Litvanın alkas.lt xəbər portalında Xocalı soyqırımı ilə bağlı məqalə yayınlanıb. Eurasia Diary həmin məqaləni təqdim edir:
27 il əvvəl, 1992-ci ilin 25-26 fevral tarixlərində, Sovet ordusunun motoatıcı dviziyasının dəstəyilə Ermənistan Silahlı Qüvvələri məqsədli şəkildə ağır cinayət törədib. Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılar olan Xocalı şəhərində kütləvi qırğın baş verib. 613 nəfər öldürülüb, 487 nəfər yaralanıb, 1275 nəfər əsir götürülüb və indiyədək bu şəxslərin taleyi barədə məlumat yoxdur.
Xocalı Dağlıq Qarabağda, Stepanakertdən 10 km şimal-şərqdə yerləşir. Şəhər de-yure Azərbaycana məxsusdur, ancaq de-fakto ermənilər tərəfindən idarə olunur.
Əslində, mən ancaq bu şəhərin başına gələn faciəni eşitmişəm. Ermənilər iddia edir ki, 1914-cü ildə Osmanlı imperiyasının törətdiyi qırğınlar nəticəsində çox sayda erməni öldürülüb və bu millətlərarası gərginliyi artırıb.
Bu şəhərdə 600-1000 arası dinc azərbaycanlı Xocalı soyqırımından zərər çəkib.
Bu cür "ədalət" çox utancverici səslənir. Necə ki, Nürenberq prosesində təqsirləndirilən faşistə onun günahı üzündən qaz kameraları və əsir düşərgələrində on milyonlarla günahsız insanların öldürüldüyünü dedikdə o, bu rəqəmin on milyonlarla yox yalnız bir milyon olduğunu demişdi.
Beş il bundan əvvəl Kiyevdə Maydanda, "Səmavi Əsr" deyilən həyat söndürülmüşdü ...
İnsan həyatı bu qədər dəyərsizdimi? Azadlıq ölənlərin sayı, işğalçıların zülmlərilə ölçüləcək bir məfhumdur?
Bu fikirlər altı il əvvəl lentə alınmış və 18-ci "Cinema Spring" Beynəlxalq kinofilm festivalında nümayiş olunan Litvanın "Sonsuz Dəhliz" (“Endless Corridor”) sənədli filmində yer alır. Keçən cümə axşamı, Mikolas Riomeris Universitetinin akt zalında müxtəlif ölkələrdən gələn hörmətli qonaqlar və həmçinin, tələbələr 50 dəqiqə davam edən bu filmin qorxunc kadrlarını izlədi.
Filmdə şəhər dağıdılan gün, 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı baş verənlər, şəhərin təmamilə dağıdılması və yüzlərlə sakinin öldürülməsi, şikəst edilməsi, itkin düşməsi, əsir götürülməsi təsvir edilir. Buradakı erməni qəddarlığını sözlərlə ifadə etmək çətindir.
1992-ci ilin qışında Azərbaycan hərbçiləri hələ də Ağdamdakı hava limanını nəzarətdə saxlayırdılar. Ermənilər davamlı olaraq Xocalını atəşə tuturdu və fevralın sonunda onların şəhər üzərinə hücuma keçmələri nəticəsində yerli əhali şəhəri tərk etdi. “Açıq dəhliz” hesab olunan Qarqarçay qaçqınların son ümid yeri idi.
Bununla belə, hava limanına hücum başlayan kimi həmin dəhlizdə 600-dən çox insan qəddarlıqla öldürüldü. Şaxtada, fevralın soyuğunda qadınlar, uşaqlar, qocalar və digərlərinin cəsədləri təhqir olunaraq - başları, ayaqları, qolları kəsilib atılmışdı. Sağ qalanlarını geridə qalan həyatı didərgin kimi yaşamaq gözləyirdi.
