Avropa sülhü parçalanırmı? -Analitik Baxış

Analitika 12:20 01.07.2025

“Sülh” Avropa identikliyinin əsası, onun mədəni yaddaşının və siyasi kimliyinin dayağıdır. Lakin bu sülh çox zaman “əmin-amanlıq illuziyası” ilə qarışdırılır. XX əsrin iki dünya müharibəsinin dağıntıları üzərində qurulan Avropa İttifaqı – iqtisadi inteqrasiyanı geosiyasi sabitlik resepti kimi təqdim etdi. Amma 2022-ci ildə Rusiya qoşunları Kiyev istiqamətində irəliləyərkən, həmin "sülh postulatı" kağız üzərində qalaraq real geosiyasi həqiqətlərə təslim oldu.

Avropa  yalnız dəyərlər ittifaqı deyil; o, təhlükəsizlik, enerji, ideologiya və liderlik böhranı yaşayan qitədir. Bu yazı “Avropa sülhü doğrudanmı parçalanır?” sualına təkcə cavab axtarmır – o, həm də bir sülh modelinin intihasını yox, bəlkə də transformasiyasını izləyir.

Ukrayna müharibəsi Avropanın strateji sadəlövhlüyünü üzə çıxardı. Onillərlə “mədəni diplomatiya”, “yumşaq güc” və “post-münaqişə dövrü” kimi terminlərlə bəslənmiş siyasi idrak, Kreml tanklarının səsinə toqquşdu.

Təhlükəsizlik illüziyası
Avropanın ən zəif damarı, NATO-nun kölgəsində rahat oturub hərbi xərclərdən yayınmaq idi. Məsələn, Almaniyanın 2021-ci il müdafiə büdcəsi yalnız 1.4% idi və bu rəqəm ABŞ və Britaniya ilə müqayisədə rəmzi xarakter daşıyırdı. Müharibə ilə birlikdə Berlin “Zeitenwende” (epoxal dönüş) elan etdi, lakin bu dönüş prosesindəki gecikmələr və tərəddüdlər Aİ-nin çevikliyini sorğuladı.

Dəyərlər, yoxsa maraqlar?
Avropa "dəyərlər" ittifaqı kimi təqdim olunur, lakin Ukrayna müharibəsində bu dəyərlər bir çox hallarda milli maraqlara tabe edildi. Rusiya qazından asılı olan ölkələr ilk mərhələdə ikili mövqe tutmağa çalışdı. İtaliya, Almaniya və Fransa zaman-zaman sanksiyalar və silah yardımları məsələsində ziddiyyətli siqnallar verdi. Bu isə Avropanın həmrəylik mifini kölgə altına saldı.

Liderlik böhranı
Aİ-nin ənənəvi liderləri – Fransa və Almaniya – artıq qitənin ruhunu daşıyan “motor” funksiyasını itirir. Scholz hökuməti enerjisiz və reaksion görünür, Macron isə daha çox Avropa teatrının filosof-kralı kimi danışır, amma hərəkətləri qərarsızdır. Nəticədə Şərqi Avropa liderliyi sözün əsl mənasında ələ alır.

Şərq Avropanın yeni siyasi dinamizmi
Polşa və Baltik ölkələri Ukrayna məsələsində daha qətiyyətli və realist xətt tutaraq, təhlükəsizliyin regional konfiqurasiyasını dəyişməkdədir. Artıq Avropa siyasi diskursunda yeni aktorlar – Estoniyanın baş naziri Kaya Kallas, Polşanın liderləri və hətta Çexiya – mühüm oyunçulara çevrilir. Bu isə Avropanın “köhnə–yeni Avropa” bölgüsünü daha da kəskinləşdirir.

