ABŞ-ın İrs Fondu (Heritage Foundation) tərəfindən hazırlanan iqtisadi azadlıq indeksi statistikasına görə, Azərbaycan dünya ölkələri arasında 38-ci yerdə qərarlaşıb. Bu, ölkəmizin iqtisadiyyat sahəsində investorlara daha asan şəraitlərin yaradılması deməkdir.

İqtisadi azadlıq göstəricisinin yüksək olması dolayı yolla əhalinin rifahı və biznes mühitinin də inkişafına təkan verir. Azərbaycan bu göstəriciyə görə hətta bir sıra Avropa ölkələrini qabaqlayıb. Misal üçün göstəricilərinə görə İspaniya, İtalшya, Portuqaliya kimi ölkələrdən ön sıradadır.

Təbii ki, Azərbaycanın gələcək inkişafının təminatı ölkəmizə ediləcək sərmayə yatırımlarından asılıdır. Ölkəmizdə mövcud mühit bu sahədə bizə inkişaf vəd edir.

Eurasia Diary iqtisadi azadlıq indeksində Azərbaycanın ön sıralarda olması və bunun faydaları haqda maliyyə bazarları üzrə ekspert Məqsud Qubadlının fikirlərini öyrənib.

Ekspert ilk öncə iqtisadi azadlığın nə mənaya gəldiyini izah edib: “İqtisadi azadlıq dedikdə hər bir insanın öz əməyinə və əmlakına nəzarət etmək və bununla bağlı qərar vermək hüququ ifadə edilir. Bu hüquq sadəcə iqtisadi aspektdən deyil, eyni zamanda bir cəmiyyətdə fərdlərin istədiyi şəkildə işləmək, istehsal etmək və ədalətli şəkildə gəlir əldə etmək imkanın yaradılması və bu sərbəstliyə malik olmağı ifadə edir. Nəticə etibarı ilə sərbəst cəmiyyətlərdə əməyin, kapitalın və əmtəənin sərbəst hərəkəti üçün şərait olur. Bunun bir sıra faydaları var. İqtisadi azadlıq insanların sosial və iqtisadi vəziyyəti ilə əlaqəlidir. Belə olanda da sağlam mühit, fərdlərin rifahı və zənginliyi təmin olunur. Bu, demokratiyanın və insan hüquqlarının da inkişafına təkan verir”.

Maqsud Qubadlı iqtisadi azadlıq indeksinin də məhz yuxarıda izah edilən anlayışdan törədiyini bildirib. Onun fikrincə sadaladığımız göstəricilər sadəcə bu indeksdə rəqəmsallaşdırılır.

“İqtisadi azadlıq indeksi dörd fərqli sahə üzrə dəyərləndirilir. Buraya bazara əlçatanlıq, dövlətin ölçüsü, hüququn aliliyi və idarəetmənin səmərəliliyi kimi sahələr aiddir. Bunlar da özlərində digər göstəriciləri əhatə edir və ümumilikdə iqtisadi azadlıq indeksi 12 göstəricini ehtiva edir. Bazarın əlçatanlığı göstəricisi ticarət azadlığı, investisiya azadlığı və maliyyə azadlığı kimi alt qruplara bölünür. Dövlətin ölçüsü dedikdə, vergi yükü, dövlətin xərcləri və fiskal sağlamlıq nəzərdə tutulur. Hüququn aliliyi bölməsinə isə əmlak haqları, məhkəmənin effektivliyi və hökumətin inteqrasiyası daxildir. İdarəetmənin səmərəliliyi biznes müstəqilliyi, əmək və monitar müstəqillik alt qruplarına bölünür. Bu göstəricilər rəqəmsallaşdırılaraq 0 ilə 100 arasında qiymətləndirilir. Burada 184 ölkənin indeksləri qeyd olunub”, deyə ekspert söyləyib.

Bizim bu indeksdə ön sırada olmağımızı izah edərkən ekspert Azərbaycanın əsasən azad ölkələr kateqoriyasına aid olunduğunu qeyd edib. O, bu göstəricinin dünya ölkələri arasında kifayət qədər ciddi nailiyyət olduğunu vurğulayıb

“Bizim ölkəmiz 2020-ci il statistikasına görə 38-ci yerdədir. Azərbaycanın indeksi 70.1 ilə qiymətləndirilib. Bu, bizim “əsasən azad” kateqoriyasına daxil olmağımız deməkdir. Ümumilikdə qeyd edim ki, 5 kateqoriya var: tam azad, əsasən azad, orta dərəcədə azad, əsasən azad olmayan və azad olmayan. Bizim ölkəmiz bu il 3-cü kateqoriyadan 2-ciyə keçdi. Bu isə ciddi nailiyyətdir. Ümumi dünya ortalamasının 61.6 olduğunu nəzərə alsaq, Azərbaycanın göstərcisinin bu rəqəmdən kifayət qədər çox olduğunu görərik. Biz bu sahədə bir çox dövlətdən öndəyik. Azərbaycan bu göstəricidə Türkiyə, İspaniya, Rusiya və bir çox MDB ölkələrindən öndədir. Lakin biz yenə də inkişaf etməli və əksikliklərimizin üzərində işləməliyik”, deyə ekspert qeyd edib.

