1988-ci ilin fevralın ortalarında Azərbaycan SSRİ-nin tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağda və Ermənistanda geniş-miqyaslı nümayişlər baş verdi. Daşnaksyutun partiyası və xaricdən erməni lobbisi tərəfindən idarə olunan gizli təşkilatlar tərəfindən təşkil olunan bu nümayişlər Qarabağ məsələsi ilə bağlı idi. Həmin dövrdə erməni millətçiləri və ziyalıları Sovet rəhbərliyindən Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirilməsini tələb edirdilər.
Erməni millətçiləri Dağlıq Qarabağı ələ keçirmək haqqında məkrli planları uzun illər planlayırdılar. 1980-ci illərin sonlarından isə görülən tədbirlər daha aktiv fazaya keçdi. Lakin erməni separatçıları bu işləri çox məxfi şəkildə yürüdürdülər. Onlar məzarlıqlarda qazılan boş qəbirlərdə xüsusi olaraq silah toplayır və gizli toplantılar təşkil edirilər. Hadisələrin mərkəzində isə azad formada silah-sursat toplayan ermənilər və əllərindən ov tüfəngləri və iti bıçaqları belə yığılan əliyalın azərbaycanlılar dururdu. Bütün bu hadisələr isə Qarabağ klanının əsas simalarından olan Ermənistanın eks prezidentləri Serj Sarkisyan və Robert Köçəryan dururdu.
Azərbaycanlılara qarşı amansızlıqlar isə “ASALA” və “Daşnaksyutun” terrorçuları tərəfindən həyata keçirilirdi. İlk vaxtlar yerli ermənilərin bəziləri illərlə birgə yaşadıqları azərbaycanlılara qarşı düşmənçilik etmək istəmirdilər. Belə olduqda isə onlar “Daşnaksyutun” tərəfindən təhdidlərə üzləşirdilər, döyülüb, qadınları təcavüzə uğrayırdılar. Beləliklə, bu “səy”ləri nəticəsində Qarabağ klanı tezliklə bütün Qarabağ ermənilərini azərbaycanlılara qarşı düşmən mövqedə çıxış etməsinə nail olurlar. Bunun nəticəsində 1988-ci ildən isə onlar çəkinmədən Azərbaycan torpağında azərbaycanlıları Xankəndindən çıxarmaq üçün açıq-aşkar etiraz aksiyaları keçirməyə başladılar.
Nümayişlərə rəhbərlik edənlər arasında Xankəndi Pedaqoji İnstututunda dərs deyən erməni ziyalıları üstünlük təşkil edirdi. Həmin dövrdə Pedaqoji İnstitutda təhsil alan və əslən Şuşalı olan Ramiz Oğuz bu hadisələrə canlı şahidi olan azərbaycanlardan biridir.
Azərbaycan və erməni xalqı arasında nifaq toxumunun səpilməsində əsas rol oynayan “Krunq” təşkilatı olduğunu deyən Ramiz Oğuz Ednews-a açıqlamasında vaxtı ilə azərbaycan xalqına dost görünən erməni ziyalılarının nümayişlərin əsas təşkilatçıları olduğunu bildirib.
“Nümayişlərin keçirilməsi ilə bağlı tədbirlər Xankəndi Pedaqoji İnstitutunda müzakirə olunurdu. Erməni ziyalıları –Sokrat Xanyan, Ararat Qriqoryan, Karen Ağacanyan və digərləri bu məsələdə aktiv fəaliyyət göstərirdilər. Vaxti ilə Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifə erməni dillində şeir vəsf eləyən Sokrat Xanyan Azərbaycan xalqına qarşı düşmən mövqeyində çıxışlar edirdi. Azərbaycan dili və Ədəbiyyatı üzrə elmi dərəcə alan Qriqonyan erməni millətçiliyin alovlanmasında silahdaşlarından heç də fərqlənmirdi”.
O zamanlar Xankəndi Pedaqoji İnstitutunun rektoru Serj Sarkisyanın olduğunu bildirən Ramiz Oğuzun deyir ki, erməni ziyalıları qəsdən erməni və azərbaycanlı tələbələr arasında düşmənçilik salırdılar.
“Yadımdadır ki, institut binasının önündə nümayişçilər aksiya keçirirdilər və bizlərə qarşı psixoloji təsir göstərirdilər. İnstitutun önünə geniş kütlənin yığıldığını görəndə, artıq vəziyyətin ciddi olduğunu anladıq. Belə olan halda ilk növbədə qızları binadan çıxardıq, sonra qızlı-oğlanlı avtobuslara minib Şuşaya yollandıq. İnstitutun son ilini Şuşada bitirib məzun olduq”.
Ramiz Oğuz Qarabağda gizli fəaliyyət göstərən Daşnaksyutun partiyasının və Ermənistandan gələn emissarların Xankəndində ermənilər arasında Azərbaycan dövlətinə və xalqına qarşı təbliğat aparırdığını da qeyd edib.
“Nümayişlər qızışdıqdan sonra erməni tələbə və müəllimlərin bizə qarşı münasibətləri daha da kəskinləşdi. Pedaqoji İnstitutun erməni və rus bölməsində oxuyan erməni tələbələr Daşnaklara qoşularaq, milli və dini düşmənçiliyi alovlandırırdılar. Onlar da xalqımıza qarşı təxribatlar törədirdilər”.
Sonda Ramiz Oğuz Şuşa ictimaiyyətinin Xankəndində baş verən proseslərə münasibətini də dilə gətirib.
“Xankəndində ermənilərin nümayişlərinə qarşı Şuşada çox güclü reaksiya verildi. Şəhərdə ziyalılarımız cammat ilə birlikdə tədbirlər və mintiqlər təşkil edirdi. Bununla bərabər, Şuşa ictimaiyyəti Azərbaycan SSR rəhbərliyinə və Kremlə məktublarla müraciət edirdilər. Onlar ümid edirdilər ki, Moskva bütün bu olanların qarşısını alacaq. Əfsuslar olsun ki, mərkəz Xankəndi hadisələri barədə heç bir müsbət tədbir görmədi. Bu da hər iki xalq arasında qanlı qarşıdurmalara gətirib çıxardı”.
Yunis Abdullayev
