Ermənistanda Metsamor AES-in yerləşdiyi coğrafi mövqe
Qafqaz və Mərkəzi Asiya bölgəsi dövlətlərindən biri olan Ermənistan tarix boyu Azərbaycanın sülhsevər xalqına və o cümlədən, dinc əhaliyə qarşı genosid və başqa cinayətlər törətməklə kifayətlənmiyib nüvə seçimi etmiş, Azərbaycan silahlı qüvvələrinin artan qüdrəti qarşısında tab gətirmək üçün atom silahına sahib olmaq iddiasına düşmüşdür. Belə ki Azərbaycan hökümətinin hərbi xərcləri Ermənistanın dövlət büdcəsinin ümumi məbləğindən dəfələrlə artıqdır.
Beynəlxalq vasitəçilərin Yerevanı dinc atoma malik olub onun imkanlarından başqa ölkələrdə olduğu kimi xalqın rifahı və inkişafı üçün istifadə erilməsinə inandırmaq səyləri nəticəsiz qaldı. Ermənistan öz nüvə obyektinin imkanlarından sülh məqsədləri üçün deyil , qonşu dövlətə qarşı təcavüzkar, işğalçılıq və qəsbkarlq siyasəti yeridərək onun ərazisinin böyük bir hissəsini işğal altında saxlamaq üçün istifadə etmək yolunu seçmişdir. Bu siyasətin nəticəsi olaraq Azərbaycan ərazisində meydana gələn, heç Ermənistanın özü tərəfindən belə tanınmayan Dağlıq Qarabağ Respublikası adlı qondarma qurum regionda sülh və əmin-amanlıq üçün davamlı təhlükə mənbəyinə çevrilmişdir.
Lakin bununla yanaşı, Ermənistanda bütün bölgə əhalisini daha böyük və dəhşətli bir təhlükə qarşısında qoyan başqa bir mənbə də vardır ki, bu da Türkiyə sərhədlərinə yaxın mövqedə yerləşən və dünyada ən təhlükəli nüvə obyekti hesab edilən Metsamor Atom Elektrik Stansiyasıdır. Belə ki onun istifadə limiti çoxdan bitmiş hesab olunur.
Metsamor AES Türkiyənin şərqində yerləşən İqdır vilayətinin sərhəddində, Ağrı dağla Ermənistandakı Alagöz dağları arasında tikilmişdir. İstismar müddəti bitən bu stsnsiya Anadollu dağ silsiləsinin şərq hissəsində seysmik aktiv bir zonada inşa edildiyindən 1988-ci ildə zəlzələ nəticəsində zərər çəkmişdir və həm də könəlmiş texnologiyalar əsasında işləyir.
Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik- MAQATE –nin və Avropa İttifaqının bəyanatlarında göstərilir ki, 1970-ci ildə inşa edildiyi vaxtdan etibarən Metsamor ən çox təhlükəli atom stansiyası sayılır. Bununla o, həm Ermənistanın özü, həm də Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və İran üçün bir başa təhlükə qaynağıdır. Keçmiş Sovet İttifaqındakı Çernobıl və yaxın dövrlərdə Yaponiyada baş vermiş Fukusima qəzalarından sonra Metsamor AES-in bağlanması barədə tələblər də artmışdır.
Ən təhlükəli də budur ki, ağır social-itisadi vəziyyətdə olan Ermənistan işlənmiş uranı həm xarici ölkələrə ixrac edə və ya xüsusilə İŞİD, Nüsrət cəbhəsi, Somalidəki ”əl-Şəbəb” və s. kimi transmilli terror təşkilatlarına sata bilər. Əgər ermənilər bu işdə xeyir görsələr əllərindəki uranı lap elə Şeytanın özünə də sata bilərlər. Dünya Bankının son hesabatına görə, Ermənistan vətəndaşlarından 37% yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayırlar. Həm də Qafqaz bölgəsi sərvət axtaran macəra sahiblərilə doludur, onları həbs cəzaları belə qorxutmur. Bu baxımdan Ermənistan uran əldə etmək istəyən terrorçu təkfkirçi dəstələrin diqqət mərkəzində durur.
Bu təhlükənin reallığına sübut kimi 2016-ci ilin may ayında bu ölkənin Gürcüstanla sərhəddində qiyməti 200 min dollar olan işlənmiş uranı qaçaq yolla xaricə aparmaq istəyən üç ermənin saxlanmasını göstərmək olar. Onlar Tbilisi məhkəməsinin qərarı ilə 10 il müddətinə həbs edilmişlər.
Bu bu qəbildən olan yeganə hadisə deyildir Gürcüstan Daxili İşlər Nazirliyinin rəsmi sözçüsü Şota Otyaşvilinin verdiyi məlumata görə, ermənilər Gürcüstan torpaqlarından qeyr-qanuni ticarət əməliyyatlarını gerçəkləşdirmək üçün istifadə edirlər. Bundan ələvə, rəsmi sözcü öz bəyanatından bidirmişdir ki, 2010-cu ildə qatarla külli miqdarda radioaktiv maddəni Gürcüstan vasitəsi xaricə aparmaq istəyn, biri iş adamı, o biri isə kimyaçı olan iki erməni saxlanılmışdır.
