Anar Sadıqov,

Rusiyalı siyasətçi, Qafqaz və Yaxın Şərq üzrə ekspert, tarix elmləri namizədi, özəl olaraq Eurasia Diary üçün

ABŞ prezidenti Donald Trampın Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıması və Amerika səfirliyini ora köçürməsi minlərlə fələstinlilərin etirazına səbəb oldu və muxtariyyət rəhbərliyinin məsələnin nizamlanması üzrə Vaşinqtonun irəli sürdüyü yeni təkliflərdən imtina etməsilə vəziyyət daha da gərginləşdi.

Fələstin üçün bu gün 2014-ci ildə Qəzzada müharibə başlayan andan bəri ən qanlı qarşıdurma idi. İsrail hərbçiləri tərəfindən 65 nəfər öldürülüb və 2,7 min insan yaralanıb. 30 mart tarixindən etibarən isə fələstinlilərin öz doğma torpaqlarından qovulmasının 70-ci il ​​dönümü ilə əlaqədar keçirilən etirazlarda 117 insan həyatını itirdi və 12 mindən çox adam yaralandı.

Öz növbəsində, İsrailin işğal etdiyi Qərb sahilinə bitişik İordaniyaya aid bölgədə bir sıra nüfuzlu siyasi xadimlərin də iştirak etdiyi fələstinliləri dəstəkləyən kütləvi etirazlar keçirildi. 9,5 mln. əhalisi olan İordaniyada 70% fələstin mənşəlidir.

Qüdsdə ABŞ səfirliyinin açılması tarixi İsrailin 70 illik yubileyinin qeyd olunmasına həsr olundu və bu da Fələstində həmin vaxt yaşayan 1,2 milyon ərəbdən 700 mininin oradan çıxmasına səbəb oldu. İsrailin qurucusu David Ben-Gurion deyib: "Mən məcburi köçürülməni dəstəkləyirəm və bu mənəviyyatsızlıq deyil". İsrail faktiki olaraq, tarixən Fələstinə aid olan demək olar ki, 78% hissədə yaradılıb və 400-dən çox ərəb kəndini məhv edərək hələ də fələstinli qaçqınlara öz evlərinə qayıtmağa imkan vermir. Yəhudi dövləti onların qayıtmasının prinsipcə mümkün olmadığını düşünür çünki, bu ölkədəki demoqrafik vəziyyəti nəzərəçaqpacaq dərəcədə dəyişə bilər.

Trampın "Əsrin müqavilə"si adlandırdığı sülh planı, Şərqi Qüdsdə dörd ərəb məhəlləsində Fələstin paytaxtının yaradılmasını nəzərdə tutur və bu Təl-Əvivdə çox kəskin reaksiyaya səbəb oldu. "The Jerusalem Post" qəzetinin xəbərinə görə, bu təklif, Vaşinqtona gedərkən İsrail müdafiə naziri Aviqdor Libermana verilib. Bu layihənin detallarının müqəddəs Ramazan ayı başa çatdıqdan sonra iyunun sonunda elan olunacağı güman edilir. Bundan başqa, Mahmud Abbas Vaşinqtonun təzyiqlərinə baxmayaraq amerikalılar tərəfindən hər hansı bir təklifdən imtina edəcəyini söylədi.

ABŞ təsir vasitələrindən biri, 251 milyondan 50 milyon dollar məbləğdə planlaşdırılan bu il isə azaldılan Fələstinə maliyyə yardımıdır və Səudiyyə monarxiyasının şahzadəsi Mohammed bin Salman isə Nyu-Yorkda keçirilən bağlanış konfransında Yəhudi təşkilatlarının nümayəndələrinə: "Buna son qoymaq vaxtıdır ya da fələstinlilər ABŞ-ın sülh yolu ilə həllə dair yeni təklifi qəbul edəcək və ya evlərinə gedəcəklər".

Öz növbəsində, İsrail Qüdsün Yəhudi dövlətinin paytaxtı olmasa, Fələstin ilə münaqişənin sülh yolu ilə həllinin mümkünlüyünü istisna edir. Bu barədə Qüdslə bağlı işlər üzrə nazir Zeev Elkin bildirib.  

Hazırda ərazisi üç sektora bölünüb. "C" hərfi başlıqlı 60% -i təşkil edən hərbi və inzibati yöndə İsrail tərəfindən idarə olunur. Trumpın planına əsasən bu zona tamamilə və ya çox hissəsini yəhudi dövlətinin tabeçiliyinə verəcək.

Netanyahu, öz növbəsində, İsrailin hər hansı bir sülh razılaşması çərçivəsində Fələstin ərazilərindəki təhlükəsizliyə nəzarət etməyin lazım olduğunu söyləyib. Yəhudi dövlətinin bütün beynəlxalq normaları, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri və əvvəllər əldə edilmiş razılığı pozduğu aydındır.

Bəzi ərəb ölkələrinin mövqeyi təəccüblüdür. İlk növbədə Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ və onlara qoşulmuş Misir və Bəhreyn fələstinlilərin nümayişlərinin qızğın vaxtında öz nümayəndə heyətlərini İsrailə göndərən və bu kiçik monarxiyanın xarici işlər naziri Xalid ibn Əhməd əl-Xalif isə həmin vaxt tviterə Qüdsdə baş verənlərin "faşist İranına qarşı mübarizədə ikinci dərəcəli olduğuinu yazmışdı. Görünür, bu yuxarıda adı çəkilən ərəb dövlətlərinin ümumi fikridir.

11 ildir Qəzza sektoru İsrail və Misir tərəfindən mühasirədədir. Elektrik və su təchizatı ilə bağlı böyük problemlər var, işsizlik səviyyəsi 40%-dir, kiçik bir ərazidə 2 milyon insan yaşayır, 80% qaçqınlardır. İsrailin HƏMAS-ın tərksilah edilməsi ilə bağlı tələbi qəbuledilməzdir. Bundan əlavə Fələstinin hazırkı rəhbəri Mahmud Abbasın reytinqi  aşağıdır və əgər növbəti bazar günü seçkilər keçirilsə HƏMAS-ın siyasi blokunun rəhbəri İsmayıl Haniya böyük faizlə qazanacaq.

İran HƏMAS və "İslam Cihadı" qruplaşması ilə əməkdaşlığı bərpa edib. İran hər il onlara 100 mln. dollar pul ayırır. İran İslam Respublikasının xarici işlər naziri Hüseyn Şeyx əl-İslam Tehranın Fələstin hərəkatını dəstəkləməsilə bağlı bildirib ki, bu strateji məsələdir və yenidən baxıla bilməz. "İranın məqsədi Fələstin ərazisində, Suriyada, Livanda ABŞ-İsrail oxuna qarşı müqavimət göstərməkdir".

Nəzərə alsaq ki, o bu yaxınlarda Suriya ərazisindən İsrail tərəfindən işğalı olunmuş Holland yüksəkliklərini raket atəşinə tutub, bu yaxınlıarda keçirilən seçkilərdə qalib gələrək əhalinin dəstəyini qazanıb o zaman yəhudi dövlətilə hərbi qarşıdurma potensialı daha yüksəkdir. Bu barədə təşkilatın lideri Həsən Nəsrulla bəyan edib.