Karona virus epidemiyasının beynəlxalq ticarətə mənfi təsiri, ardınca isə Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya arasında baş verən “neft savaşları” neft birjalarında brend markalı neftin qiymətinin 34 dollara qədər düşməsinə səbəb olub. Ötən günlərdə OPEC-lə neft hasilatının qarşılıqlı azaldılması razılaşmasını tərk edən Rusiya Səudiyyə ilə bu məsələ uzlaşa bilməyib. Buna cavab olaraq Səudiyyə vəliəhdi Muhamməd ibn Salman neft hasilatını daha da artırmaq haqqında qərar verərək “neft savaşında ruslara ilk gülləni” atıb. Rusiya da öz növbəsində neft bazarında mövqeyini qorumaq üçün neft hasilatını daha da artırmaq haqqında qərar qəbul edib. Nəticədə iki iri neft ixracatçısının hasilatı artırması neft birjalarında məhsul bolluğu yaradıb və brend markalı neftin qiyməti 90-cı illərdən bu yana ən aşağı qiymətinə satılmağa başlanılıb.
Bəs neftin qiymətinin kəskin ucuzlaşması neft ixracatçısı olan Azərbaycanın iqtisadiyyatına necə təsir edəcək?
Ekspertlər bu barədə Ednews-a bir-birindən fərqli və maraqlı açıqlamalar veriblər.
İqtisadçı Natiq Cəfərliyə görə neft qiymətlərinin bu qədər ucuzlaşmasından sonra manatın devalvasiyası qaçınılmazdır:
“Azərbaycanda növbəti devalvasiya qaçınılmazdır, 2 rəqəmli inflyasiya da gözlənilir. Bunu primitiv iqtisadi model və bacarıqsız hökumət problemləri operativ həll edə bilməyəcək. Ona görə də məncə, ilk olaraq hökumətin iştirakı ilə müstəqil mütəxəssislərdən ibarət Böhran Komitəsi və ya Böhran Masası qurulmalıdır. Prezidentin iştirakı ilə o masada həqiqətlər deyilməli, ciddi müzakirələr aparılmalı, effektiv və işlək qərarlar alınmalıdır. Nazirlər Kanineti alınmış qərarları icra etməli, buna nəzarəti isə Böhran Masası vətəndaş cəmiyyəti və media ilə birlikdə həyata keçirməlidir. Vəziyyət çox gərgindir, yalan rəqəmlər və pafoslu tezislər üzərində qurulan iş rejimi ilə ölkəni bu böhrandan çıxarmaq mümkün deyil. Neft təbii ki, daim 30-35 dollar qiymətində satılmayacaq, oynamalar baş verəcək, lakin bu ilin orta qiyməti 40 dollar civarında müəyyənləşəcək. Buna isə Azərbaycan iqtisadiyyatı hazır deyil”.
Maliyyəçi prof. Elçin Süleymanov isə Ednews-a açıqlamasında neft qiymətlərindəki kəskin ucuzlaşmanın yaxın iki ayda Azərbaycan iqtisadiyyatına ciddi təsir etməyəcəyi bildirib:
“Bizdə hələki neftin qiymətinin düşməsinin ilk iki ay ərzində iqtisadiyyata birbaşa təsiri zəif olacaq. Büdcədə nəzərdə tutulan 55 dollardan az olan hissə 30-40 dollarlıq qiymət intervalında büdcəyə bir-iki milyard dollar təsir edər ki, onu 52 milyardlıq rezerv potensialını düşünərək bərpa etmək mümkündür. Ama prosesin uzun çəkməsi vəziyyətində büdcəyə yenidən baxaraq xüsusi ilə investisya xərcləri azaldıla bilər. Eyni zamanda xərclərə qənaət və kölgə iqtisadiyyatının azalması fonunda bu təlafi edilə bilər.
Dolayısıyla neftin qiymətindəki kəskin ucuzlaşma Azərbaycan iqtisadiyyatına o halda güclü təsir edə bilər ki, bu proses uzun müddət davam etsin. Eyni zamanda neft şirkətləri tərəfindən ödənilən mənfəət vergisi və əlavə dəyər vergisinin azalması fonunda da bir milyard dollara yaxın itki olabilər. Beləliklə, əgər bu vəziyyət bir iki ay davam edərsə ölkə iqtisadiyyatında ciddi böhran yaranacağını zənn etmirəm. Lakin proses daha da uzanarsa mütləq qabaqlayıcı tədbirlər alınmalı və qənaət rejiminə keçilməlidir”.
Nicat İsmayılov
