İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli ilə bağlı maraqlı gəlişmələr baş verir. ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası bu məsələnin tam olaraq həlli üçün 2 ildən çoxdur plan işləyib hazırlayıb. Həmin strategiya prezidentin müşaviri və kürəkəni Cared Kuşner tərəfindən icra edilir.
Bununla əlaqədar “The Washington Times” qəzetinin analitik yazarı Maayan Hoffmanın “Bəhreyn strategiyası bütün dünyaya örnək olmalıdır” başlıqlı təhlil yazısı diqqət cəlb edir.
Yazıda önə çəkilən maraqlı məqamlardan biri də, Ərəb-İsrail münaqişəsi ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi arasında paralellik aparılması və Ermənistan rəhbərliyinin qeyri-konstruktiv mövqeyinin tənqid olunmasıdır.
Eurasia Diary musavat.com-a istinadla həmin məqalənin tərcüməsini oxuculara çatdırır.
Bəhreyn strategiyası bütün dünyaya örnək olmalıdır
ABŞ müzakirələr zamanı dünyada münaqişələr üçün tətbiq oluna biləcək yeni yanaşma tərzini təklif edir
ABŞ-ın himayəsi altında Bəhreyndə keçirilən “Tərəqqi uğrunda sülh” iqtisadi konfransında danışan prezident Donald Trampın müşaviri Cared Kuşner “əvvəllər həll olunmayan siyasi situasiyaların nizamlanması üçün iqtisadi yolun ilkin şərt olduğunu” irəli sürüb. Onun bu fikri konfransın bir çox iştirakçısı tərəfindən müsbət qarşılanıb.
Sınaq nümunəsi kimi İsrail-Fələstin münaqişəsi örnək alınaraq sammit diplomatiya və beynəlxalq danışıqlar sahəsində yeni hüdudları müəyyənləşdirə bilər.
Cənab Kuşnerin sammitdə də səsləndirildiyi kimi, 50 milyard dollarlıq təklif həm Fələstinin ümumdaxli məhsulunu ikiqat artırmış olacaq, həm də burada əlavə 1 milyon iş yerinin açılmasına gətirib çıxaracaq. Həmin plana əsasən, sərhəddə kəsişən yolların, yük terminallarının tikintisinə, Qəzza sektorunda elektrik stansiyasının modernizasiyasına, habelə peşəkar kadr hazırlığına milyonlarla vəsait ayrılacaq.
Cared Kuşnerin planı ilə bağlı şübhələr hələ qalsa da, onun təklifi ağılları və ürəkləri fəth etməyə başlayıb. Hərçənd ərəb ölkələri hələ də İsraillə münasibətlərin normallaşmasının əsas şərti olaraq sonuncunun 1967-ci ildə müəyyən edilən sərhədlərə geri çəkilməsini irəli sürsələr də, artıq Bəhreyn belə bir yanaşma tərzindən vaz keçir.
Rəsmi Tel-Əvivlə diplomatik münasibətlər qurmayan bu ölkənin xarici işlər naziri şeyx Xalid bin Əhməd Əl-Xəlifə İsrail mətbuatına verdiyi müsahibədə bunları söyləyib: “İsrail tarixi olaraq bütün bölgənin irsinin bir parçasıdır. Beləliklə, yəhudi xalqının da bizim aramızda yeri var. Buna görə də yaradılacaq əlaqə bütün mübahisələrin həlli üçün əsasa çevrilməlidir. Biz mütləq danışmalıyıq”.
Göründüyü kimi, burada hansısa mexanizm artıq işləyir.
Tramp administrasiyası sülhməramlı prosesə necə yanaşa biləcəyini göstərir. Burada ABŞ prezidenti daşınmaz əmlaka sərmayə qoyan iş adamı kimi praktiki nəticələr əldə etmək üçün parktiki yollardan istifadə etməyə üstünlük verir.
Bir vaxtlar kürəkəni Cared Kuşner kimi onu da beynəlxalq münasibətlərdə təcrübə yoxluğuna görə tənqid edirdilər. Lakin Donlad Tramp Ağ Evdə necə işləməyin lazım olduğu ilə bağlı böyük təcrübə toplayıb. Bu siyasət artıq Bəhreyndə özünü göstərməyə başlayıb və yəqin ki, həm İsrail-Fələstin münaqişəsində, həm də onun hüdudlarından kənarda öz nəticələrini verəcək. Həm fələstinlilər, həm də israillilər münaqişəni sadəcə ideoloji planda deyil, dollar və sent üzərindən dəyərləndirə biləcəklər.
