Belçikanın Brüssel bölgəsi böyük supermarketlərə satılmamış ərzaqları bağışlamaq üçün qanuni öhdəliklər tətbiq etmək istəyir. Aİ ölkəsinin qida ianələri ilə bağlı qanun ilk dəfə deyil ki, bu cür tətbiq edilir.
Bəs, bu qanun işləyir?
Ednews xəbər verir ki, bu barədə DW nəşrində geniş araşdırma dərc edilib.
Sözügedən məqaləni təqdim edirik:
Cenni Vaykmens və digər könüllülər həftədə bir dəfə təxminən 150 ailəyə ərzaq paylayırlar. Bu ərzaq bankının sədri bilir ki, bura gələnlərin başqa yolu yoxdur. Bir çox insan Brüsselin Laeken bələdiyyəsindəki protestant kilsəsinə üz tutub.
Kişilər və qadınlar alış-veriş arabalarını və çantalarını könüllülərin onlara verdiyi ərzaqlarla doldururlar. Onların arasında uşaqlı ailələr də az deyil. Bir çörəyin yanında masalarda souslar, tərəvəzləri də görmək olar. Otağın o biri tərəfində insanlar kiçik paketlərdə çipsi və şirniyyat dolu qutular da götürürlər. Bu ərzaqlara qazlı su, meyvə və yağ da daxildir. Böyük bir soyuducuda ət belə saxlanılır ki, həmin insanlara verilsin.
Supermarketdən fərqli olaraq, insanlar həmin ərzaqlara görə pul ödəmirlər, lakin rəflərdən istədikləri hər şeyi də seçə bilmirlər. İnsanlar yalnız supermarketlər tərəfindən bağışlananları götürə bilərlər. Məhsulların bəziləri istifadə tarixini keçib, bəziləri isə yox. Əzaqlar arasında üzərində AB-nin bayrağı olan yağ və ya un məhsulları da var. Onlar AB layihəsi tərəfindən ödənilib.
Brüssel ərzaq banklarında yüksək tələbat
Cenni Vaykmens DW-yə bildirib ki, insanlar bura müxtəlif səbəblərdən gəlirlər. Onların bəzilərinin sosial təminat orqanları vasitəsilə haqqı var, bəzilərinin borcu var, bəziləri sənədlərini almaq üçün gözləyənlər və bu arada işləyə bilməyənlər də var.
O, deyir ki, kiçik bir yoxlama aparılır ki, həqiqətən bura gələn insanların bu ərzaqlara ehtiyacı var, ya yoxdu. Ancaq heç vaxt kimsəni yeməksiz yola salmazlar, deyə o, əlavə edib.
Hər cümə axşamı ehtiyacı olanlara ərzaq paylayırlar. Vaykmens deyir ki, bura gələn insanların bəziləri bu cümə axşamından gələn cümə axşamına qədər əldə etdikləri ilə dolanırlar.
Laekendəki ərzaq bankı məhsullarının bir hissəsini Brüssel və Brabantın ərzaq bankından alan Brüssel və Brabant bölgəsindəki təxminən 140 ərzaq bankdan biridir. Ərzaq bankı hər il qeyri-kommersiya təşkilatlarına 5 milyon kiloqram qida məhsulları verir, bunu prezident Luc Rogge DW-yə bildirib. Regional ərzaq bankı supermarketlərdən ərzaq banklarına ərzaq ianələri üçün mərkəz rolunu oynayır və AB layihəsi tərəfindən ödənilən ərzaqları ən çox məhrumiyyətlərə (FEAD) paylayır. Bu, illik məbləğin təxminən 40%-ni təşkil edir.
Qida bankı könüllülərlə işləyir və sosial orqanlar, eləcə də bölgə tərəfindən dəstəklənir. Luc Rogge və Cenni Vaykmens kimi insanların öhdəliyi olmasaydı, yəqin ki, daha çox yemək boşa gedərdi, israfçılığa yol verlmiş olardı.
Ərzaq ianələrini məcburi etmək planlaşdırılır
Eurostat hesab edir ki, Aİ istehlakçılarına təqdim edilən bütün ərzaqların təxminən 10%-i zibil qutusuna atılır. Aİ-nin məlumatına görə, 2020-ci ildə bu, təxminən 59 milyon ton təşkil edib. Eyni zamanda, Aİ bildirir ki, Avropada 32,6 milyon insan hər ikinci gündə keyfiyyətli yemək ala bilmir.
Brüssel bölgəsində regional nazir Alain Maron öz internet saytında verdiyi açıqlamada ərzaq banklarına güvənən 70.000 insanın olduğunu söyləyib. 2024-cü ildən başlayaraq o, sahəsi 1000 kvadrat metrdən çox olan mağazaları satılmamış, lakin hələ də istehlak edilə bilən ərzaqları bağışlamağa məcbur etmək istəyir. Fərman layihəsi birinci oxunuşda qəbul edilib və qanunvericilikdə növbəti addımlar atılmalıdır.
