Almaniya son bir neçə ildə Nigerlə sabit tərəfdaşlığını inkişaf etdirib. Son çevrilişin Avropa İttifaqı ölkələri ilə mövcud münasibətləri pozmaq və qeyri-sabit şərait yaratmaq təhlükəsi yaradır.
Ednews DW nəşrində yer alan məqaləni təqdim edir:
Vaxt var idi ki, Avropaya çatmaq istəyən insanlar üçün mühüm tranzit ölkəsi olan Niger Almaniya üçün mükəmməl tərəfdaş kimi görünürdü.
Keçmiş Almaniya kansleri Angela Merkelin 2016-cı ildə səfərindən sonra 2021-ci ilə qədər Nigerin prezidenti olmuş Mahamadou Issoufou Sahara vasitəsilə əsas miqrasiya yollarından birini bağlamaq üçün səyləri gücləndirdi.
Ölkənin strateji yeri xüsusilə qonşu Malidə ekstremistlərin artan təhlükəsi ilə mübarizə və islamçı yaraqlı qrup Boko Haramın genişlənməsinin qarşısını almaq üçün də vacib hesab olunurdu.
Issoufou hakimiyyəti 2021-ci ildə seçilmiş varisi Mohamed Bazuma təhvil verəndə davam edən yaxşı münasibətlərə əminlik yarandı.
Hakimiyyətin dinc yolla ötürülməsi qonşu Malidə hərbçilərin çevrilişə başlamasından bir neçə ay sonra baş tutub. Mali keçmiş Qərb tərəfdaşlarından uzaqlaşmağa davam etdi. Növbəti il, Malinin cənubundakı Burkina Fasoda da çevriliş baş verdi. Keçmiş müstəmləkəçi Fransa və Almaniya da daxil olmaqla digər Avropa dövlətləri Nigerə hərbi birləşmələr yerləşdirməyə və orada təlim missiyaları qurmağa başladılar.
Qarşılıqlı hörmət mühiti var idi. Almaniya kansleri Olaf Scholz 2022-ci ilin mayında Nigerə səfər edərkən, o, israr etdi ki, bu ölkə "bizim üçün çox şey hesab edilir".
“Reimagined İnkişaf” beynəlxalq konsaltinq şirkətinin siyasət analitiki Ovigwe Equequ deyib ki, bir çox domenlər arasında Niger əslində çox yaxşı seçim olub.
"Belə ki, narazı və iddialı hərbi zabitlər güclərini ələ keçirmək üçün Niger dövlətinin imkanlarından və zəifliyindən istifadə etdilər".
Nigerdə çevriliş iyulun 26-da baş verib və prezident Bazoum saxlanılıb. Özünü lider elan edən general Əbdürəhamane Tianinin rəhbərliyi altında ölkənin yeni liderləri indi də Fransadan uzaqlaşmaq istəyirlər.
Nigerin mənsub olduğu Qərbi Afrika Dövlətləri İqtisadi Birliyinin və ya ECOWAS-ın nümayəndə heyəti bu yaxınlarda Tiani ilə görüşə bilməyərək ölkəni tərk edib. Müşahidəçilər Qərbi Afrika blokunun çevrilişi pisləməsi və yeni xuntanı qəbul edəcəyi gözlənilmədiyi üçün vəziyyətin gərginləşə biləcəyindən ehtiyat edirlər. Bir çox Qərb ölkələri artıq öz vətəndaşlarını təxliyə etməyə başlayıb.
Keçmiş müstəmləkəçi Fransaya qarşı nifrət
Qərbin ilk reaksiyası da çevrilişi pisləmək oldu. Almaniya, Fransa və Avropa İttifaqı Nigerə inkişaf yardımını və büdcə dəstəyini dayandırıb.
Lakin ölkənin paytaxtı Niameydə nümayişçilər çevrilişin arxasında duranlara dəstək ifadə ediblər və Fransa səfirliyi qarşısında etiraz aksiyaları keçirilib. Bir neçə min fransız əsgəri hələ də Nigerdə yerləşdirilib . Fransanın uran ixrac etdiyi Nigerdə güclü iqtisadi maraqları var.
Mətbuatda nümayişlərin gözyaşardıcı qazla yatırıldığı barədə xəbərlər yayılıb.
Hamburqdakı GIGA Afrika Tədqiqatları İnstitutunun direktoru Matthias Basedau, əlbəttə, anti-Fransa narazılığı bütün Qərbin Saheldəki reputasiyası üçün əsas problem olduğunu deyib. O, bildirib ki, qismən haqlı olan narazılıq Mali və Burkina Fasoda öz təsirini genişləndirən Rusiya tərəfindən qızışdırılır.
Lakin Almaniyanın Fransa ilə eyni problemi olmadığını qeyd edib. "Afrikada bu təsir dairələri və maraqları yoxdur və buna görə də həmişə nisbətən yaxşı qiymətləndirilib",- deyə o, izahı bu cür verib və Almaniyanın düsturunun inkişafda intensiv əməkdaşlıq etmək və bir çox siyasi şərtlər qoymadan pul təmin etmək olduğunu söyləyib.
