın göylərdən keçdiyini dedi. Türkiyə prezidentinin bəyanatından sonra Gebzelidəki göytürk əlifbasında “Göy üzünə bax, Ayı gör" yazılı sirli metal blok bununla əlaqədar və reklam məqsədli idi.
Qeyd edək ki, Aya sərt eniş Türkiyə Cümhuriyyətinin 100-cü ildönümünə təsadüf edir.
Türkiyə Kosmik Agentliyinin (TUA) rəhbəri Serdar Hüseyin Yıldırımın sözlərinə görə, Aya ilk səyahət 10 gün çəkəcək və orada Türkiyə bayrağı sancılacaq. İkinci səyahət 2028-ci il üçün planlaşdırılır. Aya yumşaq eniş geniş elmi araşdırmaları nəzərdə tutur. Türkiyə “İmece” adlanan peykində kosmosa öz vətəndaşını göndərəcək. TUA rəhbəri bildirib ki, əvvəl bu şəxsin seçilməsi üçün müraciətlərə baxılacaq. Kosmosa səyahət zamanı yüksək fiziki göstəricilərin önəmli olduğunu nəzərə alsaq, üstünlük kişi və ya qadın pilotlara veriləcək. Növbəti iki ildə onların arasından seçilmiş bir neçəsi təlimlərdə iştirak edəcək və sonda bir və ya iki nəfər seçilərək Aya göndəriləcək.
Bundan əlavə, Türkiyənin sənaye və texnologiyalar naziri Mustafa Varank, Türkiyə, Azərbaycan və Pakistan arasında kosmik fəaliyyət sahəsində müqavilələrin imzalanacağı açıqlaması ilə çıxış edib. Bu, üç qardaş ölkə arasında əməkdaşlığının yeni mərhələsidir.
Eurasia Diary Türkiyənin kosmik səyahəti və Türkiyə-Azərbaycan-Pakistanın kosmik sahədə fəaliyyəti barədə Beynəlxalq münasibətlər üzrə fəlsəfə doktoruna namizəd Aynurə Bağırovadan müsahibə alıb.
Türkiyə, Azərbaycan və Pakistanın kosmik sahədə imzaladığı müqavilə hərbi, yoxsa elmi sahəni əhatə edir? Bu əməkdaşlığın perspektivləri nə olacaq?
- Pakistan və Azərbaycan ilə əməkdaşlıq haqqında sənəd artıq hazırdır və qısa zamanda imzalar atılacaq. Bu Türkiyə Kosmik Agentliyi tərəfindən hazırlanan 10 illik kosmik planıdır və vaxt keçdikcə ortaq ölkələrin iqtisadiyyatının inkişafında ciddi rol oynayacaq. Demək olar ki, bu iqtisadi və elmi layihədir, ancaq bunu da yaddan çıxarmamaq lazımdır ki, siyasi güc də iqtisadi gücə bağlıdır. Əgər siyasi cəhəti “qütbləşmə” olaraq nəzərdə tutursunuzsa, onda bunu da qeyd edim ki, ABŞ, Rusiya, Yaponiya, Hindistan, Çin və bu ölkələrdəki şirkətlərlə danışıqlar hələ davam edir, bu ölkələrin də əməkdaşlığa qoşulacağını nəzərdə tutan bir layihədir. Ona görə də elmi cəhəti üstündür.
Azərbaycanın artıq kosmik peyki var. Bu əməkdaşlıqda kimlər bizə kömək ola bilər və ya əksinə mane ola bilər?
- Bu əməkdaşlığın fraqmentini İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı yaşadıq. Türkiyənin mənəvi dəstəyi tək olmadığımızı, birlikdə daha güclü olduğumuzu (olacağımızı) siyasi arenada bir daha nümayiş etdirdi. Eyni zamanda, Pakistanın nüvə gücü olarak yanımızda olması da çox vacib idi. Ümumiyətlə, Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra ikiqütblü dünya sistemi artıq çoxqütblüdür. Türkiyə və Azərbaycan da bu çoxqütblü dünya siteminin tələbi olan çoxtərəfli əməkdaşlıqları uğurla yerinə yetirir. Necə deyərlər tək əldən səs çıxmaz.
Ərdoğanın Aya enmək planı Türkiyəyə nə gətirəcək? Nəzərə alsaq ki, Avropanın aparıcı dövlətləri bunu etmir, Türkiyəni nə vadar etdi ki, buna getsin? Türkiyənin hazırki böhran zamanında bu maliyyə xərcləri bu layihənin həyata keçirilməsi və davam etdirilməsinə kifayət edəcəkmi?
Bəli, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan ötən gün Türkiyənin Milli Kosmik Proqramının hədəflərini açıqlamışdı. Kosmik sahədə strateji proqramı yeni nəsil milli peyklər istehsal etmək, kosmosla əlaqə qurmaq, kosmik liman yaratmaq kimi mühüm sahələri əhatə etməktədir. 1 ildən artıq bir müddətdir ki, bütün dünyanı iflic edən koronavirus pandemiyası ilə qarşı-qarşıya ikən, elmi tədqiqatların, elmi cəhətdən asılı olmamağın dəyərini yəqin ki, daha yaxşı anladıq.
Avropanın aparıcı dövlətləri ilə Türkiyəni müqayisə etmək hansı cəhətdən lazımdır? Avropa İttifaqı bir neçə yüz min Suriya qaçqınının ölkələri üçün iqtisadi böhrana səbəb olacağını ifadə etdiyi dövrdə, Ərdoğan ölkəsinin qapılarını 4 milyon Suriyalı qaçqına açdı. 2020-ci ilin mart ayında Yunanıstan sərhəddində yaşananları və eyni zamanda Türkiyənin bu insanlara maddi və mənəvi sahib çıxmasını nəzərə alsaq, Avropa ilə Türkiyəni müqayisə etməyə ehtiyac qalmır.
Aya enməyə gəlincə isə, bunu ABŞ və SSRİ arasında yaşanan Soyuq müharibə dövründəki kosmik yarışı yadımıza salsaq (ABŞ və SSRİ arasında süni peyklərin buraxılması, kosmosa heyvanların və insanın göndərilməsi, avtomatik stansiyaların Ay, Mars və Veneraya göndərilməsi və insanın Aya ayaq basması ilə xarakterizə olunur) bütün bir dünya sistemini dəyişəcək əhəmiyyətdə olduğunu görərik. Elmi araşdırmaların və ixtiraların bəhrəsini yaxın zamanda İkinci Qarabağ Müharibəsində “Bayraktar” insansız hava sistemleri ilə gördük.
Gülnar Səlimova
