Amerikanın dünyaca məşhur “Forbes” nəşri Azərbaycan və Ukraynadakı mina problemi ilə bağlı məqalə dərc edib.
Ednews xəbər verir ki, məqalədə mina probleminin kənd təsərrüfatı üçün təhdidindən də söz açılır. Eləcə də məqalədə Azərbaycanın üzləşdiyi mina problemlərinin həlli yolundakı görülən innovativ tədbirlərdən də bəhs edilib.
Forbes Azərbaycan və Ukraynadakı mina problemini vurğulayaraq, bu ölkələrin ən münbit torpaqlarının minalarla çirkləndiyini və bu ərazilərin təmizlənməsi üçün külli miqdarda vəsait tələb olunduğunu diqqətə çatdırıb.
Araşdırmaçı jurnalist Cozef Hammond məqaləsində Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin 30 illik işğaldan sonra azad edildiyini xatırladıb və bu bölgənin də Ukrayna əraziləri kimi kütləvi şəkildə minalandığını oxucuların diqqətinə çatdırıb.
Ednews Forbes nəşrində yayımlanan məqaləni təqdim edir:
"Adi vaxtlarda ukraynalı fermer Aleksandr Krivtsov viral bir məşhur olmazdı. Əkin sahələrinin çox hissəsinin minalarla çirklənməsindən məyus olan Krivstov, traktorunu uzaqdan idarə olunan minalardan təmizləmə maşınına çevirərək, işləri öz əlinə almış olub. Onun açıq mavi traktorunun Ukraynanın Qrakov yaxınlığındakı sahələrini minalardan təmizləməsi ilə bağlı çəkilən video və şəkillər bu yayın əvvəlində viral olub.
Ukraynaya qarşı müharibədə axının Rusiyaya qarşı yönəldiyi bir vaxtda o, Ukraynanın öz ərazilərini geri almasına mane olmaq üçün getdikcə böyük mina sahələrinə güvənir. Bu gün Ukrayna daxilində təxminən Florida böyüklüyündə bir ərazi çirklənmişdir. Həmin minaların böyük bir hissəsi davamlı mövcud investisiyalara, ərzaq təhlükəsizliyinə və insan həyatı üçün davamlı təhlükəyə mane olan əsas kənd təsərrüfatı torpaqlarında basdırılıb.
Ukraynanın qarşıdakı dörd il ərzində ən azı ən qiymətli 470 000 hektar kənd təsərrüfatı sahəsini minalardan təmizləmək iddialı planları ilə kənd təsərrüfatı istehsalını bərpa etmək üçün ölkənin böyük ərazilərinin minalardan təmizlənməsi probleminə getdikcə daha çox diqqəti yönəltmək kimi iddialı bir planı var. Lakin bəzi hesablamalara görə, minalar orada əsrlər olmasa da, onilliklər ərzində fəaliyyətsiz olaraq qalacaq.
Problemin miqyasını kiçiltmək olmaz. Amma aşılmaz görünən mina problemi qarşısında yeni həllər yaradan başqa bir postsovet ölkəsi bu məsələnin həllində kömək edə bilər.
Azərbaycan Sovet İttifaqının son günlərində erməni separatçıları tərəfindən zəbt edilmiş və 2020-ci ildə otuz il ərzində işğal altında qalmış, beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin böyük bir hissəsini geri aldı.
Ukrayna kimi bu torpaqlar da sovet dövründən qalma minalarla daha çox çirklənib və Ukrayna kimi, o torpaqlar da Azərbaycanın istifadə etməyə ümid etdiyi kənd təsərrüfatı potensialına malikdir. Azərbaycanın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən verilən məlumata görə, davam edən minatəmizləmə işləri sayəsində ötən il orada 50 min hektara yaxın sahədə taxıl əkilib.
Yüz minlərlə keçmiş məcburi köçkün öz evlərinə qayıtmağa və dağılmış şəhərləri bərpa etməyə ümid etdiyi üçün Azərbaycan minaların təmizlənməsini əsas prioritet hesab edib. Rayon bir vaxtlar kənd təsərrüfatı məhsulları ilə tanınıb.
"Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad edilməsi nəticəsində biz indi o torpaqların infrastrukturla, o cümlədən kənd təsərrüfatının inkişafı ilə bağlı aktiv işlənmə mərhələsindəyik. Çünki işğaldan azad edilmiş ərazilərdə kənd təsərrüfatı potensialı həqiqətən də çox təsir edicidir", - deyə Azərbaycanın prezidenti İlham Əliyev bu ilin əvvəlində bildirib.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin minalardan təmizlənməsinə dair bu təcili ehtiyac Azərbaycanın “ən mühüm məsələlərindən” biridir. Prezident Əliyev bunu ötən ay Azərbaycanın Qlobal Media Forumunda çıxışı zamanı bir daha bəyan edib. Şuşa şəhərində – özü də hələ də minalarla çox çirklənmiş ərazidə – yüzlərlə beynəlxalq nümayəndəyə müraciət edərək bildirib ki, azərbaycanlılar bölgəni bərpa etdikdən sonra minalardan 300-ə yaxın azərbaycanlı həlak olub və ya yaralanıb. Bu, Ukraynadakı bənzər bir hekayədir və acınacaqlıdır. “UŞAQLARI QORUYAQ” adlı QHT-nin məlumatına görə, Ukraynada yaralananların səkkizindən biri uşaqdır.
Lakin minaların təmizlənməsi üçün ən böyük maneələrdən biri xərcdir. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Cəmiyyətinə görə minanın istehsalının dəyəri 3 dollardan 75 dollara qədər nisbətən ucuz olsa da, bir minanın çıxarılması üçün tələb olunan xərc 300-1000 dollar arasında dəyişə bilər. Hətta zəngin təbii qaz ehtiyatlarına görə nisbətən varlı ölkə olan Azərbaycan üçün də bu, böyük problem yaradır. Ukrayna üçün bu, daha pis olacaq.
“Biz bir neçə beynəlxalq şirkətdən bu sahədə işləmək üçün bir neçə təklif almışıq, lakin təəssüf ki, qiymət çox yüksək idi... orta hesabla 8-10 dəfədən dah çox (yerli hesablamalara görə)”, - deyə Prezident Əliyev bildirib.
1998-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının dəstəyi ilə ölkəni minalardan təmizləmə mandatı ilə yaradılmış Azərbaycan Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyi (ANAMA) minalardan təmizləməyə görə innovativ yanaşmalar işləyib hazırlayıb. Bu illər ərzində ABŞ hökuməti tərəfindən də dəstəklənib. Bu gün agentlik məcburi köçkünlər arasından yeni könüllülər dəhazırlayır.
“Onlar özləri öz torpaqlarını təmizləyirlər”. Bunu ANAMA-nın sədr müavini Samir Poladov deyib. "Onlar bu işi özləri üçün etdiklərini bilirlər. Eyni işləri xarici şirkətlərə vermək 10 dəfə baha başa gələcək".
ANAMA həmçinin məcburi köçkünlərin güzəranının bərpasına kömək etmək üçün mikro-kredit təşəbbüsləri kimi digər layihələrdə də iştirak edib.
Bu, Ukraynada da yaxşı işləyə biləcək bir modeldir, burada Aleksandr Krivtsov kimi bir çox fermerlər minaların təmizlənməsinin əzmkarlıqla yavaş tempindən məyus olmuş, torpaqlarını təmizləmək üçün artıq işləri öz əllərinə alırlar. Azərbaycanda başqa məyusluqlar da mövcuddur.
"Ermənistan hakimiyyəti ardıcıl olaraq minaların harada yerləşdirildiyini göstərən xəritələri təhvil verməkdən imtina edib və ya verdiyi xəritlər uğursuz olub. Bunu etdikləri yerdə xəritələr natamamdır. Çox vaxt minatəmizləmə üzrə mütəxəssislərimiz öz işlərini göstərərək qərəzsiz qeydlərlə işləməyə məcbur olurlar.
