Son günlərdə ölkədə böyük rezonans doğuran 14 yaşlı Elina Hacıyevanın özünə qəsd etməsinin səbəb olduğu məyusluğun ardınca sıralanan intihar halları müəyyən mənada diqqəti başqa bir yönə çəkdi. Son bir gündə Azərbaycanda 8 nəfərin özünə qəsd etməsi hadisəsi yaşanıb ki, onlardan yalnız ikisinin həyatını xilas etmək mümkün olub.

İntihar dalğası  və ya Verter effekti

“Loqos” Psixoloji və Nitq inkişaf Mərkəzinin psixoloqu Taciyə Mehdisoy intiharların kütləvi hal almasını belə şərh edib:

“Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin insan psixikasına təsirindən danışarkən Verter effektinə toxunmamaq düzgün olmazdı. Verter effekti və ya Verter sindromu televiziya və ya digər KİV-də geniş şəkildə isıqlandırılmış intiharı yamsılayan kütləvi intiharlar dalğasıdır. Hötenin “Gənc Verterin iztirabları” romanının qəhrəmanının özünə qəsd etməsini yamsılayan intiharlar dalğası araşdırılmış və onun bir çox insanın intiharına səbəb olduğu aşkar edilmişdir. Bunu başqa bir nümunədə göstərmək istəsək, 2000-ci ildə Murat Kekillinin “Bu akşam ölürüm” mahnısının təsirindən neçə–neçə insanın özünü öldürməsi faktını deyə bilərik. Hətta bu mahnının yayımı uzun müddət dayandırılmışdı. Buna daha çox eyni problemə, eyni situasiyaya malik olan insanlar tuş gəlirlər. Belə ki, KİV-də universitetə qəbul olmadığı üçün özünə qəsd etmiş hansısa abituriyentin xəbərini izləyən başqa bir uğursuz abituriyent həyatını onun həyatı ilə eyniləşdirməklə intihar edir. Özü də mətbuatda hansı məqam, hansı formalı intihar xüsusi qeyd olunur, vurğulanırsa, növbəti intiharçılar da özlərini məhz həmin qaydada öldürür, "intihar stili"ndə məhz həmin məqamı vurğulayır”, deyə psixoloq qeyd edib.

Təbii olaraq, belə bir sual yaranır: İntihar hadisələrinin sayının artmasına KİV-də yer alan intihar xəbəri səbəb ola bilərmi? KİV bu cür həssas məsələdə necə davranmalıdır?

“İntihar xəbərlərini işıqlandırmamaqla bu problemi həll edə bilmərik”-  “Loqos” Psixoloji və Nitq inkişaf  Mərkəzinin psixoloqu Elmir Əkbər

“İntiharlar haqqında danışmaq ənənəyə çevrilə bilər, insanlarda bu hadisənin təkrarlanmağı provokasiya yarada bilər. Digər tərəfdən isə, biz özümüzü aldada bilmərik. Peşəkar jurnalistlər bunu yazmasa da, sosial şəbəkələrdə belə məlumatlar  yayılacaq. Və qeyri-peşəkarların paylaşımlarının nəticələri dəfələrlə ağır olacaq. Həm də bu məlumatlar verilməsə ikincili bir ajiotaj yaradacaq ki, niyə bunun haqqında məlumat verilmir. Bu halda insanlarda instiktiv olaraq qorxu yaranır ki, bəlkə burda nəsə baş verir? Çünki, bizdən nəyisə gizlədirlərsə bu bizi daha da maraqlandırır. İntihar xəbərlərini işıqlandırmamaqla bu problemi həll edə bilmərik”, deyə Elmir Əkbər bildirib.

"Tənhalığı, öz ağrılarını, problemlərini cəmiyyətə çatdırmaq istəyirlər"

“Təbiətdə, cəmiyyətdə zamanın və məkanın sinxronizasiya prosesi deyilən bir anlayış var. Eyni bir  ideya aidiyyatı üzrə yaxın bölgələrdə baş verir. Məsələn, görkəmli yazıçılar, bəstəkarlar, şairlər, böyük aktyorlar eyni şəhərdə, bəzən eyni küçədə yetişir. Sanki, Azərbaycan cəmiyyətində bu sinxronizasiya baş verib. Bu insanlar tənhalığı, öz ağrılarını, problemlərini cəmiyyətə çatdırmaq istəyir. Və elə bir tendensiyaya çevrilib ki, bu məlumatı gizlətməklə onu həll edə bilməyəcəyik. Mütəxəssislər belə şəxslərlə işləmək məcburiyyətindədir”, ekspert  deyib.  