Burada çox sayda insanın görüntüləri vardı. Erməni rəsmiləri iddia edirdilər ki, hücum erməni silahlı qüvvələri və 366-cı moto atıcı alayının dəstəyi ilə, cəbhə boyu düzülən Rusiya və Ermənistana məxsus ordu tərəfindən təşkil edilib. Amma, bu dəfə xüsusi formalı və gözlüklü adamlar peyda olmuşdu. Onlar Ağdam istiqamətinə çəkilən qaçqınları məhv etmək əmrini almışdılar. Silahla təchiz olunmamış və daha çox itki verməkdən ehtiyat edən Azərbaycan Silahlı Qüvvələri ora yerləşmişdi.
Filmdəki hadisələr Lazdijudan olan 23 yaşlı gənc jurnalist Riçard Lapaitisin gördükləri əsasında təsvir olunub. Filmin təqdimatında o, 1992-ci ildə Azərbaycana turist kimi gəldiyini, amma qəfildən belə drammatik hadisələrlə üzləşdiyini dedi. Öz kamerası ilə qorxunc hadisələrin əhatəsində olan Riçard birdən-birə Qafqaz regionunda peşəkar hərbi jurnalistə çevrilir. Soyqırım zamanı o, bombalanmış oteldə gizlənir, növbəti gün isə dağıdılmış şəhərin şəkillərini çəkir.
“Mən hətta dəfn mərasimlərinə belə getməyi xoşlamıram, amma mən sonu olmayan bir cəhənnəmə getdim. Öldürülmüş insanlar yük maşınları ilə daşınırdı. Daş daş üstündə qalmamışdı, sağ qalan bir nəfərin gördükləri onu ruhən və cismən məhv etmişdi: bir-birinin üstünə yıxılmış insanlar, parçalanmış cəsədlər. Mən xərəkdə bədəninin yuxarı hissəsi olmayan bir insan gördüm, gözləri oyulmuşdu”. Dəhşətli müharibə təcrübəsi yaşamış, bu ölümcül savaşdan əziyyət çəkmiş jurnalist öz hisslərini televiziyada göz yaşları ilə ifadə edir.
Filmin rejissoru Marius Urbonaviçyus bildirib ki, 20 il sonra filmin çəkiliş qrupu hadisənin digər iştirakçısı olan azərbaycanlı Mehribanı tapıb. “Biz bu haqda Rusiyalı hərbi jurnalist Viktoriya İvlevadan öyrəndik”. Xocalı faciəsinin baş verdiyi gecə Mehribanın (filmdə rejissor onu Madonna adlandırır) Günay adlı qızı dünyaya gəlir. Şəhərə hücum edilən zaman qadın ona qısılmış 2 uşağı ilə qalmışdı. O, bu qarışıqlıqda yeni doğulmuş körpəsini itirmişdi, qız anasının üzülmüş paltarından sürüşüb düşmüşdü. Amma qız sağ qalır və anasının yanına qayıdır. 20 il sonra filmin yaradıcı heyəti qaçqınların məskunlaşdığı kəndə gedib həmin ana ilə onun qızını xilas edən jurnalistin görüşünü çəkiblər. Bu filmdə olan ən təsirli səhnələrdən biridir. Gözəl bir şəkil: həqiqi Madonna, qucağında uşağı ilə... Təəssüf ki,
Xocalı faciəsinin 10-cu ildönümündə Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev dedi: “Bu qəddarlıqla və amansızcasına törədilmiş soyqırım tarixə ən dəhşətli terror aktı kimi düşdü. Bugün Azərbaycanın üzərinə düşən əsas vəzifə Xocalıda öldürülən insanlar barədə dünyanı mümkün qədər çox məlumatlandırmaqdır. Azərbaycan bu soyqırımın insanlıq əleyhinə törədilən faciə kimi dünyada rəsmi şəkildə tanınması üçün mübarizə aparmalıdır. Bu bütün azərbaycanlıların vətəndaşlıq borcudur. Xocalı faciəsinin təşkilatçıları və icraçıları təkcə tanınmalı deyil, həm də cəzalandırılmalıdır”.
Litvalı jurnalist, siyasi şərhçi Çeslovas İşkauskas
Mövzu ilə bağlı oxuyun: "Sonsuz Dəhliz" filmi Litvada nümayiş olunub - VİDEO
