Mayın 29-da ABŞ prezidenti Co Bayden Konqresə nəhəng büdcə tələbi ilə müraciət edib. 2022-ci il üçün nəzərdə tutulan büdcənin ümumi həcmi 6 trilyon dollar dəyərində qiymətləndirilir və əsasən xərclər üçün nəzərdə tutulub. Bayden administrasiyasının bu qədər maddi vəsaiti hansı istiqamətlərdə xərcləyəcəyi ilə bağlı da ilkin məlumatlar mövcuddur.

Büdcə xərcləri içərisində əsas yeri hər zaman olduğu kimi müdafiə xərcləri üçün 715 milyard, Çinə qarşı mübarizə və yenilənən enerji sahəsinə yönəlmiş 800 milyard dollarlıq paketlər yer alır. Diqqət çəkən məqam isə Xarici İşlər Nazirliyinə əvvəlki illərdən 10% daha çox, 58 milyard dollar həcmində maddi vəsaitin ayrılmasıdır.

Bayden Administrasiyası Xarici İşlər Nazirliyinə ayrılacaq bu vəsait ABŞ-ın diplomatik fəaliyyətlərinə və yardımlarına sərf olunacağını qeyd edir. 

Xarici siyasət və diplomatiya sahəsi üçün ayrılmış xərclər isə qlobal miqyasdan daha çox ABŞ-ın regional fəaliyyətlərini effektiv edəcək həmlələrdir. Çünki  ortada yardım varsa, bu yardımın ediləcəyi qurumlar, təşkilatlar və ya dövlətlər də olmalıdır. Bayden administrasiyasının öz maraqlarını dəstəkləməyən aktorlara yardım edəcəyi isə ağlabatan görünmür.

Cənubi Qafqazın yeni reallıqları

Bayden Administrasiyası üçün Azərbaycanın önəmi əvvəlki ABŞ prezidentlərin siyasi kursunda tutduğu yerdən fərqlidir. Çünki 2020-ci ilə qədər Azərbaycan Qarabağ münaqişəsi ilə başı qarışmış bir ölkə idi və Rusiya ilə yanaşı Qərbin də dəstəyinə ehtiyac duyurdu.

Balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu Azərbaycanın dünyadakı maraqlarını təmin etdiyi kimi, böyük güclərin də regiondakı maraqlarına cavab verirdi. Lakin artıq Qarabağ münaqişəsi Azərbaycanın üstünlüyü ilə sonlanıb. 

Bu üstünlüyü qorumaq və davamlılığını təmin etmək üçün Azərbaycan müharibədən sonrakı dövrdə öz xarici siyasət kursunda da ciddi dəyişikliklər etməli olub. Çünki həm regionda, həm də qlobal müstəvidə artıq əvvəlki şərtlər mövcud deyil. Rusiya üzərinə daha intensiv hücuma keçən bir ABŞ var. Bölgədəki 3 dövlətdən biri olan Ermənistan birbaşa Qərb meylli siyasi institutların təsir dairəsindədir. 

Dolayısı ilə Azərbaycanın hansı mövqeyi seçməsi və kimin tərəfində olması Cənubi Qafqazdakı qlobal mübarizənin taleyini həll edəcək. Qarşıdakı 5 il ərzində Rusiyaya qarşı mövqe almaq və ABŞ-ı dəstəkləmək effektiv siyasi kurs hesab oluna bilməz. Bu eynilə Rusiyanı dəstəkləmək və ABŞ-ı regiondan kənarlaşdırmaq strategiyasında olduğu kimi uğursuz nəticələr yarada bilər.
Bu səbəblə Azərbaycan konkret tərəf seçməkdən daha çox öz maraqlarının müdafiəsinə çalışır. Həm Rusiya, həm də ABŞ-la münasibətləri müstəqil şəkildə müəyyən etməyə imkan verən bu strateji xətt dövlət maraqlarını önə çəkdiyi kimi, xarici təsirlər üçün də şərait yaradır.

Azərbaycana potensial təsir vasitələri hansılardır?

Bayden administrasiyasının diplomatiya və yardımlar sahəsinə pul ayırması hələ seçki dövründə irəli sürülən “hərbi və diplomatik gücün birgə istifadəsi” prinsipinə əsaslanır. Aydındır ki, ABŞ-ın Cənubi Qafqazda birbaşa təsir imkanına malik hərbi gücü yoxdur. O zaman geriyə sadəcə diplomatik güc amili qalır. ABŞ hazırda bu gücü Ermənistan üzərindən oyuna daxil olmağa çalışmağa sərf edir. Minsk Qrupunu yenidən fəallaşdırmaq və Qarabağın statusu məsələsi əslində ABŞ-ın Rusiyaya və dolayısı ilə də Azərbaycana qarşı istifadə etdiyi təzyiq vasitələrindən biridir.

Lakin Qarabağ mövzusu ABŞ üçün olduqca təhlükəlidir. Çünki bu istiqamətdə ABŞ-ın Ermənistana birbaşa dəstəyi Azərbaycanı itirməsi və Rusiyaya yaxınlaşması ilə nəticələnə bilər.

ABŞ bunun təcrübəsini ən son “Qaragöl” əməliyyatı sırasında çox aydın şəkildə yaşayıb. Bu səbəblə də növbəti illərdə ABŞ Azərbaycanda Qarabağ məsələsindən müstəqil şəkildə regional və lokal məsələlərdə effektiv olacaq yeni təsir vasitələrinə ehtiyac duyacağı aydındır. Bu yeni təsir vasitələrin hansı istiqamətdə və necə yaradılacağı və ya var olan istiqamətlərin necə dəstəklənəcəyi isə hazırda müəmmalıdır. Ancaq Xarici İşlər Nazirliyi üçün ayrılan büdcənin 10% artırılması bu prosesinin ilkin addım səsləridir.