“İntiharlar bioloji səbəbdən və endogen xəstəliklərdən doğan hallardır. Bugün baş verən hadisələrin arxasında isə sosial-psixoloji faktor durur. Bu bizim üçün ciddi siqnaldır ki, məsələnin kökünə baxaq. Çünki burada kriminal tərkib hissəsi var. Həmçinin bir insaniyyət, şəxsiyyət problemi də var. Yeniyetmələrin intiharına zəmin yaradan əsasən böyük insanlardır. Artıq qərb ölkələrindəki kimi istənilən işə götürülən insan psixoloji qiymətləndirmələrdən keçməlidir. İntihar bir adamın  məsələsi olmaya da bilər. Valideynin, qohumun, qonşunun biganəliyi ailə və cəmiyyət faktoru birbaşa təsiredici amillərdir. Yeniyetməlik dövrü, orta yaş krizisi kimi yan təsirlər də mövcuddur. İntihar halını deməsək, bu kifayət edəcəkmi? Hesab edirəm ki, bu məsələnin həllinə birbaşa deyil, dolayısı yolla yanaşmaq lazımdır. Televiziya və ya digər KİV-də, sosial və psixoloji layihələr hazırlanmalı və bu layihələrə rəhbərlik peşəkar insanlara tapşırılmalıdır. Çünki, burada çox vacib dəyərlərdən söhbət gedir. Bütün dünyada bu tendensiyalar məhz peşəkar yanaşma ilə həll olunub. Kommersiya kanalları öz maraqlarını güdür. Amma National Geography, Discovery və s. kanallar kommersiya kanalları olsalar da insanların şüuraltısına və şüuruna yönlənmiş onlarda harmoniyanı bərpa edəcək veilişlər hazırlayır. Bizdə isə belə layihələr həddən artıq azdır. Bu bizim böyük problemimizdir. Layihələr Dövlət və qeyri dövlət fondları tərəfindən dəstək görlməlidir. Peşəkar İnstitutlar olmalıdır. Bununla məşğul olan köklü, dərin təcrübəsi olan insanların yanaşmasıyla həll edilməlidir”, deyə psixoloq bildirib.

KİV-nin insan psixologiyasına təsiri - STATİSTİKA

Araşdırmalara görə, bir ailədə TV gündə orta hesabla yeddi saat işləyir. Etiraf edək ki, KİV-də elektron medianın çəkisinin getdikcə artmasına rəğmən, televiziya hələ də psixoloji mühitin mühüm hissəsidir. Alimlərin fikirlərinə görə, bir yeniyetmənin televiziya qarşısında keçirdiyi vaxtla onun böyüdüyü zaman aqressiyaya meyl etməsi arasında birbaşa asılılıq var. 

Kolumbiya universiteti və Nyu-York psixiatriya institutunun alimləri 17 il ərzində 700 yeniyetmənin həyatını izləyiblər və nəticədə sübut olunub ki, gün ərzində verilişlərə üç saatdan çox  baxan uşaq həmcinsləri ilə müqayisədə zorakılıq tərkibli cinayət, eləcə də, qətl, dava və oğurluq cinayətini beş dəfə daha çox törədir.

Amerikanın məşhur ТV Guide jurnalında detektiv və döyüş filmlərinin cinayətin törədilməsində nümunə rolunu oynadığı deyilir. 208 məhbus arasında keçirilən sorğu nəticəsində onların 10-undan 9-u etiraf edib ki, yeni kriminal fəndlərlə kriminal xəbərlərə baxaraq tanış olublar, 10 məhbusdan 4-ü isə televizorda göstərilən cinayəti təkrarlamağa cəhd edib.  

Son olaraq əlavə edək ki, kütlə üzərində ciddi psixoloji təsir vasitələri olan KİV insan psixologiyasının həssaslığını nəzərə alaraq onu hər hansı mənfi təsirdən qorumalı və mümkün qədər bu imkandan cəmiyyəti saflaşdırmaq üçün istifadə etməlidir.

Gülnar Səlimova