Ankara, New York
Ermənilər 1915-ci il hadisələri ilə bağlı iddianı irəli sürməkdə davam edərkən, bu dövrə aid arxivlərini araşdırmaq istəyənlərə icazə vermirlər. Onlar yalnız "soyqırım" iddialarını dəstəkləyənlərin arxivə girişinə icazə verir.
Erməni hökuməti, İrəvandakı Ermənistan Milli Arxivinin açıq olduğunu iddia etsə də, bu arxivin erməni iddialarını sübut etmək üçün nəzərdə tutulan hissələr istisna olmaqla digər bölmələr qapalı saxlanılır.
Eyni zamanda, Eçmiədzindəki Erməni Katolikosluğunun, Qüdsdəki Erməni Patriarxiyası və ABŞ-ın Boston şəhərindəki Daşnak Partiyasının arxivləri yalnız bəzi ermənilərə və erməni iddialarını dəstəkləyən bəzi əcnəbilərə açıqdır. Bu arxivlər qeyri-ermənilərə və ya erməni iddialarını dəstəkləməyən tarixçi, akademik, tədqiqatçı, jurnalistlərə tamamilə bağlıdır.
Ermənilər, AA müxbirinin Bostondakı Daşnaksutyun arxivlərinə giriş tələbinə icazə vermədilər
Arxivlərin adətən araşdırma aparan hər kəsə açıq olduğunu deyən arxiv direktoru Corc Ağacan, AA müxbirinin araşdırma tələbininə "Davam edən rəqəmsallaşma prosesi və kadrların az olması səbəbilə bütün tələblərin qiymətləndirilə bilmədiklərini deyib.
Ötən il Bostonda olan arxivlərdə bir çox türk araşdırmaçıya giriş imkanı verildiyini iddia edən Ağacan, bu tədqiqatçıların adını verməyib.
"Bizim əsas məqsədimiz alimlərin ehtiyaclarını ödəməkdir. Araşdırma edən bir akademik ilə jurnalist arasında fərq var" deməklə Ağacan AA müxbirinin tələbinin rəqəmsallaşdırma prosesindən sonra da təsdiq olunmayacağına işarə edib.
"Türk və Osmanlı arxivlərində problem yoxdur"
Arxivlər məsələsini AA-a şərh edən TOBB ETÜ Siyasət elmi ve Beynəlxalq münasibətlər bölməsindən Dos.Dr. Mustafa Serdar Palabıyık, Türkiyə və Ermənistanın qarşılıqlı olaraq bir-birlərini arxivlərini açmamaqla ittiham etdiklərini bildirdi.
Palabıyık, Türk və Osmanlı arxivlərinin 1990-cı illərin əvvəllərinə qədər yaxşı kataloqlanmış ya da sənədlərin təsnifatlarının nizamlı arxivlərinin olmadığını və yalnız 1990-cı və 2000-ci illərdə Türk arxivlərinin müasirləşdirilib, sistemli olaraq təsnif edildiyini vurğulayıb.
Ermənilərin problem yaşadıqlarını iddia etdiyi digər bir arxivin - Baş qərargah Hərbi Tarix və Strateji Tədqiqatlar Nazirliyi (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE)) və Təhqiqat Nazirliyinin (Denetleme Başkanlığı) Arxivi olduğunu xatırladan Palabıyık, ATASE arxivində 1915 hadisələri ilə bağlı əhəmiyyətli sənədlər olduğunu söyləyib.
Palabiyik, ATASE arxivinin kataloqlaşdırılması və təsnifatı prosesinin Osmanlı arxivindən daha ləng getdiyini və bu səbəbdən Erməni iddialarını müdafiə edən akademiklərin bəzi problemlərlə qarşılaşdığını vurğulayıb. Türk arxivlərinin vəziyyəti artıq belə deyil, ancaq Türk arxivləri, arxivlərin açılmasına icazə vermir və lazımlı sənədlərə malik deyilik.
"Daşnak arxivləri Erməni iddialarını müdafiə etməyənlər üçün bağlıdır"
Palabıyık 1915 hadisələri ilə bağlı ermənilərin üç arxivində ciddi problemlər olduğunu vurğulayıb.
Bunlardan birirnin Daşnak Partiyasının ABŞ-ın Boston şəhəri yaxınlığında olan arxivləri olduğunu bildirib:
"Bu partiyanın sənədləri və ilk Ermənistan Respublikasının arxiv sənədlərinin bir hissəsi də buradadır. Buna görə də, sənəd 1915 hadisələrini araşdıranlar üçün qapalıdır. Bu arxiv, Erməni mənşəli olmayan və ya Erməni iddialarını müdafiə etməyənlərə açıq deyil, yalnız "erməni soyqırımı"nı iddia edənlərə açıqdır."
Araşdırmaçılara qapalı olan digər arxivin Qüds Patriarxlığı arxivi olduğunu deyən Palabıyık, burada "erməni soyqırımı" iddialarını dəstəkləyən araşdırmaçılar üçün belə ciddi problem yaradıldığını söylədi.
Digər əhəmiyyətli arxiv olan Zoryan İnstitutunda da 1915-ci il iddiaları irəli sürən ermənilərə aid sənədlər var. Bu arxivdə də ümumilikdə 'təsnifat işləri davam edir və ya kataloq işləri tamamlanmayıb' kimi bəhanələrlə araşdırmaçılara çətinlik yaradıldığını bilirik" o deyib.
"Türk arxivlərində erməni iddialarını qəbul edənlər də araşdırma edə bilərlər"
Palabıyık, zaman-zaman təsnifat və ya bərpa müddətində və ya milli təhlükəsizlik səbəbilə bəzi sənədlərə girişin bağlanıldığını və bunun normal olduğunu vurğulayıb.
"Ancaq bir arxivin müəyyən bir qrup tədqiqatçı üçün bağlı olması yanlışdır. Türk arxivlərində belə bir hal yoxdur. Türk arxivlərində "erməni soyqırımı" iddialarını qəbul edən tədqiqatçılar da araşdırma edə bilərlər. Arxivlərdə artıq rəqəmsallaşma səbəbilə buna mane də oluna bilməz. Arxivə daxil olduqda və kompüterdə araşdırma apararkən, sənədlər kompüterdə görünür. Sənəd rəqəmsallaşdıqda, kağız forması artıq tədqiqatçıya verilmədikdə, sənədin gizlədilməsi də mümkün olmur" o deyib.
Erməni arxivlərinə girişdə müsbət dəyişiklik yoxdur
Avrasiya Araşdırmalar Mərkəzində Fransız tarixçi Maxime Gauin də Osmanlı və Türk arxivlərinə daxilolma prosesinin 1949-dan 2000-ci illərə qədər yavaş getdiyini, daha sonra isə müsbət inkişaf müşahidə edildiyini deyib.
Gauin'nin sözlərinə görə, 2000-2007-ci illərdə Türk arxivlərinə girişdə çox ciddi və müsbət inkişaf olub, lakin erməni arxivlərinə girişdə müsbət dəyişikliklər görülmür.
Tarixçi Gauin, araşdırma üçün Parisdəki Ramkavar və Watertown'dakı ARF arxivlərinə getdiyini, lakin çətinliklə qarşılaşdığını vurğulayıb.
Gauin, həmçinin Ermənistanın paytaxtı İrəvandakı Erməni Milli Arxivinə girişdə dəyişikliklərin olacağına ümid etdiyini və diasporadakı ermənilərin arxivləri dəyişdirəcəyinə inanmadığını söyləyib.