Qərbdə “imic problemi” var
Saheldə dövlət çevrilişi edənlər orada beynəlxalq hərbi missiyaların uğursuzluğa düçar olmasından və bölgə əhalisi arasında artan məyusluqdan da faydalanıblar. Basedau, bunun Nigerdəki çevrilişi izah etmək üçün kifayət etmədiyini, lakin Qərbə onun yanaşması üzərində düşünmək üçün yaxşı səbəb olduğunu söyləyib.
“Geosiyasi maraqların oynandığı və ya neokolonialist müdaxilə olduğu təəssüratı yarada biləcək hər hansı hərəkətdən çəkinmək lazımdır” deyən o, Qərbin həqiqətən də “imic problemi” olduğunu bildirib.
“Öz milli maraqlarına görə Saheli ölkələri ilə hansısa formada münasibət qurmaqda maraqlı olan Avropa ölkələri, Fransadan mütləq uzaqlaşmaq üçün bir yol tapmalıdırlar, əksinə, insanların ola biləcək siyasi fərqlərdən xəbərdar olduqlarına əmin olmalıdırlar ", - deyə Equequ qeyd edib.
O, bildirib ki, bu yolla Almaniya və digərləri öz təsirlərini qoruyub saxlaya bilərlər.
"Onlar Bamakoda, Niameydə və ya Uaqduquda Aİ bayraqlarını yandırmırlar. Gördüyünüz xüsusilə Fransa bayrağıdır. Əgər onlar Fransa bayrağını ala bilsələr, əlbəttə ki, Avropa İttifaqının bayrağını ala və ya izah etmək üçün şüarlar yaza bilərlər. Deməli, həqiqətən də belə bir anlayış olmalıdır ki, anti-fransız əhval-ruhiyyəsi anti-Avropa əhval-ruhiyyəsi ilə səhv salınmamalıdır".
Realpolitik: Almaniya münasibətlərini qoruya bilər
Hazırda, Alman Bundesver qoşunları hələ də Nigerin Tillia şəhərindəki hərbi bazada təlim düşərgəsindədir. Alman qoşunlarının 2024-cü ilə qədər geri çəkilməli olduğu Malidə olduğu kimi, onlar tərk etməli olsaydılar, alternativ baza tapılmalı idi. Almaniya bölgəyə qoşun yerləşdirməyi yenidən nəzərdən keçirməli olacaq.
Niger, Mali və Burkina Faso arasındakı üç sərhəd bölgəsi ekstremistlərin hücumları üçün qaynar nöqtədir. Ən yaxın ölkələr qərbdə Mavritaniya və şərqdə Çad olacaq, heç biri ECOWAS- ın üzvü deyil . Onlar xüsusilə sabit demokratiyalar deyil. Bundan əlavə, Nigerdən keçən miqrasiya yoluna nəzarət təhlükə altında olacaq.
Basedau, Alman qoşunlarını ölkədən ölkəyə köçürməyin baha başa gələcəyini, çevriliş üçün çevriliş olacağını və uzunmüddətli perspektivdə xüsusilə faydalı olmadığını izah edib.
Equequ üçün "Qərb ölkələrinin edəcəyi ən yaxşı şey əslində özlərini qiymətləndirmək və soruşmaqdır:
"Niyə bizi qovdular? İndiki siyasi reallıqlara uyğunlaşsaq, burada qalıb məqsədlərimizə nail ola bilərikmi?"
Equequ əlavə edib ki, hazırkı dilemma razılığa gəlmək imkanı verir, çünki hər iki tərəfdən asılılıqlar mövcuddur və təhlükəsizlik vəziyyətinin Qərbin müdaxilələrinə baxmayaraq pisləşməsi bunu dəyişməyib.
“Sual ondan ibarətdir ki, niyə pisləşirdi və Qərbsiz hər şey yaxşılaşarsa, bu mübahisəli məsələ olacaq", deyə o, bildirib.
Equequ həmçinin bildirib ki, silahlar daha əlçatan ola bilsə və Rusiya ilə tərəfdaşlıq sayəsində daha çox hərbi boşluq ola bilsə də , bu, Nigerdəki vəziyyəti yaxşılaşdırmayacaq.
"Sahel probleminin həlli yalnız hərbi deyil", deyə o vurğulayıb:
"Bunun iqtisadi və idarəetmə komponenti var. Dövlət və sülh quruculuğuna və milli inkişafa sərmayə qoymaq çox baha başa gələcək. Amma ruslar bunu maliyyələşdirə bilmirlər. Və bu, həqiqətən də, Rusiya ilə uzlaşmaq və ya ona doğru yönəlmək strategiyasında əsas riskdir”.
Equequ proqnozlaşdırıb ki , Niger qonşularından nümunə götürsə və Rusiya ilə daha sıx birləşməyə üstünlük versə, Qərb üçün çətin olacaq . Amma özünü ölkənin yeni hakimləri elan edənlər demokratik seçkilərə doğru keçid mərhələsinə sürətlə razılaşsalar, onda Qərb bununla barışmaq üçün bir yol tapa bilər.
Ülviyyə Şahin