2016-cı il ərzində Cənubi Qafqazda aparılan müşahidələr yüksək radioaktivliyə malik uran 238 maddəsinin bölgədən qaçaqmalçılıq yolu ilə çıxarılmasına yönəlmiş çoxsaylı cəhdlərin qarşısının alındığını göstərir. Bundan əlavə yüksək səviyyəli radioaktivliyi ilə seçilən Seziy maddəsinin də qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkədən çıxarmağa cəhd edən qruplar saxlanılmışdır. Həm də bütün bu cinayətkar fəaliyyət gərginliyin hökm sürdüyü, çoxlu nəzarətsiz ərazilərə malik bir regionda baş verir. Belə ki Azərbaycan və Gürcüstanda Dağlıq Qarabağ, Cənubi Osetiya və Abxaziya kimi separatçı rejimlərin nəzarəti altında olan bölgələr vardır, məhz bu “qaranlıq nöqtələrdə” hər cür cinayət əməlləri üçün münbit şərait yaradılmışdır.
MAQATE-nin rəsmi məlumatında göstərilir ki, Ermənistan nüvə və başqa radoiaktiv maddələrin qeyri-qanuni ticarəti sahəsində rekord nəticələrə malikdir. Bu məlumatlar Ermənistan-Gürcüstan sərhəddində ikinci minilliyin əvvəllərindən bəri aşkara şıxarılmış və qarşısı alınmış qaçaqmalçılıq hallarına əsaslanır.
Ermənistan prezidenti 2016-cı il boyu verdiyi bəyanatlarda açıq şəkildə ölkəsinin böyük nüvə potensialına sahib və onu inkişaf etdirmək niyyətində olmasını etiraf etməsi heç kəs üçün sirr deyildir. Amma nə MAQATE, nə də BMT bu cür təhlükəli bəyanatlara reaksiya verir. Halbu ki İraqla əlaqədar olan eyni hadisə zamanı heç kəs sakit dayanmadı, bu ölkəyə bölgəni nüvə təhlükəsilə hədələyən Səddam Hüseyndən xilas etmək üçün hərbi müdaxiləyə rəvac verildi. Biz hələ belə bir təhlükəli fəaliyyətin Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin baş verdiyi və Azərbaycanın ümumi ərazisini 20%-nin qonşu dövlət tərəfindən işğal olunmasını demirik. Həm də Azərbaycan tərəfi radioaktiv tullantıların böyük bir hissəsinin məhz bu torpaqlarda dəfn edilməsi, zəhərli suların Kür və Araz çaylarına axıdılması barədə dəqiq məlumatlara malikdir.
Həm də demək lazımdır ki, Ermənistanın nüvə fəaliyyətinə Rusiya tərəfi böyük yardım göstərir və Ermənistanda elektrik enerjisinin 40%-ni təmin edən AES-in fəaliyyətini nəzarət altında saxlayır. MAQATE həmçinin bildirir ki, separatçı Cənubi Osetiya ərazisi radioaktiv maddələrin əsas tranzit məkanıdır.
Hələ 1967-ci ildə Sovet İttifaqında köhnəlmiş texnologiyalar əsasında tikilmiş Metsamor AES paytaxt Yervandan 40 km. aralıqda yerləşir. Onun birinci enerji bloku 1976 və ikincisi 1980-cı ildə işə salınmışdır. Sovet rəhbərliyi üçüncü və dördüncü blokları da istismara buraxmağı planlaşdırırdı ki, 1986-cı ildə Ukrainada baş vermiş Çernobıl qəzası buna mane oldu. Enerji bloklar 1989-cu ildə güclü zəlzələdən sonra tamamilə dayandırıldı. Lakin 1993-cü ildə bu bloklar yenidən işə salındı.
Coğrafi məlumatlar göstərir ki, bu AES Aəzrbaycan və Gürcüstan sərhələrindən 120 km., İran sərhəddindən 60 km. və Türkiyə sərhəddindən cəmi 16 km. məsafədə yerləşir. Bu stansiyanın qəza təhlükəsi Rusiyanı da, Orta Asiya ölkələrini , Asiya qitəsinin cənubunda və cənub şərqində, Xəzər və Qara dəniz hövzələrinidə yerləşən regionları da əhatə edir.
Metsamor AES-in nüvə turbinləri həm köhnəlmiş bir texnologiya ilə işləmələri, həm istismar müddıtini çoxdan başa çatması və həm də, xüsusilə, seysmik aktiv bir zonada yerləşməsinə görə bütün region üçün və həmçinin bütün dünya üçün təhlükə mənbəyidir. Bu bölgədə Rixter cədvəlilə 11 bal gücündə zəlzələ baş verə bilər, bu stansiyanın yaxınlığından 5 tektonik yarığ xətti keçir,onalrdan biri isə onun 500 metrliyində yerləşir. 1988-ci il Spitak zəlzələsi təhlükənin səviyyəsini göstərir və əlavə olaraq deyilməlidir ki, Metsamorda təhlükəsizlik tədbirləri çox zəifdir. Stansiya rəhbərliyi on minlərlə insanın həyatına bais ola biləcək bu təhlükəyə qarşı biganə bir mövqe tutmuşlar. Hələ sovet dövründə 1982-ci ilin oktyabrın 15-də stansiyada baş vermiş güclü yanğının 7 saat keçəndən sonra qarşının alınması zamanı yaşanan çətinliklər nəzərə alınmır.
Ərəb dilindən tərcümə edən, fəlsəfə doktoru Zakir Qasımov