İsrailin “Boykot, Uzaqlaşma və Sanksiyalar”a (BUS) qarşı ən güclü arqumenti ondan ibarətdir ki, yəhudi dövlətinin varlığını nəzər almamaq əslində fələstin xalqının iqtisadi rifahına zərər vurur. Məsələn, 2015-ci ildə “SodaStream” şirkəti BUS siyasəti ilə bağlı təzyiqlərdən dolayı zavodunu İordan çayının qərb sahilindəki mübahisəli ərazidən İsrailin cənubundakı Lehavim qəsəbəsinə köçürməyə məcbur qalmış və nəticədə 500 fələstinli iş yerini itirmişdi.
BUS-un fələstinlilərin yaşamına mənfi təsiri İsrailin əlində onun beynəlxalq boykotuna qarşı ən güclü arqumentinə çevrilib.
Hər bir halda İsrailin danışıqlar masasında tərəfdaşa ehtiyacı var və Bəhreyndəki sammiti boykot etməklə fələstinlilər əslində sülh və çiçəklənən gələcəyə doğru irəliləmək imkanlarını geri çevirmiş olublar.
Fələstinin Ramallah şəhərində təxminən bir nəfərə düşən ÜDM sadəcə 2220 ABŞ dolları təşkil edir. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin dərc etdiyi strateji sənədə görə, ölkə əhalisinin iqtisadi vəziyyəti “olduqca qaranlıqdır və gündən-günə pisləşməkdədir”.
İsraillə danışıqlar masası arxasında iştirak fələstin xalqına işıqlı gələcək vəd edir. Bir anlıq da olsa ideologiya və dini unutmaq lazımdır-fələstinlilər hər şeydən öncə iqtisadi maraqlarını nəzərə almalıdırlar. Tanınmış ərəb-israil videoblogerlərindən Nüseyr Yasirin (Nas Daily) keçən ay mənə söylədiyi kimi, “Pul bir çox problemi həll edir”.
Analoji dinamik proses Azərbaycan və Ermənistan arasında baş verir.
Dağlıq Qarabağ ərazisi uğrunda uzun illər boyu gedən münaqişə Ermənistanın Avrasiya və Cənubi Qafqaz regionunda tərəqqi potensialını tükədib.
“Gallup Global Emotions”un 2019-cu il üçün dərc etdiyi hesabatda ermənilər dünyada ən çox əsəb nümayiş etdirən millət kimi göstərilib. “Gallup”ın 2017-ci ildəki sorğusunda isə Ermənistan vətəndaşların ən çox tərk etmək istədikləri ölkələrin ilk onluğuna daxil olub.
Ermənistanın mənəvi böhranının arxasında nə dayanır?
Əsasən bu, rəsmi İrəvanın Azərbaycanla ədalətli danışıqlardan imtinası ilə əlaqədar olaraq həll olunması mümkünsüz görünən münaqişə ilə bağlıdır. ABŞ-dakı erməni lobbisinin Madrid prinsiplərindən imtina etməsi onları fələstinlilərə bənzədir.
ABŞ prezidentinin milli təhlüəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Bolton bölgəyə yaxınlarda etdiyi səfər zamanı Ermənistan rəhbərliyinə Azərbaycanın beynəlxalq hüquqla tanınan ərazilərinin 20 faizinin işğal olunması ilə nəticələnən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc üsullarla həllinin rəsmi İrəvanı müasirlik və tərəqqi yoluna qoyacağını söyləmişdi.
Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan isə öz xalqına çıxış yolunun tapılcağını vəd etsə də, hələ ki, özünün “Məxmər inqilabı”nın sözlərini tuta bilmir.
Ermənilər qeyri-sabit iqtisadi situasiyaya düşdüklərini anlayıb özlərini tamamilə Azərbaycanla sülh prosesinə kökləməlidirlər.
Tarix iqtisadiyyatın sülhün əsas katalizatoru olduğunu göstərib. Elə, Eritreya-Efiopiya münaqişəsini götürək. Efioplar Eritreyanın limanlarına çıxış əldə etmək üçün sülh danışıqlarında iqtisadi maraqlarını güdürdülər. Eritreya tərəfi isə dənizə çıxışı olmayan bir ölkəyə veriləcək tədarük marşrutları ilə dəniz limanlarını bütün Afrika Buynuzu ( Afrika materikinin şərqində yarımada. Şimaldan Ədən körfəzi, şərqdən Hind okeanının suları arasında ərazi-red. ) boyunca divesifikasiy etmək imkanı qazanırdı.
Dənizə çıxışı olmayan Ermənistan da Azərbaycanla sülh anlaşmasında eyni şərtlərdən istifadə edə bilər.
Sülh ikigünlük zirvə toplantısı ilə əldə olunmur. Hər bir halda Bəhreyndə ABŞ müzakirələrin təkcə İsrail-Fələstin danışıqları üçün deyil, həm də Dağlıq Qarabağ və bu kimi digər münaqişələrdə tətbiq olunacaq yeni strategiyasını təqdim edib.
Yazının orijinal variantı ilə BURADA tanış ola bilərsiniz.