Belçikanın Comeos pərakəndə ticarət assosiasiyasının sözçüsü Hans Kardin DW-yə bildirib ki, Belçikadakı supermarketlər artıq çoxlu ianə edirlər. O, hesab edir ki, yeni qanun müştəriləri zərərə salacaq və bu müştərilərin istifadə müddəti bitməkdə olan malların ucuzlaşmasından artıq fayda görməyəcək. Kardinin sözlərinə görə başqa bir problem, öhdəliyin yalnız pərakəndə satış sahəsi 1000 kvadratmetrdən çox olan mağazalar üçün etibarlı olmasıdır. Bu plan yaxşı bir fikir kimi səslənə bilər, lakin əslində "yanlış yaxşı ideyadır" deyə pərakəndə satış nümayəndəsi DW-yə bildirib.
Digər Avropa ölkələrində qanunvericilik
Belçika supermarketlərdən ərzaq ianələri ilə bağlı qanunvericilik tətbiq etmək istəyən ilk ölkə deyil. 30 ölkədə 351 qida bankını təmsil edən Avropa Qida Bankları Federasiyasına (AQBF) görə, onlar üç fərqli yanaşmanı müşahidə edirlər. Fransa və Çexiya kimi bəzi ölkələr pərakəndə satıcıları ərzaq yardımı təşkilatlarına ərzaq ianələri üçün müqavilələr imzalamağa məcbur edir. İtaliya və Moldova kimi digər ölkələr fiskal təşviqləri seçir və ya inzibati prosedurları sadələşdirir, bunu AQBF-nın baş katibi Angela Frigo DW-yə bildirib. Nəhayət, o əlavə edib ki, Hollandiya və Macarıstan kimi qanunvericiliyin həyata keçirilməsi üçün könüllü razılaşmalara üstünlük verən ölkələr var. İspaniya da qida israfını dayandırmaq üçün qanunlar qəbul etməyi planlaşdırır .
DW-nin bu cür qanunvericiliyin qida bankları üçün vəziyyəti dəyişdirib-dəyişdirməyəcəyi ilə bağlı sualına assosiasiya “ölkədən asılı olaraq bu yanaşmaların tətbiqi ərzaq ianələrinin miqdarının artmasına və ya azalmasına səbəb olub” cavabını verib. Dəyişiklik "ərzaq ianə məsələsinə daha çox diqqət yetirilməsi və iştirak edən bütün tərəflər arasında gücləndirilmiş dialoq"olub.
İanələri məcburi etmək doğru bir yoldurmu?
Kardiff Universitetinin sosial coğrafiyaşünası Paul Milborne DW-yə deyib ki, "hər kiçik kömək" niyə qida tullantılarının olması ilə bağlı daha böyük sual bu təşəbbüslərin heç birində həll olunmur.O hesab edir ki, supermarket pərakəndə satış modelində artıqlıq elementi var və qida məhsullarının həddindən artıq istehsalı aspektinə diqqət yetirilməyib.
Qida tullantıları təkcə supermarketlərdən gəlmir. Aİ Komissiyasının məlumatına görə, qida tullantılarının 50%-dən çoxu ev təsərrüfatlarından gəlir. 2030-cu ilə qədər Aİ qida tullantılarını azaltmaq üçün qanuni olaraq məcburi hədəflər tətbiq etmək istəyir. İyul ayında Aİ Komissiyası qida tullantılarını emal və istehsalda 10%, pərakəndə və istehlakda adambaşına 30% azaltmağı təklif edib . Bu təkliflər hələ də Aİ parlamenti və üzv dövlətlər tərəfindən müzakirə edilməlidir.
Qida yoxsulluğu ilə mübarizə üçün digər modellər
Sosial coğrafiyaşünas Milborne, az gəlirli insanları qidalandırmaq üçün qida tullantılarından istifadənin problemli olduğunu və damğalanma ilə gələn ərzaq banklarından daha yaxşı modellərin olduğunu düşünür. Onlardan biri kimi o, İngiltərədə inkişaf etməyə başlayan icma qida mağazası modelini xatırladır. Bu modeldə insanlar bir araya gəlir və aşağı qiymətə yemək alırlar. Onlar ixtisarı öz üzvlərinə ötürürlər , bu isə bir qədər kooperativdəkinə bənzər üsuldur. Milbornenin sözlərinə görə fayda ondan ibarətdir ki, aşağı gəlirli insanlara yüksək keyfiyyətli müxtəlif yeməklər vermək hüququ verəcək. O hesab edir ki, ərzaqa qarşı bütün yanaşma dəyişməli və buna bir haqq kimi baxılmalıdır.
Brüsselə qayıdan iki könüllü Brüssel bölgəsinin ianələrin məcburi edilməsi planını alqışlayır. Luc Rogge, praktikada bunun o qədər də dəyişməyəcəyini düşünür, çünki supermarketlərin əksəriyyəti artıq demək olar ki, hər şeyi bağışlayır, Cenni Vaykmens daha optimistdir. O, bunun əla ideya olduğunu düşünür və gələcəkdə daha çox insana kömək edə biləcəyinə ümid edir.
Ülviyyə Şahin
