Mixayıl Magid,

publisist, Yaxın Şərq üzrə ekspert,

özəl olaraq Eurasia Diary üçün

Qüdsün statusu ilə bağlı məsələ Yaxın Şərqdə və dünyada mühüm rol oynayır. Trampın Qüdsü İsrailin paytaxtı elan etməsi müsəlmanların əksəriyyəti tərəfindən təhdid kimi qəbul edilir. Bundan başqa, Fələstin Muxtariyyətinin rəhbərliyi Şərqi Qüdsün Fələstin dövlətinin paytaxtı kimi tanınmasını tələb edir. Müsəlman aləminin liderliyinə namizəd olan Türkiyə və ərəb ölkələri bu məsələyə biganə qala bilməz. Ancaq, Trampın atdığı addımlar regionda ciddi münaqişələrə səbəb ola bilməz. Bunun səbəblərini araşdırmağa çalışaq.

HƏMAS və Fələstin Muxtariyyətinin rəhbərliyi vəziyyətin gərginləşməsində maraqlı deyil

Həmas və Fələstin Muxtariyyətinin rəhbərliyi arasında razılaşma imzalanıb, həmçinin, Misirlə Qəzza sektorunun blokadasının yumşaldılması istiqamətində danışıqlar aparılıb. Digər tərəfdən isə, İsrail İranla müttəfiq saydığı HƏMAS-ın Qəzza sektorundan çıxarılmasını dəstəkləyir. Bu HƏMAS rəhbərliyini narahat etməyə bilməz.

İordaniya çayının Qərb sahilindəki Fələstin Muxtariyyətinin rəhbərliyi isə uzun müddətdir ki, İsrail dövləti ilə sıx əməkdaşlıq qurub.

Ərəb dövlətləri İsraildən çox İrandan qorxur

Başda Səudiyyə Ərəbistanı olmaqla, bir cox ərəb dövlətləri, Qüds məsələsindən deyil, İranın güclənməsindən narahatdır. Belə ki, İran öz sərhədlərindən Aralıq dənizinə qədər uzanan “şiə zolağı” yaradıb. İraq, Suriya və Livanda İranın təsir gücü getdikcə artır. İndi isə İran Qırmızı dənizə qədər uzanan ikinci “şiə zolağı”nı yaratmağa çalışır və bu halda  İsrail güclənmiş İran düşmən yox, ərəb ölkələrinin müttəfiqi kimi qəbul olunur.

Türkiyə və İran ittifaqının güclənməsi

Türkiyə ilə münasibətdə vəziyyət fərqlidir. Belə ki, həm İran, həm də Türkiyə kürd hərəkatlarının fəallaşması və onların ABŞ tərəfindən dəstəklənməsini böyük təhlükə hesab edir.

Buna baxmayaraq, Türkiyə NATO-nun üzvüdür, onun iqtisadi inkişafı ABŞ və Avropa Birliyi ilə sıx əməkdaşlıqdan asılıdır. Bundan əlavə, İsraillə mühüm iqtisadi əlaqələr mövcuddur. Buna görə də hazırda İsraillə (ABŞ-ın Yaxın Şərqdə əsas müttəfiqi) ilə münaqişənin genişləndirilməsi ehtimal edilmir.

Fələstinlilərin çoxu ayrıca dövlət istəmir

Bütün bu hadisələr barədə Fələstin əhalisinin nə düşündüyü məlum deyil. O nə istəyir? Fələstinlilər üçün Qüdsün statusu önəm daşıyırmı?

Səslənən fikirlərə baxmayaraq, fələstinlilərin çox hissəsi Fələstin dövlətinin yaradılmasının tərəfdarı deyil. Fələstin Muxtariyyətinin siyasi və bürokratik sisteminə daxil olmayan adi camaat ona maraq göstərmir. Kiçik, yoxsul, rüşvətxorluğun baş aldığı dövlət onlara nəyə gərəkdir? Artmaqda olan yerli bürokratiyanı dövlətə ödədikləri vergi ilə bəsləməyin nə mənası var? İş yerlərinin, təhsilin, normal tibbi xidmətin olmadığı cırtdan dövlət nəyə lazımdır? Həmçinin, insanlar çox yaxşı anlayır ki, “müstəqil dövləti” onlar yox, fələstinli məmurlar və partiyalar idarə edəcək.

Lakin fələstinlilər nə düşündüklərini sərbəst söyləyə bilmir. Onlar açıq şəkildə dövlət müstəqilliyinə qarşı çıxa bilməzlər, bu yerli hakimiyyətin onlara qarşı repressiyalar həyata keçirməsinə səbəb ola bilər. Başqa bir problem var. İsrail özü inteqrasiyanın əsas əleyhdarıdır. O fələstinlilərə  inteqrasiya və vətəndaşlıq təklif etmir. Əlavə xərclər nəyə lazım, vətəndaşlığı olmayan çox ucuz işçi qüvvəsindən istifadə etmək daha rahatdır.

Fələstin dövləti – fələstin elitasının, ali zümrəyə mənsub olanların, məmurların və əmək haqqını onlardan alanların layihəsidir. Adi kənd və şəhər əhalisi Fələstin dövlətinin yaradılması ilə çox da maraqlanmır və ya onların əhval-ruhiyyəsi hətta bunun əleyhinə köklənib.

Fələstinlilərin probleminin həlli ilk olaraq, İsrail cəmiyyətinə inteqrasiya olunmaqla, ikincisi Beyt-Sahor qəsəbəsində icra etdikləri layihə kimi digər layihələrin uğurla həyata keçirilməsi sayəsində mümkündür. Orada fələstinlilər İsrailin əhaliyə lazım olan istehsalat və kollektiv mülkiyyətə malik özünüidarəetmə icmasına bənzər qurum yaratmağa çalışdılar.

Fələstin dövlətinin yaradılması mövcud vəziyyətdən çıxış yolu deyil; o fələstinlilərin böyük hissəsinə ümumiyyətlə lazım deyil, yaxud bu onların problemini həll edə bilməyəcək. Çoxtəbəqəli zülmkar sistemə qarşı bütün səviyyələrdə mübarizə aparmaq lazımdır. Bu mühüm məsələnin həllinin  milli dövlətçilik mifi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.

Fələstin xalqı çox sayda odun arasında qalıb. Qüdsün statusuna dair müzakirələrin hansı nəticələri doğuracağını demək çox çətindir. O artıq ciddi etirazlarla qarşılaşıb. Lakin fələstinlilərin əksəriyyətinin bu məsələyə qarışmayacağı istisna edilmir.