Əgər Ukrayna Rusiya ilə müharibədə qalib gələrsə, çətin ki, Putin mina xəritələri ilə bağlı daha açıq çıxış etsin. Hər iki halda döyüş sahəsinin xaosu, dəyişən hava şəraiti, daşqınlar və digər məsələlər bu cür xəritələrin məhdud faydalı olmasına səbəb ola bilər. Xüsusən də minaların keçmişdə onilliklər olmasa da, illərlə basdırıldıqları hallarda…
Azərbaycan minalarla mübarizədə kömək üçün APOPO-dan da istifadə edib. Təşkilat ABŞ-da qeydiyyatdan keçmiş, baş ofisi Tanzaniyada olan qeyri-kommersiya təşkilatıdır. APOPO mina təmizləmə ictimaiyyətində həm itlərdən, həm də nəhəng Afrika kisəli siçovullardan mina təmizləmə prosesində istifadə etdiyinə görə məşhurdur. Hər iki heyvanın həssas burunları var ki, onlar partlayıcı maddələrin işarələrini iyləmək üçün öyrədilə bilər. Bəzi APOPO siçovulları da xəstələrdə vərəmi aşkar etmək üçün dəöyrədilib. Böyük siçovullar sözün əsl mənasında bu işləri bir fıstıq üçün edirlər.
"Azərbaycanda yeni şeyləri və innovativ həlləri sınamaq istəyi var". Bunu həm Azərbaycanda, həm də Ukraynada minatəmizləmə işləri ilə məşğul olan APOPO-nun direktoru İtamar Levi bildirib.
Bu il Ukraynanın missiyası Azərbaycanın minalardan təmizləməyə yanaşmasını daha yaxşı başa düşmək üçün Azərbaycana səfər edib. Eləcə də Yaxın Şərq nümayəndələri də onun minalardan təmizləmə strategiyasını daha yaxşı başa düşmək üçün Azərbaycana səfər ediblər. Azərbaycanın “nou-hau” və texnologiyalarını dünyanın başqa yerlərində tətbiq etmək üçün birgə “Səud-Azəri” şirkəti yaradılıb. Dünyanın təxminən 61 ölkəsi əsasən də illər əvvəl bitən müharibələrdən sonra hələ də minalarla çirklənir. Bir çox hallarda minalar əsas kənd təsərrüfatı torpaqlarında basdırılır. Beləliklə, minalar bütün dünyada həm insan, həm də ərzaq təhlükəsizliyi üçün təhlükə yaradır.
"Azərbaycan minatəmizləmə avadanlıqları da daxil olmaqla yeni humanitar paket təqdim etməyə hazırdır. Minatəmizləmə tərəfdaşlarımızla əməkdaşlığımızın mühüm istiqamətlərindən biridir. Ukrayna bu avadanlığı öz tərəfdaşlarından almalıdır. O, həm də Ukraynada istehsal əsasında olmalıdır ki, biz torpaqlarımızı Rusiya minalarından təmizləyə bilək”, - deyə Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski bu ayın əvvəlində Azərbaycana təşəkkür etdiyi müraciətində bildirib.
Bununla belə, hər iki ölkədə minalarla mübarizə uzun illər sürəcək. Ukrayna məsələsində, bəzi analitiklər bildirirlər ki, Ukrayna ərazisinin təxminən 30 faizi hazırda minalanıb və yeni və innovativ həllər tətbiq edilməsə, bu minaların təmizlənməsi əsrlər çəkə bilər. Bununla belə, bu, hər iki ölkədə qeyri-mümkün mübarizə deyil, çünki hər iki ölkədə Aleksandr Krivtsov kimi fermerlərin bir gün yenidən əkinlə məşğul ola bilməsini təmin etməyə çalışan fərdlər və təşkilatlar var", - deyə məqalədə bildirilir.
