Qazaxıstan öz qonşuları, xüsusilə dünya gücləri olan Rusiya və Çinlə möhkəm əlaqələr qurmağı bacarıb. Yəni, istər Çin, istərsə də Rusiya ilə asılı vəziyyətdə qalmış öz sərhəd problemlərini həll etməyə müvəffəq oldu.
Qazaxıstan bu il yarım əsrlik yubileyini qeyd edəcək öz istiqlaliyyəti dövründə Avrasiya məkanında yerləşən dövlətlərlə müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq əlaqələri qurmaq üçün ittifaqın yaradılmasına gətirib çıxaran önəmli təşəbbüslər irəli sürdü.
Təkcə Avrasiya məkanında deyil, Asiyanın və Avropanın bütün dövlətlərilə əlaqələri möhkəmlədəndən sonra Qazaxıstan, indi dünyanın bütün ölkələri üçün böyük önəm kəsb edən Afrika qitəsinə üz tutub.
Belə ki bu qitənin keçmiş müstəmləkəçi dövlətləri qara qitə ilə əməkdaşlığı öz mənafeyinə tabe edib inhisara almağa çalışırlar. Afrika ölkələrini öz nüfuz dairəsinə daxil olan bölgə hesab edərək dünyanın başqa ölkələrinə açılışına mane olmaq istəyirlər.
Qazaxıstanın Afrikanın üç dövlətində - Misir, Efiopiya və Cənubi Afrikada səfirlikləri olsa da qitənin əksər ölkələrilə diplomatik əlaqələr qurmuş və Afrika İttifaqında müşahidəçi status qazana bilib. Afrika qitəsi ölkələrilə tərəflərin mənafeyinə cavab verən həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli əlaqələrə əsaslanan əməkdaşlıq imkanına malik ölkə olaraq Qazaxıstanın, bu dövlətlərə yönəlik diqqətini də bununla izah etmək olar.
Qazaxıstan hər tərəfdən quru ilə əhatə olunmuş, açıq dənizlərə və dünya okeanlarına çıxışa malik olmayan ölkələrdən biridir. Bu da onun Afrika qitəsilə olan əlaqələrini, xüsusən də ticari əməkdaşlığını daha da çətinləşdirir.
Beynəlxalq “Ekspo-2017” sərgisinin keçirilməsi üçün yer uğrunda Belçikanın Leyj şəhərilə mübarizədə Afrika dövlətləri Qazaxıstanı dəstəklədilər. Qeyd edim ki, Afrika dövlətləri Qazaxıstan prezidenti Nazarbayevin “Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə İslam təşkilatının yaradılması” təklifini də dəstəklədilər. Həmçinin, Nazarbayevin BMT-nin Baş Asambleyasında çıxışı zamanı “Nüvə silahının yasaqlanması” təklifini də Afrika dövlətləri müdafiə etdi. Təklifin qəbuluna verilən 35 səsdən 11-i Afrika ölkələrinə məxsus idi.
Məlum, Qazaxıstan və Afrikanın əksər ölkələri nüvə sınaqlarından əziyyət çəkib. Fransa Əlcəzair ərazisində - Böyük Səhrada 17 nüvə sınağı keçirib. Görünür, Afrika dövlətlərinin nüvə silahının qadağan edilməsinə marağı bundan irəli gəlir. Digər tərəfdən, Qazaxıstan 2017 - 2018-ci illərdə BMT - nin Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvlüyünə namizədliyi məsələsində Afrika ölkələrinin dəstəyinə çox ümid edir.
Qazaxıstan Qərbi Afrika ölkələrində ebola virusunun yayılmasının qarşısının alınmasında yaxından iştirak etdi. Bu vurusla mübarizə məqsədlə Afrika İttifaqına və BMT-nin İnkişaf fonduna 350 min dollar vəsait ayırdı. Qazaxıstan həmçinin, Afrika qitəsində təhsilin səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönəlmiş BMT-nin İnkişaf proqramı ilə fəal şəkildə əməkdaşlıq edir.
Qazaxıstan Afrika qitəsində sülh və əmin-amanlığın qorunması sahəsində də faəl şəkildə iştirak edir. Çoxsaylı Qazaxıstanlı həribçi BMT-nin Kot-Divuar, Liberiya və Qərbi Səhradakı sülh məramlı missiyalarda iştirak edir.
