Son həftələr bir daha təbii fəlakətlərin sərhəd tanımadığının şahidi olduq. Onlar dünyanın əks istiqamətlərində yerləşən dövlətlərinə təsir edə bilir. İstər Asiyada, istərsə də Şimali Amerikada təbii fəlakətlər insanların həyatını və evlərini dağıdır. İntensiv musson daşqınları, Xato tayfunu, Harvi tropik fırtınası və İrma qasırğası ekstremal hava şəraitinin təsirini azaltmaq və yardım əməliyyatlarının keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məsələlərini gündəmə gətirir.
Fəlakətlər getdikcə daha intensiv şəkil alır. BMT-nin Asiya Sakit okeanı üzrə komissiyası (ESKATO) Davamlı inkişafın 2030-cu il gündəliyi üçün təbii fəlakətlərə qarşı Dayanıqlılıq adlı hesabatında: 1970-ci ildən 2016-cı ilə kimi təbii fəlakətlər iki milyon insanın həyatına son qoyub və region iqtisadiyyatına 1,3 trilyon ABŞ dolları ziyan vurub. Ölüm hallarının 90%-dən çoxu zəlzələ, sunami və daşqınlarla bağlıdır. Fəlakətlərin ağırlığı yoxsul təbəqənin üzərinə düşür və məhz onlar əhalinin digər hissəsindən beş dəfə daha çox ziyan çəkir.
2030-cu ilə kimi Asiya əhalisinin 50%-i şəhərlərdə yaşayacaq. Şəhər əhalisinin planlaşdırılmamış artımı və yeni şəhərlərin yaranması onu deməyə imkan verir ki, gələcəkdə daha çox əhali və iqtisadi ehtiyatlar baş verəcək fəlakətlərdə zərər görəcək. Meqapolislərdə artıq əhalinin 50-%-dən çoxu təbii fəlakətə uğramış rayonlarda yaşayır və burada qeyri-bərabərlik hökm sürür. Biz real ssenariləri hazırlamalı, riskə davamlılıq səviyyəsini müəyyən etməli və reaksiya potensialının zəif olduğu yerlərdə onu yaratmalıyıq. Bu sahədə siyasəti müəyyənləşdirənlər dövlətlərin bu risklərə hazır olması üçün elm və siyasət arasındakı əlaqəni gücləndirməlidir. Hesabatda regionda müqaviməti artırmaq və davamlı inkişafı möhkəmləndirməyə dair tövsiyyələr var.
Öncədən verilmiş xəbərdarlıq böyük əhəmiyyət kəsb edir. 2004-cü ildə dünya Hind okeanında baş vermiş sunami təhlükəsi ilə üzləşdi. O 250 000-dən çox insanının həyatına son qoydu və o vaxtadək olan ən dəhşətli təbii fəlakətlərdən biri idi. Sakit okeandan fərqli olaraq Hind okeanında sahilyanı ərazilərdə yaşayanlar üçün xəbərdarlıq sistemi yox idi. Taylandın 10 milyon dollarlıq təzminatı sayəsində ESCAP -ın Sunami, Fəlakət və İqlimə Hazırlıq üzrə Maliyyə Fondu bu problemi aradan qaldırdı. Lakin sunami barədə xəbərdarlıq sisteminin daha dayanıqlı olması üçün sahilyanı ərazilərlə bağlı çoxsaylı problemləri həll etməliyik. Regional əməkdaşlıq sunami barədə öncədən xəbər verilməsi ilə bağlı elm və texnika sahəsində həyati əhəmiyyətli yeniliklərin mübadiləsinə yardım edə bilər. ESCAP-ın Maliyyə Fondu təbii fəlakətlər barədə öncədən xəbər vermənin yaxşılaşdırılması və Asiya-Sakit okeanı regionunun digər ölkələrində təbii fəlakət risklərinin idarə olunması üçün potensialı böyük olan dövlətlərdən təcrübə mübadiləsi sayəsində insanların imkanlarını genişləndirməyə yardımçı oldu. Bir misal çəkək. Sunami xəbərdarlıq mərkəzlərinin beynəlxalq standartlara cavab verməsi üçün Texniki dəstək, müasir təchizat və internet texnologiyası vasitəsilə Myanma Milli Zəlzələ Məlumat Mərkəzini yeniləndi.
ESCAP və Taylandın Xarici İşlər Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı ilə BMT Baş Assambleyasının 72-ci sessiyası çərçivəsində “Asiya-Sakit okean regionunda təbii fəlakət riskinin azaldılması: bu məsələlərin gələcəkdə tədqiq edilməsi üçün sunami, təbii fəlakətlər və iqlim dəyişikliyinə hazırlığın təmin edilməsi məqsədilə regional əməkdaşlıqda əldə olunan nailiyyətlər” adlı tədbir keçiriləcək. Tədbir 2017-ci il sentyabrın 21-də keçiriləcək. Orada ESCAP-ın araşdırmalarını təqdim olunacaq və eyni zamanda insanların təbii fəlakətlərə dayanıqlılığının artmasında heç kimin kənarda qalmaması üçün ESCAP Maliyyə Fondunun verdiyi töhfələri nümayiş etdirəcək.
--------------
Müəllif: BMT Baş katibinin müavini (BMT) və Asiya və Sakit Okean regionu (ESCAP) üzrə İqtisadiyyat və Sosial məsələlər üzrə Komissiyanın icraçı katibi Dr. Şamşad Axtar