Populizm və “avtokratik dissidentlər”
Macarıstanın baş naziri Viktor Orban, Avropa İttifaqı içində “beşinci kolon” kimi çıxış edir. O, Aİ-nin sanksiyalarını tormozlayır, Moskva ilə iqtisadi əməkdaşlığı davam etdirir və eyni zamanda, Brüsselin siyasi hegemonluğuna qarşı ideoloji meydan oxuyur. Orban faktoru Avropada yüksələn sağçı-populist qüvvələrin təzahürüdür. İtaliyada Meloni hökuməti, Fransada Le Pen-in yüksəlişi də bu tendensiyanın davamıdır.

Sülh anlayışının təkamülü – sadəcə müharibəsizlik yetərmi?
Avropa sülhü bəlkə də öz-özünə çökmür – o, köhnəlmiş anlayışlardan boğulur. Müasir Avropa artıq postkonflikt cəmiyyət deyil, daxili parçalanmalarla yaşayan, sosial narazılıq və ideoloji ekstremizmlə üzləşən mürəkkəb bir struktur halını alıb.

Miqrasiya və sivilizasiya gərginliyi
2015-ci ildən başlayan miqrasiya dalğası, Avropanın mədəni modelində ciddi çatlar yaratdı. Qitə artıq yalnız “multikulturalizm”lə problemini həll edə bilmir. Miqrasiya yalnız demoqrafik deyil, təhlükəsizlik, dini kimlik və sosial inteqrasiya problemləri yaradır.

Sosial narazılıq və sinfi parçalanma
Enerji böhranı, inflyasiya, işsizlik – bunlar yalnız iqtisadi yox, sosial sistemə zərbə vurur. Avropa şəhərləri – Paris, Brüssel, Berlin – getdikcə daha çox narazılıq etirazları ilə çalxalanır. Bu isə “sülh”ün yalnız xarici təhlükə deyil, daxili böhranlarla da dağıla biləcəyini göstərir.

Yeni geosiyasi düstur – Avropa yenidən xəritə çəkir
Avropa İttifaqı artıq öz sərhədləri daxilində sabitliyi təmin etməklə kifayətlənmir. Ukrayna müharibəsi göstərdi ki, təhlükəsizlik yalnız coğrafi məsələ deyil – o, geopolitik nüfuz zonasının idarəsidir.

NATO-nun qayıdışı və ABŞ-nin dominantlığı
NATO artıq qocalmış bir mexanizm yox, yenidən dirçələn hərbi-siyasi gücdür. ABŞ, xüsusən də Biden administrasiyası Avropa təhlükəsizliyinin mərkəzinə çevrilib. Bu, Aİ-nin strateji avtonomluq iddialarını zəiflədib. Bu gün Avropa üçün “sülh” Amerikadan asılı olan silah və enerji təchizatı deməkdir.

Yeni ittifaqlar: Baltik–Qara dəniz oxu
Baltik ölkələri, Polşa, Rumıniya və Ukraynanın birləşdiyi yeni təhlükəsizlik və enerji xəritəsi Avropanın gələcək strukturunu dəyişir. Bu regional ittifaqlar Brüsselin mərkəzsizləşməsini sürətləndirir.

Avropa – idealizmdən realizmə keçid mərhələsində
Avropa sülhü dağılmır. O, forma dəyişir. O, illüziyaların, yuxuların, pafosun əvəzinə daha sərt, daha soyuq, lakin real təməl üzərində yenidən qurulur.

Avropa sülhü artıq 1945-in sükutuna yox, 2022-nin artilleriyasına reaksiya verir. Bu, Avropanın parçalanması yox, onun tarixi transformasiyasıdır. Bəlkə də daha çox təhlükə və daha az pafosla müşayiət olunan bir mərhələdir, amma bu mərhələni kim idarə edəcək – bu sual hələ açıq qalır.