Azərbaycan iqtisadi azadlıq indeksini bölmələr üzrə izah edən ekspert bizim keçən illərə nisbətən çox inkişaf etdiyimizi bildirib: “Hüququn aliliyinə baxdıqda məhkəmə səmərəliliyi, hökumətin inteqrasiyası, əmlakın qeydiyyatı kimi göstəricilərdə keçən illərlə müqayisədə inkişaf etdiyimiz görünür. Dövlətin ölçüsü dedikdə vergi yükü, dövlət xərcləri və fiskal sağlamlıq baxımından müsbət irəliləyişin olduğu müşahidə edilir. İdarəetmənin səmərəliliyi göstəricisinə baxdıqda bizim monitar azadlıq bölməsində artım olduğu göstərilir. Bunlar bizim ötən illərlə müqayisədə artım olan göstəricilərimizdir”.

Təbii ki, artımların mövcud olduğu yerdə azalmalar da müşahidə olunur. Ekspert Azərbaycanın hansı bölmələrdə və nə səbəbdən azalmalar olduğunu izah edib. Bundan başqa, o, ölkəmizin ümumi statistikasına da qiymət verib.

“Azalma tendensiyası olan bölmələr, xüsusilə biznes, əmək müstəqiliyində əksikliklərin səbəblərindən biri Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmamağımızdır. Digər tərəfdən isə pandemiya ilə əlaqədar olaraq müəyyən məhdudiyyətlərin tətbiqinə məcbur qaldıq. Nəticə etibarı ilə, bu, işçilərin sayının və fəaliyyətinin azalmasına səbəb oldu. Bu gözlənilən idi, lakin gələcək illərdə artım gözləmək olar. Maliyyə sektorunda sabitliyimiz olsa da, dövlətə aid bankların aktiv ağırlığı ümumi bankların arasında böyük paya malik olması ticarət rəqabətliliyinə mənfi təsir edir. İnvestisiya və maliyyə müstəqilliyimizin ötən illə müqayisədə dəyişməz qaldığı görünür. Bunun səbəbi isə alınan qərarların uzun müddətə hesablanmasıdır. İnvestorlar göstəricilərin nə qədər dayanıqlı olması və növbəti illərdə nə qədər özünü doğruldacağına inanırlar. Bu da uzun müddəti 5 və ya 10 ili əhatə edir. Bu göstəricilər daha uzun müddətdən bir artmağa yönümlüdürlər. Bu göstəricilərin dəyişməz olması bizim investisiya qərarlarımızın nəticəsiz olması mənasına gəlmir. Sadəcə burada özünü doğrultma müddəti uzun zamanı əhatə edir. Reytinq olaraq baxanda Azərbaycan xüsusilə 2017-ci ildən bəri ciddi artımlar yaşayır. 2017-ci ildə biz 63.6 balla qiymətləndirilərək üçüncü kateqoriyada qərarlaşırdıqsa, indi isə artıq ikinci kateqoriyaya aid edilirik”, deyə ekspert vurğulayıb.

Məqsud Qubadlı bu kimi hesabatların xüsusən ölkədən kənar qurumlar, yəni digər dövlətlər tərəfindən aparıldığını qeyd edib. O, bunun investorlar tərəfindən daha etibarlı olduğunu və arzulandığını bildirib. Qeyd edilən tendensiya bütün ölkələrdə eyni şəkildə müşahidə olunur.

“Digər dövlətlər tərəfindən hazırlanan hesabatlara baxdıqda investorların nəzərində özümüzü doğrultduğumuzu görə bilərik. Bununla da ölkəmizə maliyyə axımı baş verir və iqtisadi mühitimiz inkişaf etmiş olur. Gələcək illərdə də bizim inkişaf tendensiyamız daha da sürətlənməsini ehtimal edirəm. 2017-ci ildən yaşanan artım trendinin yarandığını göstərir. Bu da iqtisadi subyektləri Azərbaycana sərmayə qoymağa təşviq edir. Bu göstəricilərin digər tərəflərdən hazırlanması həm rəqəmlərin etibarlılığını, həm də investisiya mühitində ölkə risklərinin azalması ilə bağlı müsbət mesaj vermiş olur. İnvestisiya mühitinə əlavə olaraq, bu cür hesabatlar həm də bizim hansı sahədə inkişafımız və hansı sahədə əksikliyimizin olduğunu xəbər verir. Beləliklə də, biz problemlərimizin nədən qaynaqlandığını və hansı mexanizmlərlə bu azalmaları aradan qaldırmalı olmağımızla bağlı siyasət formalaşdırmağımıza köməklik edir”, deyə ekspert şərhini bitirib.

Ülvi Əhmədli