20-21 may tarixlərində reallaşan Seneqal prezidenti Maki Salın Qazaxıstana rəsmi səfəri böyük əhəmiyyət kəsb etdi. Belə ki, bu qeyri-ərəb Afrika ölkəsi rəhbərinin Astanaya edilən ilk səfəri oldu. Bu səfər Qazaxıstanla Afrika qitəsi ölkələri arasındakı əlaqələrdə yeni səhifə açır. Xüsusilə nəzərə alınmalıdır ki, Qazaxıstan Seneqalla tərəfdaşlıq əlaqələrini gücləndirməklə Avroasiya bölgəsi ölkələrilə geniş əlaqələr yaratmağa çalışır.
Seneqal Afrikanın azsaylı qeyr-ərəb öklələrindən biridir ki, Qazaxıstan onunla ən yüksək səviyyələrdə ikitərəfli əlaqələr qurub. Seneqalın müstəqillik qazanandan bəri stabil vəziyyətdə olması iqtisadi və siyasi inkişafına müsbət təsir göstərib. Yəni, Seneqal əksər Afrika ölkələrindən fərqli olaraq hərbi çevirişlər və kəskim siyasi dəyişiklər dalğasından uzaqda qaldı və nəticədə dinamik iqtisadi fəaliyyəti, demokratik inkişafı ilə seçildi. Bu vəziyyət ölkəyə investisiyaların cəlb edilməsini və böyük infrastruktur layihələrinin də həyata keçirilməsinə imkan verdi.
Müstəqillikdən sonra Seneqal üç dəfə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyr-daimi üzvü seçilib. Bununla yanaşı, 6 dəfə İqtisadi və ictimai Şuranın üzvü olan Sneqal beynəlxalq ictimaiyyətin etibarını qazanaraq Afrika qitəsində aparıcı rola malik oldu.
Seneqal bölgənin ən güclü və hazırlıqlı ordularından birinə sahib olub BMT-nin, Afrika İttifaqının və Qərbi Afrika birliyinin dünyanın müxtəlif bölgılərində həyata keçirmiş olduğu sülhməramlı missiyaların ən fəal iştirakçısı kimi tanınır.
Qazaxıstanla Seneqal arasında birbaşa dəniz nəqliyyatı vasitələrinin olmaması onlar arasında ticarət əlaqələrinin qurulmasına mane olacaqsa, ölkələrin hər ikisi iqtisadi əməkdaşlıq əlaqələrinin inkişafı üçün altrenativlərə malikdilər. Bu, xüsusilə, hər iki ölkənin işçi qüvvəsinin 75 faizə qədərinin cəlb olunduğu kənd təsərrüfatı sahəsinə aiddir.
Mədəni əlaqələrin əhəmiyyətinin artdığı dövrdə tərəflərin bir-birini daha yaxından tanıması müxtəlif xalqlar və millətlər arasında qarşılıqlı etimad, anlaşma şəratinin yaradılması baxımından üçün mühüm əsas hesab edilir. Məhz bu əlaqələr Qazaxıstanla Seneqal arasındakı danışıqlar stolu arxasında müzakirə edilən və onların mədəni əlaqələrinin inkişafına həsr olunan əsas mövzulardan biridir.
Qeyd edim ki, Qazaxıstan və Senaqal prezidentlərinin danışıqlarında təhlükəsizlik, hərbi, terrorla mübarizə məsələlərinin müzakirəsi də diqqətçəkən məqamlardandır.
Seneqal prezidentinin Qazaxıstana səfəri hər iki ölkə üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu səfər iki ölkənin qarşılıqlı əlaqələrində yeni səhifə açmaqla yanaşı Orta Asiya ilə Qərbi Afrika, Böyük Səhranın cənubu və Afrika qitəsinin başqa regionları arasında əlaqələrin qurulmasında böyük önəm daşıyır. Xüsusilə, qeyri-ərəb Afrika dövləti başçısının Qazaxıstana, Orta Asiya regionuna ilk səfəri kimi tarixə düşən hadisə Qazaxıstanın BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına 2017-2018 –ci illər ərzində qeyr-daimi üzv seçilməsi üçün iyun ayında keçiriəcək səsvermənin ərəfəsində baş veməsi diqqəti cəlb etməyə bilməzdi.
Səfər çərçivəsində imzalanan çoxsaylı sazişlər əsasında iki ölkə arasında siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə əməkdaşlığının daha da inkişaf etməsinə öz təsirini göstərəcək.
Müəllif: Əhməd Abdo Tərabik - Asiya problemləri üzrə tədqiqatçı-yazar