Şahlar Ruhi

Xankəndi şəhərində İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının 17-ci Zirvə görüşü keçirilir

Xəbər xətti

Fransada deputat intihar edib
21:45 07.07.2025
Abşeronda yaşayış binasında partlayış baş verib
21:42 07.07.2025
Fransa Epars adalarını niyə qaytarmır? -Analitik Baxış
21:16 07.07.2025
Husilər İsrailin strateji obyektlərinə hipersəs raketlərlə hücum ediblər
20:53 07.07.2025
"Netanyahu sizi buna inandırmağa çalışır"
20:27 07.07.2025
Niyə kökəlirik?
19:54 07.07.2025
Tokayev Xankəndi Zirvəsinə niyə gəlmədi?
19:29 07.07.2025
Ötən il 200-dən çox şəxs vərəmdən ölüb
19:03 07.07.2025
"Nüvə proqramı üzrə danışıqlar aparmağa hazırıq"
18:36 07.07.2025
Makron daxili problemləri yeni seçki ilə həll etmək istəyir
18:23 07.07.2025
"Rusiya azı 2027-ci ilə qədər hücum qabiliyyətini qorumağa qadirdir"
18:08 07.07.2025
Şimali Makedoniyadan dəvə idxalına məhdudiyyət qoyulub
17:53 07.07.2025
Fransada kütləvi arı hücumu baş verib - 24 nəfər yaralanıb
17:38 07.07.2025
Növbəti ildə Qarabağ Universitetində açılacaq fakültələr məlum oldu
17:23 07.07.2025
Paşinyan Ermənistan konstitusiyasını dəyişə biləcəkmi?
17:14 07.07.2025
Rusiyanın fövqəladə hallar naziri Bakıya gəlib
17:09 07.07.2025
İşdən çıxarılan Rusiyanın nəqliyyat naziri intihar edib
17:06 07.07.2025
Vərəsəliklə bağlı yeni qaydalar təsdiqləndi
16:44 07.07.2025
Ən şanslı gündə doğulan bürclər açıqlandı
16:29 07.07.2025
Pezeşkian İsrailin ona qarşı sui-qəsd cəhdi etdiyini deyib
16:19 07.07.2025
Rutte Məcburi Hərbi xidmət haqqında danışdı
16:14 07.07.2025
2025-ci il ərzində dərman zəhərlənmələrindən 7 nəfər ölüb
15:59 07.07.2025
Qala Dövlət Qoruğunda genişmiqyaslı iməcilik keçirilib
15:44 07.07.2025
"Qarabağ" Juninyonu geri alır?
15:29 07.07.2025
"Saakaşvili əfv olunmayacaq"
15:14 07.07.2025
Azərbaycanla bağlı məşhur trendə Puyol da qoşuldu
14:59 07.07.2025
Şəxsi məlumatlarımızı necə qoruyaq?
14:44 07.07.2025
“Rusiya və Azərbaycan müttəfiq qalmalıdır”
14:29 07.07.2025
Polşa ordusu Almaniya ilə sərhəddə xüsusi əməliyyat keçirir
14:14 07.07.2025
SAXAL Suriyada İranla əlaqəli olduğu iddia edilən yaraqlıları ələ keçirib
13:59 07.07.2025
Heyvanlardan insanlara keçə bilən təhlükəli xəstəliklər -Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir
13:44 07.07.2025
DİN süni intellekt və İT sahələri üzrə təqaüd proqramına start verdi
13:29 07.07.2025
Dünyanın ən yaşlı quru heyvanı tapıldı
13:14 07.07.2025
"II Qaregin arxiyepiskopların hərbi çevriliş planlarını dəstəkləyir"
12:59 07.07.2025
Çin “Rafale”yə qarşı propoqanda aparır
12:34 07.07.2025
3 500 illik qədim şəhər aşkarlandı
12:29 07.07.2025
Rusiyada 8 azərbaycanlı saxlanılıb
12:14 07.07.2025
Ukraynanın Almaniyadan istədiyi silahların siyahısı yayımlandı
11:59 07.07.2025
Ukrayna dronları Rusiya səmasını işğal etdi
11:38 07.07.2025
İlham Əliyev Pakistan Milli Assambleyasının sədrinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edib
11:23 07.07.2025
Hamısı